Ο Δημήτρης είναι 20 χρόνων και πριν καν φτάσει στο γυμναστήριο έχει ήδη μπει σε «λειτουργία προπόνησης». Στην κουζίνα του σπιτιού του ευθυγραμμίζει δύο shakers στον πάγκο: το ένα το γεμίζει με το prework out ρόφημά του, στο οποίο έχει προσθέσει και ένα μείγμα αμινοξέων, και το άλλο με την πρωτεΐνη και την κρεατίνη που θα πάρει μετά την άσκηση. Το βράδυ παίρνει μαγνήσιο για να βοηθήσει, όπως λέει, τους μυς του να χαλαρώσουν, ενώ κάθε μέρα παίρνει και μια κάψουλα Ω3. Δεν είναι αθλητής, αλλά ένας από τους χιλιάδες νέους που πηγαίνουν γυμναστήριο για να χτίσουν τη μυϊκή τους μάζα, ακολουθώντας όχι μόνο προγράμματα ασκήσεων, που βλέπουν στο TikTok και στο Instagram, αλλά και διατροφικές «ρουτίνες» που τα συμπληρώματα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι.
«Περιμένω τις εκπτώσεις της Black Friday»
«Θέλω να ξεκινήσω να παίρνω και κολλαγόνο που βοηθάει στο δέρμα, περιμένω όμως τις εκπτώσεις της Black Friday. Αν το υπολογίσω μηνιαία δίνω περισσότερα χρήματα στα συμπληρώματα διατροφής παρά στις εξόδους ή στα ρούχα μου», παραδέχεται.
Στην ίδια αίθουσα γυμναστηρίου συναντά κανείς και τον Γιάννη, μαθητή της Β΄ Λυκείου. Κάποιες φορές η μητέρα του τηλεφωνεί στη γραμματεία για να δει αν έχει φύγει: «Πείτε του, σας παρακαλώ, να μην αργήσει, έχει ιδιαίτερο». Ερχεται κατευθείαν μετά το σχολείο, με την τσάντα γεμάτη βιβλία και επίσης δύο shakers: ένα με πρωτεΐνη και κρεατίνη «για μετά» και ένα με αμινοξέα για να παίρνει κατά τη διάρκεια της προπόνησης. Στην εξωτερική τσέπη έχει συνήθως μια πρωτεϊνική μπάρα και πολυβιταμίνες που, όπως λέει, «παίρνουν όλοι στην ομάδα».
Περίπου το 50% της αθλούμενης νεολαίας μας, ηλικίας γυμνασίου, κάνει χρήση διατροφικών συμπληρωμάτων.
Oπως εξηγεί ο Νίκος Κουτλιάνος (φωτο), καθηγητής Αξιολόγησης Σωματικής Υγείας Αθλουμένων στο ΤΕΦΑΑ Θεσσαλονίκης του ΑΠΘ, η χρήση συμπληρωμάτων στον γενικό πληθυσμό που γυμνάζεται σε γυμναστήρια «κυμαίνεται στο 35%–85%, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του χώρου — χαμηλότερη σε ladies’ gyms, υψηλότερη σε γυμναστήρια τύπου crossfit». Ακόμη πιο εντυπωσιακά είναι τα ποσοστά στους εφήβους: «Περίπου το 50% της αθλούμενης νεολαίας μας, ηλικίας γυμνασίου, κάνει χρήση διατροφικών συμπληρωμάτων. Σε αυτές τις ηλικίες το δημοφιλέστερο σκεύασμα είναι οι πολυβιταμίνες». Οπως εξηγεί ο κύριος Κουτλιάνος, παρότι δεκάδες προϊόντα κυκλοφορούν στην αγορά με τον ισχυρισμό ότι είναι «εργογόνα», ότι μπορούν δηλαδή να βελτιώσουν την αθλητική απόδοση, τη δύναμη ή την αντοχή, στην πράξη αυτός ο χαρακτηρισμός τεκμηριώνεται μόνο για συγκεκριμένες ουσίες. Η καφεΐνη, τα νιτρικά, όπως ο χυμός παντζαριού, και τα συμπληρώματα υδατανθράκων σχετίζονται με βελτίωση της αντοχής, οι πρωτεΐνες με την αύξηση της μυϊκής δύναμης, η κρεατίνη με την ενίσχυση της απόδοσης. «Στην ίδια κατηγορία των τεκμηριωμένων εργογόνων εντάσσεται και η μαγειρική σόδα μαζί με τη β-αλανίνη, που μπορούν να βελτιώσουν την αντοχή στην ταχύτητα».
