Μοναχοί της Ιεράς Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής Μονής του Αγίου Παντελεήμονος στο Άγιον Όρος, εργάτες, προσκυνητές που κάνουν διακονήματα. Μαζεύουν σταφύλια. Πίσω τους φαίνονται η Ουρανούπολη, το νησί της Αμμουλιανής και τα γειτονικά Δρένια, ένα σύμπλεγμα έξι βραχονησίδων. Αρχές Σεπτέμβρη, τελευταίες ημέρες τρύγου, βρισκόμαστε στο Μετόχι Χρωμίτσας, εντός της μοναστικής πολιτείας, το οποίο ανήκει στη Μονή του Αγίου Παντελεήμονος, γνωστή και ως Ρωσικό Μοναστήρι. Είναι ο πρώτος τρύγος που κάνουν οι μοναχοί από τότε που η εταιρεία παραγωγής οίνων και ποτών «Ευάγγελος Τσάνταλης Α.Ε.» κατέθεσε αίτηση πτώχευσης τον περασμένο Ιούλιο. Τη συγκομιδή επιβλέπουν εθελοντικά ο οινολόγος Ανέστης Χαϊτίδης και ο γεωπόνος Γιώργος Σαλπιγγίδης, φίλοι της μονής και στελέχη, σε διαφορετικές περιόδους, της ιστορικής οινοποιίας.
Το μακρινό 1971, ο Ευάγγελος Τσάνταλης εντόπισε τυχαία κάποια κλήματα διάσπαρτα εδώ κι εκεί, σε κακή κατάσταση, σε μια επίσκεψή του στο μετόχι. Νοίκιασε αρχικά εκατό στρέμματα, με τη δυνατότητα επέκτασης στα όρια της ιδιοκτησίας του μετοχιού, και σε συνεργασία με τον γεωπόνο και ειδικό αμπελουργό Κωνσταντίνο Κούσουλα ξεκίνησε τις φυτεύσεις την περίοδο 1971-1972. Μάλιστα, στο Μετόχι υπάρχει φωτογραφία που απεικονίζει τον Ευάγγελο Τσάνταλη με τον τότε ηγούμενο Ιερεμία να υπογράφουν τη συμφωνία για την ανασύσταση του εγκαταλελειμμένου αμπελώνα. Ο παρθενικός τρύγος, με ποικιλίες όπως Αθήρι, Ασύρτικο, Λημνιό και Cabernet Sauvignon, πραγματοποιήθηκε το 1974.
«Από τα αμπέλια της Χρωμίτσας προέκυψε ο Αγιορείτικος, ο πρώτος αναγνωρισμένος Τοπικός Οίνος της Ελλάδας, που κυκλοφορούσε σε ειδική φιάλη η οποία επιτρεπόταν σε ελάχιστες περιοχές στην Ευρώπη. Στην πορεία ακολούθησαν πολύ σημαντικά κρασιά, όπως η Κορμίλιτσα και το Αγιορείτικο Άβατον, ενώ η παραγωγή στην κορύφωσή της είχε φτάσει τις 700.000 φιάλες», θυμάται ο Γιώργος Σαλπιγγίδης, πρώην διευθυντής Αμπελουργικού Τμήματος της εταιρείας.
Η «τροφός»
«Κορμίλιτσα» στα ρωσικά σημαίνει «τροφός», και πράγματι το συγκεκριμένο μετόχι από όταν δημιουργήθηκε, στα μέσα του 19ου αιώνα, λειτουργεί μέχρι και σήμερα ως παραγωγός τροφής για το μοναστήρι. Εκτός από τον αμπελώνα, περιστοιχίζεται από έναν μεγάλο ελαιώνα και πολλά στρέμματα δημητριακών. Γενικότερα, το Ρωσικό Μοναστήρι ιδρύθηκε από Ρώσους μοναχούς τον 11ο αιώνα στη θέση Παλαιομονάστηρο και το 1765 μεταφέρθηκε στη σημερινή του παραθαλάσσια τοποθεσία, δυτικά της χερσονήσου του Άθω και περίπου 15 χλμ. από τις Καρυές. Μαζί με τα υπόλοιπα εξαρτήματα αριθμεί κοντά στους 110 μοναχούς, εκ των οποίων οι επτά κατοικούσαν μόνιμα στο μετόχι. Παλαιότερα, σύμφωνα με το αρχείο της μονής, στα κελιά της Χρωμίτσας ζούσαν πάνω από 150 μοναχοί.
