Στις 5 Μαρτίου 1953 ο Ιωσήφ Στάλιν, ο ηγέτης της Σοβιετικής Ενωσης για σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα, άφησε την τελευταία του πνοή στην κατοικία του, λίγο έξω από το κέντρο της Μόσχας. Στην ηγεσία του κόμματος και της ΕΣΣΔ διαδέχθηκε τον «ατσάλινο» Ιωσήφ (το όνομα Στάλιν μεταφράζεται στα ελληνικά ως ατσάλινος) ένα συλλογικό σχήμα, στο οποίο αρχικά τον πρωταγωνιστικό ρόλο είχε ο πρωθυπουργός Γκεόργκι Μάλενκοφ. Ακολούθησε ένας αγώνας εξουσίας στο Κρεμλίνο, από τον οποίο εξήλθε νικητής ο Νικίτα Χρουστσόφ.
Η νέα σοβιετική ηγεσία φάνηκε σχεδόν αμέσως πρόθυμη να ακολουθήσει μια περισσότερο μετριοπαθή πολιτική σε σχέση με τον Στάλιν απέναντι στη Δύση. Διακήρυξε, μάλιστα, ότι θα υιοθετούσε την πολιτική της ειρηνικής συνύπαρξης με τη Δύση, σύμφωνα με την οποία ο κομμουνισμός και ο καπιταλισμός θα ανταγωνίζονταν πλέον με ειρηνικά μέσα. Προβάλλοντας τη ραγδαία ανάπτυξη της σοβιετικής βιομηχανίας, η νέα ηγεσία θεωρούσε ότι η τελική νίκη των σοσιαλιστικών κρατών θα επιτυγχανόταν χωρίς να χρειαστεί προσφυγή στα όπλα.
Η σοβιετική ηγεσία δεν δίστασε να πραγματοποιήσει άνοιγμα προς την «αιρετική» έως τότε Γιουγκοσλαβία.
Τα επόμενα χρόνια, η Σοβιετική Ενωση αποκατέστησε τις σχέσεις της και σύναψε εμπορικές συμφωνίες με δυτικές χώρες. Δεν δίστασε, μάλιστα, να πραγματοποιήσει άνοιγμα προς την αιρετική, για την έως τότε ακολουθούμενη σοβιετική πολιτική, Γιουγκοσλαβία του Γιόζιπ Μπροζ «Τίτο». Το 1955 ο Χρουστσόφ και ο Μπουλγκάνιν επισκέφθηκαν το Βελιγράδι, κάνοντας σαφές ότι η Μόσχα μπορούσε να αποδεχθεί την ύπαρξη ενός σοσιαλιστικού καθεστώτος το οποίο δεν ήλεγχε. Παρά τη βελτίωση των διμερών σχέσεων, όμως, η Γιουγκοσλαβία ουδέποτε επέστρεψε στο σοβιετικό στρατόπεδο, επιλέγοντας να εναρμονιστεί με τις θέσεις της Αιγύπτου και της Ινδίας, στο Κίνημα των Αδεσμεύτων.
Μετά την ένταξη της Δυτικής Γερμανίας στο ΝΑΤΟ, οι Σοβιετικοί επίσπευσαν τις διαδικασίες για τη σύναψη ενός αντίστοιχου αμυντικού συνασπισμού.
Στις αρχές Μαΐου 1955, η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, η Δυτική Γερμανία όπως έμεινε ευρύτερα γνωστή, έγινε επισήμως μέλος της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, ενός συνασπισμού του οποίου βασικός στόχος ήταν η ανάσχεση της σοβιετικής απειλής στην Ευρώπη μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Με αφορμή την ένταξη της Δυτικής Γερμανίας στο ΝΑΤΟ, οι Σοβιετικοί επίσπευσαν τις διαδικασίες για τη σύναψη ενός αντίστοιχου αμυντικού συνασπισμού μεταξύ των σοσιαλιστικών κρατών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Στις 14 Μαΐου 1955, οι αντιπρόσωποι της Σοβιετικής Ενωσης, της Αλβανίας, της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας, της Τσεχοσλοβακίας, της Ουγγαρίας, της Πολωνίας και της Ανατολικής Γερμανίας υπέγραψαν στη Βαρσοβία τη «Συνθήκη Φιλίας, Συνεργασίας και Αμοιβαίας Βοήθειας», η οποία προέβλεπε τη στρατιωτική συνεργασία και την αμοιβαία άμυνα των υπογραφόντων κρατών σε περίπτωση εξωτερικής επίθεσης.
Το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, όπως έμεινε γνωστό, αποτέλεσε την ισχυρότερη συμβατική στρατιωτική δύναμη στον κόσμο, διαθέτοντας καθ’ όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου σημαντική υπεροπλία έναντι του αντίπαλου αμυντικού συνασπισμού, του ΝΑΤΟ, στην Ευρώπη. Το στρατηγείο της συμμαχίας βρισκόταν στη Μόσχα και τη Βαρσοβία, την αρχηγία της ασκούσε Σοβιετικός αξιωματικός και τον κυρίαρχο λόγο στον στρατηγικό σχεδιασμό της είχε ο Κόκκινος Στρατός. Σε μεγάλο βαθμό, το Σύμφωνο της Βαρσοβίας χρησιμοποιήθηκε ως όχημα στρατιωτικής επέμβασης για τη διατήρηση του ελέγχου της Μόσχας στον συνασπισμό των σοσιαλιστικών κρατών.
Το Σύμφωνο της Βαρσοβίας διαλύθηκε επισήμως την 1η Ιουλίου 1991.
Το Σύμφωνο της Βαρσοβίας δεν άντεξε στον χρόνο. Με την κατάρρευση των σοσιαλιστικών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη κατέρρευσε και ο αμυντικός συνασπισμός τους. Την 1η Ιουλίου 1991, το Σύμφωνο της Βαρσοβίας διαλύθηκε επισήμως έπειτα από απόφαση της Πολιτικής Συμβουλευτικής Επιτροπής στην Πράγα.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