«Μπορεί να εκδηλωθούν παρενέργειες»
Οσο για το αν αυτά τα σκευάσματα είναι ασφαλή, ο καθηγητής είναι σαφής: «Κατά βάση θεωρούνται ασφαλή», λέει, «ωστόσο, μπορεί να εκδηλωθούν παρενέργειες όταν υπερβαίνουμε τη συνιστώμενη δοσολογία». Η χρήση τους, προσθέτει, πρέπει να γίνεται «υπό επιστημονική επίβλεψη και μόνο όταν δεν καλύπτονται διατροφικά οι ανάγκες του ασκούμενου. Αλλωστε, το λέει και η ονομασία τους, είναι συμπληρώματα της διατροφής».
Τα παιδιά τα εντοπίζουν μέσα από βίντεο στα social και τα δοκιμάζουν γιατί υπόσχονται πιο «δυνατή» προπόνηση – όχι επειδή γνωρίζουν τι περιέχουν.
Το θέμα της υπερκατανάλωσης είναι αυτό που προβληματίζει και τους γυμναστές. «Τους βλέπεις να μετράνε γραμμάρια με μεγάλη αγωνία», λέει ο Νίκος, ιδιοκτήτης γυμναστηρίου και personal trainer . «Κάποιος φοβάται μήπως δεν πήρε αρκετή πρωτεΐνη και βάζει “λίγο ακόμα”, άλλος μπερδεύει τις δόσεις». Ο ίδιος θυμάται χαρακτηριστικά έναν νεαρό που είχε αγοράσει για πρώτη φορά σκόνη κρεατίνης.
«Είχε πάρει σχεδόν επτά φορές την προτεινόμενη δόση»
«Αυτές οι συσκευασίες συνοδεύονται από έναν μικρό δοσομετρητή των τριών με πέντε γραμμαρίων, που είναι και η ενδεδειγμένη ημερήσια δόση. Οταν εκείνος δεν το βρήκε μέσα στη συσκευασία, υπέθεσε ότι θα είναι ίδιο με της πρωτεΐνης και χρησιμοποίησε τον μεγάλο δοσομετρητή της πρωτεΐνης, που είναι περίπου είκοσι γραμμαρίων. Οταν κατάλαβε τι έκαν, είχε πανικοβληθεί», λέει ο προπονητής. «Είχε πάρει σχεδόν επτά φορές την προτεινόμενη δόση χωρίς να το καταλάβει». Κάποια άλλη στιγμή μια ασκούμενη μπήκε στο γυμναστήριο εμφανώς ταραγμένη: ένιωθε το δέρμα της να «καίει» και η καρδιά της χτυπούσε γρήγορα. Οπως αποδείχτηκε, πριν από την προπόνηση είχε δοκιμάσει για πρώτη φορά ένα δυνατό pre-workout που είχε παραγγείλει online.
Το αίσθημα καψίματος ήταν αποτέλεσμα της β-αλανίνης — ενός απολύτως νόμιμου συστατικού, γνωστού για την παροδική παραισθησία (το «μυρμήγκιασμα») που μπορεί να προκαλέσει σε αρκετά υψηλές δόσεις. Οταν αυτό συνδυάζεται με τις μεγάλες ποσότητες καφεΐνης που περιέχουν πολλά αντίστοιχα σκευάσματα, μπορεί να εμφανιστούν συμπτώματα όπως ταχυκαρδία ή έντονη νευρικότητα, ειδικά σε όσους τα χρησιμοποιούν για πρώτη φορά. «Ηρθε στην επόμενη προπόνηση και την έβλεπα πάλι ανήσυχη.