«Από τα αμπέλια της Χρωμίτσας προέκυψε ο Αγιορείτικος, ο πρώτος αναγνωρισμένος Τοπικός Οίνος της Ελλάδας». -Γιώργος Σαλπιγγίδης, γεωπόνος
Ο πρότερος μεγάλος πληθυσμός επιβεβαιώνεται και από τις εγκαταστάσεις της, καθώς πρόκειται για ένα πλήρες συγκρότημα διαφορετικών κτιρίων, που στην πλειονότητά τους έχουν αλλάξει χρήση ή δεν χρησιμοποιούνται. Για παράδειγμα, το παλιό μηχανουργείο έχει εξελιχθεί σε δωμάτια διαμονής εργατών, ο πέτρινος διώροφος στάβλος, όπου παλαιότερα εξέτρεφαν ζώα εργασίας, παραμένει αναξιοποίητος και η τεχνητή λίμνη, χωρητικότητας 100.000 κυβικών μέτρων, χρησιμεύει ακόμη για άρδευση. Επίσης, το κτίριο όπου στεγαζόταν το «νοσοκομείο», καθώς λόγω κλίματος έφερναν πολλούς αρρώστους και φυματικούς για να αναρρώσουν, έχει μετατραπεί στο κεντρικό κατάλυμα των μοναχών, το οποίο μεταξύ άλλων περιλαμβάνει τη νεότερη εκκλησία του Αγίου Τρύφωνος και την Αγία Τράπεζα.
«Τo 1964 είχε πιάσει μια πολύ μεγάλη φωτιά. Τότε καταστράφηκε η μεγάλη εκκλησία της Παναγίας αλλά και το κεντρικό κτίριο των μοναχών», περιγράφει ο πατέρας Σωφρόνιος, υπεύθυνος του οινοποιείου τα τελευταία δύο χρόνια. Ο ίδιος, με καταγωγή από το Τσερλοφτσί της Ουκρανίας, μπήκε στη μονή το 1999. Όπως εξηγεί, στο οινοποιείο, ένα κτίριο του 1911, δεν είχε παραχθεί ποτέ κρασί, αφού η εταιρεία του Τσάνταλη μετέφερε τα σταφύλια στο κεντρικό οινοποιείο του Αγίου Παύλου Χαλκιδικής. Όταν οι μοναχοί αποφάσισαν να διαχειριστούν τον αμπελώνα και να κυκλοφορήσουν τις δικές τους ετικέτες, επένδυσαν και στον αντίστοιχο εξοπλισμό. Παράλληλα εκσυγχρονίζουν και τους χώρους παλαίωσης, σταθεροποιώντας το πάτωμα για να υποδεχθεί αμφορείς και μεγάλες ξύλινες δεξαμενές.
Η επόμενη μέρα
Η μεγαλύτερη πρόκληση δεν είναι η σωστή διαρρύθμιση των χώρων ούτε η προμήθεια κατάλληλων μηχανημάτων, αλλά η αποκατάσταση του μεγαλύτερου αμπελώνα του Αγίου Όρους, η συνολική έκταση του οποίου αγγίζει τα 550 στρέμματα. Τα τελευταία χρόνια τα κλήματα είχαν περιέλθει σε κακή κατάσταση, με τα περισσότερα να φτάνουν τα όρια της παραγωγικής τους ηλικίας. Οπότε, κοντά στην αναμπέλωση των 200 στρεμμάτων που είχαν ξεκινήσει επί Τσάνταλη, οι μοναχοί, με την υποστήριξη του Γιώργου και του Ανέστη, έχουν μπει σε μια ολιστική διαδικασία αναγέννησης του αμπελώνα. «Λόγω της αλληλοπάθειας στο αμπέλι, πρέπει στα χωράφια που αναμπελώνουμε πρώτα να φυτέψουμε σιτηρά και την επόμενη χρονιά να τοποθετήσουμε τα κλήματα», αναλύει ο Γιώργος Σαλπιγγίδης, εξηγώντας γιατί μεγάλες εκτάσεις στην είσοδο του μετοχιού ήταν σπαρμένες με σιτηρά. Για να βοηθήσουν περισσότερο το έδαφος, εναπόθεταν στα συγκομισμένα χωράφια τα υπολείμματα του τρύγου. «Ο χρόνος στο αμπέλι δεν μετράει το ίδιο. Ό,τι σχεδιάζουμε τώρα θα βγει μετά από επτά-οκτώ χρόνια, νωρίτερα είναι αδύνατον. Έχουμε επικεντρωθεί στον σωστό τρύγο, ώστε να πάρουμε ποιοτικό σταφύλι, και σκεφτόμαστε ποιες νέες ποικιλίες θα φυτέψουμε», συμπληρώνει ο Ανέστης Χαϊτίδης, που εργαζόταν για μία δεκαετία στον Τσάνταλη σε διάφορα πόστα, όπως υπεύθυνος εξαγωγών σε συγκεκριμένες αγορές. Στην ξενάγησή μας στο οινοποιείο, μαζί με τον πατέρα Σωφρόνιο και τους πατέρες Αγάθωνα και Νικόδημο (ο πρώτος είναι Οικονόμος του μοναστηριού από τη Ρωσία και ο δεύτερος Δικαίος στο μετόχι από το Καζακστάν), δοκιμάσαμε από την ανοξείδωτη δεξαμενή ένα ακυκλοφόρητο ροζέ από Grenache και Cabernet Sauvignon.
