«Για χρόνια ευχαριστούσα τη διατροφική μου διαταραχή για τη “δύναμη” που μου προσέφερε, μα πιο πολύ για τον έλεγχο που με έκανε να πιστεύω πως είχα. Hταν πάντα εκεί, σε κάθε μου απόφαση. Με έκανε να την αγαπήσω. Στην πραγματικότητα, βέβαια, αυτή η σχέση δεν ήταν ποτέ σχέση αγάπης, αλλά χειρισμού. Με τύλιξε με μια ψευδαίσθηση ασφάλειας. Μου υποσχόταν ηρεμία αν απλώς την υπάκουα. Κάθε φορά που ένιωθα ότι χανόμουν, μου έδειχνε μια “λύση”. Κι όσο περισσότερο την ακολουθούσα, τόσο περισσότερο με ρούφαγε μέσα της. Ετσι σιγά σιγά άρχισα να χάνω όχι μόνο κιλά, αλλά και τον εαυτό μου. Μετρούσα τα πάντα. Ετρεμα κάθε γεύμα, κάθε ρούχο που δεν έμπαινε όπως “έπρεπε”. Στην αρχή το ένιωθα σαν επίτευγμα, σαν αυτοπειθαρχία. Στην πραγματικότητα ήμουν παγιδευμένη σε μια καθημερινή τιμωρία. Φυλακισμένη. Αυτή η πραγματικότητα έγινε η ταυτότητά μου. Πίστευα πως αυτό ήμουν, πως χωρίς τη διαταραχή δεν απέμενε τίποτα· ήταν το στήριγμά μου, η ρουτίνα μου, το “νόημά” μου, όσο παράλογο κι αν ακούγεται».
Από τα 12
Η Κωνσταντίνα Μ. είναι 20 ετών. Από τα 12 παλεύει με την ψυχογενή ανορεξία. «Χρειάστηκε να φθάσω στην απόλυτη εξάντληση, σωματική και ψυχική, για να συνειδητοποιήσω ότι δεν οδηγούσα εγώ τη ζωή μου, την οδηγούσε εκείνη. Κατάλαβα ότι ο μόνος τρόπος για να επιβιώσω ήταν να κάνω το αναγκαίο βήμα και να ζητήσω βοήθεια. Και το έκανα», λέει στην «Κ».
Απευθύνθηκε στο Κέντρο Ημέρας Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής «ΕλπιΖώ» Αθήνας. Η υποστήριξη που έλαβε και εξακολουθεί να λαμβάνει από τους ειδικούς την έχει κάνει να βλέπει τα πράγματα αλλιώς, μαθαίνει να εκτιμά και να φροντίζει τον εαυτό της: «Τώρα ξέρω πως έχω σκέψεις, συναισθήματα και αξία πέρα από το σώμα μου, πέρα από το φαγητό».
«Ημουν παγιδευμένη σε μια καθημερινή τιμωρία. Φυλακισμένη. Αυτή η πραγματικότητα έγινε η ταυτότητά μου. Πίστευα πως αυτό ήμουν, πως χωρίς τη διαταραχή δεν απέμενε τίποτα», λέει η εικοσάχρονη Κωνσταντίνα Μ.
Αντίστοιχα επώδυνο ήταν και το «ταξίδι» της 24χρονης σήμερα Χριστίνας Κ., που διαγνώστηκε με ψυχογενή ανορεξία στα 16 της. «Ημουν κλειστή ως παιδί, όμως στην εφηβεία στράφηκα ακόμη πιο πολύ μέσα μου και σταδιακά κατά του εαυτού μου. Στην περίπτωσή μου η εμμονή με την εμφάνισή μου, τις θερμίδες και τις κατηγορίες τροφών δεν ήταν παρά η κορυφή του παγόβουνου. Μου έλειπε η αυτοεκτίμηση και η στέρηση του φαγητού ήταν ο τρόπος εκδήλωσης της πεποίθησής μου ότι δεν άξιζα ως άτομο· η διαταραχή είχε, δηλαδή, κυρίως αυτοτιμωρητικό χαρακτήρα».