Επειδή την είχα δει πόσο είχε τρομάξει απέκλεισα το γεγονός να το έχει ξαναπάρει. Και όμως. Πολλές φορές ακόμα και αν κάτι δεν τους λειτουργεί ή δεν τους αρέσει σαν γεύση συνεχίζουν να το καταναλώνουν, είτε επειδή αυτό θεωρούν πως είναι το σωστό, ή επειδή λυπούνται τα χρήματα που έδωσαν για να το αγοράσουν. Εν μέρει το καταλαβαίνω, πρόκειται για ακριβό “χόμπι”, οπότε όταν υπάρχουν προσφορές πολλοί δίνουν μέχρι και 500 ευρώ για σκευάσματα και πρωτεϊνικά σνακ που θα τους κρατήσουν για το επόμενο τετράμηνο».
Στην Ευρώπη, η αξία της αγοράς «sports nutrition» εκτιμάται περίπου στα 6,13 δισ. δολάρια για το 2025, με προβλεπόμενο ρυθμό ετήσιας αύξησης 8,47 % μέχρι το 2030.
Η αγορά των συμπληρωμάτων διατροφής για άσκηση και ευεξία, άλλωστε, γνωρίζει ραγδαία οικονομική άνοδο. Στην Ευρώπη, η αξία της αγοράς «sports nutrition» εκτιμάται περίπου στα 6,13 δισ. δολάρια για το 2025, με προβλεπόμενο ρυθμό ετήσιας αύξησης 8,47% μέχρι το 2030. Σε παγκόσμιο επίπεδο, η αγορά συμπληρωμάτων άσκησης εκτιμάται στα 90,24 δισ. δολάρια για το 2024 και αναμένεται να φτάσει σχεδόν τα 189,38 δισ. δολάρια έως το 2033, με μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης περίπου 8,7%.
Παράλληλα, πολλοί νέοι αναζητούν σκευάσματα εκτός Ευρώπης, παραγγέλνοντας από ηλεκτρονικά καταστήματα των ΗΠΑ ή τρίτων χωρών προϊόντα που δεν κυκλοφορούν τυπικά στην ευρωπαϊκή αγορά. «Μας δείχνουν συσκευασίες pre-workout που έχουν έρθει με courier από δεκάδες διαφορετικές μάρκες», λέει ο Νίκος. «Σε αρκετές περιπτώσεις περιέχουν συνδυασμούς ουσιών που στην Ευρώπη δεν θα έπαιρναν έγκριση. Οι δόσεις καφεΐνης είναι συχνά πολλαπλάσιες από εκείνες των εγκεκριμένων προϊόντων, ενώ υπάρχουν και διεγερτικά συστατικά που δεν επιτρέπονται στην ευρωπαϊκή αγορά. Τα παιδιά τα εντοπίζουν μέσα από βίντεο στα social και τα δοκιμάζουν γιατί υπόσχονται πιο «δυνατή» προπόνηση – όχι επειδή γνωρίζουν τι περιέχουν».
Το πιο πολύτιμο συμπλήρωμα
Και κάπου εδώ, όπως σημειώνουν οι ειδικοί, η συζήτηση ξεφεύγει από το ίδιο το προϊόν και μεταφέρεται στο τοπίο γύρω του: στην εύκολη πρόσβαση, στις τάσεις των social και στην αίσθηση ότι «όλοι κάτι παίρνουν». Στο πώς ένας 20χρονος ή ένας μαθητής λυκείου μπορεί να φτάσει να εντάξει στην καθημερινότητά του πέντε ή έξι διαφορετικά σκευάσματα, όχι γιατί τα χρειάζεται πραγματικά, αλλά γιατί αυτά βλέπει να κυκλοφορούν στα feeds του. Και, τελικά, στο ότι, μέσα σε μια αγορά που επεκτείνεται με τέτοιο ρυθμό, η έγκυρη ενημέρωση ίσως είναι το πιο πολύτιμο συμπλήρωμα.