Αν και βρισκόταν σε διαδικασία ζύμωσης, οι προθέσεις του ήταν ξεκάθαρες: κρασί βιολογικής καλλιέργειας που αναδεικνύει το terroir. Κι αυτό το έδαφος, με την άμμο, τον πυρίτη που γυαλίζει κάτω από τον καυτό ήλιο και τη θαλασσινή αύρα που το δροσίζει, είναι πράγματι μοναδικό. «Πρώτο τρύγο έκανα το 1985, όπου μοίραζα τελάρα. Θυμάμαι τον κύριο Τσάνταλη να φέρνει πάντα ένα μικρό δώρο σε κάθε εργαζόμενο. Οι εποχές τότε ήταν δύσκολες, ερχόμασταν με τα πόδια στην Ουρανούπολη», λέει ο 54χρονος Γιάννης Χατζηαναγνώστου, υπεύθυνος του αμπελώνα, ο οποίος εργάζεται στο μετόχι από 14 χρονών – σταμάτησε μόνο για τον στρατό. Μπροστά του στο τρακτέρ ήταν ο Ανδρέας Κανισίδης από το Κιλκίς, ένας 50χρονος προσκυνητής που συμμετέχει 25 χρόνια στις αγροτικές εργασίες του μετοχιού.
Μια μεγάλη αδελφότητα
Εξαιτίας της έκτασης του αμπελώνα –ούτε να φανταστώ δεν μπορώ πώς όλοι αυτοί οι τόνοι σταφυλιού μεταφέρονταν διά ξηράς και θαλάσσης στο κεντρικό οινοποιείο, 110 χλμ. μακριά– η μονή κάθε χρόνο στέλνει στο μετόχι μοναχούς για βοήθεια, οι οποίοι προστίθενται στους προσκυνητές και στους ελάχιστους εργάτες. Μαζί τους ακούσαμε προσευχή στα ρωσικά και γευματίσαμε στην Αγία Τράπεζα. Παρότι μέρα νηστείας, το λάδι επιτρεπόταν λόγω τρύγου. Μας ενημέρωσαν ότι ενίοτε μαγειρεύουν και φαγητά της δικής τους παράδοσης, όπως σούπα λαχανικών. Κοιτώντας τους όλους γύρω από το ξύλινο τραπέζι κι έχοντας στο μυαλό ότι ένας ξάδελφος του πατέρα Σωφρόνιου σκοτώθηκε στον Ρωσο-ουκρανικό Πόλεμο, παίρνω το θάρρος να ρωτήσω τον πατέρα Αγάθωνα πώς διαχειρίζονται τέτοια εθνικά ζητήματα.
«Έχουμε έναν Θεό, κοινωνούμε από το ίδιο ποτήρι. Είμαστε όλοι αδελφοί. Άλλωστε, φιλοσοφία μας είναι να μη σχετιζόμαστε καθόλου με την πολιτική», απαντά. Και αυτή η μεγάλη, πολυεθνική αδελφότητα, που με πείσμα προσπαθεί να διασώσει έναν από τους ιστορικότερους αμπελώνες της χώρας, ετοιμάζεται την προσεχή άνοιξη να βγει στην αγορά πρώτη φορά με δικές της ετικέτες. «Το terroir δεν αποτελείται μόνο από ήλιο και χώμα, αλλά και από ανθρώπους. Δόξα τω Θεώ έχουμε προσκυνητές και αδελφούς μοναχούς που συνεργάζονται με τους εργάτες για να βγει η δουλειά. Εμείς το κρασί το καταλαβαίνουμε με την καρδιά», καταλήγει ο πατέρας Σωφρόνιος και μας προτείνει μια ξενάγηση στο οστεοφυλάκιο. Εκεί φυλάσσονται ευλαβικά 300 κάρες ηγουμένων, μοναχών, προσκυνητών και εργατών. Γιατί έτσι διατηρείται το νήμα με την πάροδο των χρόνων.
