Μετά τον θάνατο του Λένιν, τον Ιανουάριο του 1924, οι επίδοξοι διάδοχοί του στην ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος και κατ’ επέκταση της Σοβιετικής Ενωσης εισήλθαν σε έναν αγώνα για τη διαδοχή του. Κανένας τους δεν αμφισβήτησε τη μαρξιστική θεωρία, ενώ όλοι φρόντιζαν να προσδίδουν κύρος στις θέσεις τους, παραπέμποντας στα γραπτά του Λένιν και επιδιώκοντας να προβληθούν ως συνεχιστές του έργου του. Οι κύριοι πρωταγωνιστές σε αυτήν την κούρσα διαδοχής ήταν ο Λεβ (Λέων) Τρότσκι, ο Λεβ Καμένεφ, ο Γκριγκόρι Ζινόβιεφ, ο Νικολάι Μπουχάριν και ο Ιωσήφ Στάλιν, ο μοναδικός ο οποίος κατείχε κάποιο καίριας σημασίας κομματικό αξίωμα το 1924, όντας γενικός γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής.
Ο πιο ελπιδοφόρος υποψήφιος διάδοχος του Λένιν ήταν ο Τρότσκι, ένας εξαίρετος ρήτορας και διανοούμενος του μαρξισμού. Ο Τρότσκι, όμως, δεν κατάφερε να μετατρέψει την τεράστια δημοτικότητά του μεταξύ των απλών μελών του κόμματος σε πολιτική δύναμη, ούτε να δημιουργήσει έναν συμπαγή δικό του πυρήνα μέσα στο κόμμα. Σταδιακά έγινε εμφανές πως ο κύριος αντίπαλός του στη διεκδίκηση της εξουσίας ήταν ο γεωργιανής καταγωγής Ιωσήφ Τζουγκασβίλι, ευρύτερα γνωστός με το προσωνύμιο Στάλιν. Σε αντίθεση με τον κοσμοπολίτη Τρότσκι και πολλά από τα στελέχη της σοβιετικής ελίτ, ο Στάλιν είχε πραγματικά προλεταριακή καταγωγή, δεν γνώριζε ξένες γλώσσες, αποστρεφόταν τους διανοούμενους και δεν ήταν ιδιαίτερα αγαπητός ανάμεσα στα κορυφαία στελέχη του κόμματος. Επειτα από την εκλογή του στο αξίωμα του γενικού γραμματέα, το 1922, ο Στάλιν εργάστηκε σκληρά προκειμένου να εδραιωθεί στο κόμμα, εισπράττοντας συχνά την περιφρόνηση πολλών κορυφαίων στελεχών, τα οποία τον απέρριπταν ως πνευματικά κατώτερο.
Το 1929, έθεσε σε εφαρμογή το πρώτο πενταετές πρόγραμμα ανάπτυξης της Σοβιετικής Ενωσης, ενώ το 1936 εγκαινίασε την περίοδο της τρομοκρατίας.
Ο Στάλιν κατάφερε να εξουδετερώσει πολιτικά τον Τρότσκι το 1927. Εχοντας εξαλείψει σχεδόν κάθε αντιπολιτευτική φωνή, το 1929 έθεσε σε εφαρμογή το πρώτο πενταετές πρόγραμμα ανάπτυξης της χώρας, στόχος του οποίου ήταν γοργή εκβιομηχάνιση της Σοβιετικής Ενωσης. Το 1936 εγκαινίασε την περίοδο της τρομοκρατίας στη χώρα, στη διάρκεια της οποίας έλαβαν χώρα διωγμοί κατά ηγετικών στελεχών του κόμματος, του διοικητικού μηχανισμού και του στρατού, κατά ανθρώπων του πνεύματος και των τεχνών, ιερέων, επιστημόνων αλλά και απλών πολιτών, για τους οποίους υπήρχαν υποψίες, βάσιμες ή όχι, ότι δεν συμβάδιζαν πλήρως με το σταλινικό καθεστώς. Τα θύματα του σταλινισμού υπολογίζονται σε αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες, ενώ πολύ περισσότεροι ήταν οι εκτοπισμένοι σε στρατόπεδα και σε γκουλάγκ.
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος με τις τεράστιες ανθρώπινες και υλικές απώλειες υπήρξε μια τρομερή δοκιμασία για τη Σοβιετική Ενωση και για τον Στάλιν προσωπικά. Συνειδητοποιώντας την κρισιμότητα της κατάστασης, ο Στάλιν συγκέντρωσε στο πρόσωπό του όλες τις εξουσίες, αναλαμβάνοντας το υπουργείο Πολέμου και τη διοίκηση του Κόκκινου Στρατού. Οι νίκες του Κόκκινου Στρατού προκάλεσαν τον θαυμασμό των Σοβιετικών πολιτών, οι οποίοι άρχισαν να αποκαλούν τον Στάλιν «σοφό ηγέτη» και «πατερούλη». Η νίκη, επίσης, προσέδωσε στον Σοβιετικό ηγέτη υψηλό κύρος σε διεθνές επίπεδο. Ο Στάλιν, ο Ρούζβελτ και ο Τσόρτσιλ αποτέλεσαν την τριανδρία, η οποία καθόρισε το μεταπολεμικό σύστημα στην Ευρώπη.
Ο Στάλιν διατήρησε την πρωτοκαθεδρία του στο κόμμα και το κράτος έως τον θάνατό του, στις 5 Μαρτίου 1953, γεγονός το οποίο σηματοδότησε το τέλος μιας εποχής για τη Σοβιετική Ενωση. Οι στενοί συνεργάτες και επίδοξοι διάδοχοί του επιζήτησαν να αναμορφώσουν το σύστημα διακυβέρνησης της Σοβιετικής Ενωσης εφαρμόζοντας μια μορφή συλλογικής ηγεσίας και διαχωρισμού των εξουσιών, τις οποίες είχε συγκεντρώσει στο πρόσωπό του ο αποθανών σοβιετικός ηγέτης. Τη θέση του πρωθυπουργού ανέλαβε ο Γκεόργκι Μαλενκόφ και τη θέση του πρώτου γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος ο Νικήτα Χρουστσόφ. Μέχρι τον Φεβρουάριο του 1955, εκτυλίχθηκε ένας αγώνας εξουσίας ανάμεσα στους δύο, ο οποίος έληξε με την απομάκρυνση του Μαλενκόφ από την πρωθυπουργία και την αντικατάστασή του από τον Νικολάι Μπουλγκάνιν, ενός ατόμου της επιρροής του Χρουστσόφ.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