Στο κατώφλι του θανάτου
Δύο φορές νοσηλεύθηκε σε παιδοψυχιατρική κλινική, άλλες τόσες έφθασε στο κατώφλι της εντατικής – και του θανάτου. Ξεκίνησε ψυχανάλυση και μόνο έτσι ένιωσε έτοιμη να πάρει στα χέρια της το μέλλον της. Οταν ενημερώθηκε για την ίδρυση του «ΕλπιΖώ» Θεσσαλονίκης ήταν η πρώτη ασθενής που έκλεισε ραντεβού. Δύο χρόνια μετά, ζει και εργάζεται στο εξωτερικό. «Η πορεία προς τη θεραπεία είναι αργή, όμως με τη βοήθεια που μου προσφέρθηκε έχω φθάσει στο σημείο που θέλω να βελτιωθώ, κάτι που είναι πολύ σημαντικό. Δυστυχώς, δεν γίνεται να γυρίσω ένα διακόπτη και να ζω ανέμελα όπως πριν, αλλά όσο συνεχίζω να προσπαθώ χωρίς να πτοούμαι, έχω κάθε λόγο να ελπίζω».
Μετά την πανδημία της COVID-19 παρατηρείται, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής, αύξηση των ατόμων που ζητούν τη συνδρομή ειδικών για τη θεραπεία διαταραχών πρόσληψης τροφής: ψυχογενούς ανορεξίας, ψυχογενούς βουλιμίας και υπερφαγίας.
«Πρόκειται για καθολικό φαινόμενο, χωρίς ωστόσο να μπορεί να εξηγηθεί η ακριβής αιτιολογία του – αν, δηλαδή, αποτελεί συνέπεια των κοινωνικών και ψυχολογικών αλλαγών που προκάλεσε η πανδημία ή πρόκειται για κάποια άγνωστη μέχρι σήμερα βιολογική επίδραση του ιού στη λειτουργία του εγκεφάλου», επιβεβαιώνει ο Φραγκίσκος Γονιδάκης, αναπληρωτής καθηγητής Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, υπεύθυνος της Μονάδας Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής και του τμήματος Διαλεκτικής Συμπεριφορικής Θεραπείας στην Α΄ Ψυχιατρική Κλινική του Αιγινητείου Νοσοκομείου, με ρόλο επόπτη στο «ΕλπιΖώ» Αθήνας.
Η ίδρυση των μονάδων
Αυτή η ζοφερή πραγματικότητα οδήγησε την ΕΠΑΨΥ στην ίδρυση των δύο Κέντρων Ημέρας Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής «ΕλπιΖώ», που απευθύνονται σε παιδιά, εφήβους, νεαρούς ενηλίκους και στις οικογένειές τους, παρέχοντας ολοκληρωμένες θεραπευτικές υπηρεσίες. Οι μονάδες δημιουργήθηκαν με χρηματοδότηση και εποπτεία του υπουργείου Υγείας μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, και είναι στελεχωμένες από εξειδικευμένες διεπιστημονικές ομάδες επαγγελματιών υγείας (διαιτολόγων – διατροφολόγων, ψυχιάτρων, ψυχολόγων και θεραπευτών μέσω τέχνης), ενώ οι υπηρεσίες είναι δωρεάν και χρηματοδοτούνται μέσω ΕΣΠΑ.
«Η αναζήτηση της τελειότητας του σώματος, ο καταναλωτισμός των εικόνων στην εποχή του ναρκισσισμού και του κενού επηρεάζουν καθοριστικά τους εφήβους και τους νέους, συμβάλλοντας στην έκλυση, μεταξύ άλλων, και σοβαρών διαταραχών πρόσληψης τροφής. Μπορούμε να περιγράψουμε τη σημερινή πραγματικότητα ως εποχή της διαστροφής, ως μια απόπειρα συγκρότησης του εαυτού, της ταυτότητας, μέσα και διαμέσου του πλαισίου των social media», δίνει τη δική του εξήγηση στην επιδημία αυτού του είδους των διαταραχών ο Στέλιος Στυλιανίδης, ψυχίατρος – ψυχαναλυτής, ομότιμος καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ιδρυτής και επίτιμος πρόεδρος της ΕΠΑΨΥ.
«Η σύνδεση αντικαθιστά την επικοινωνία, τα chat rooms την κοινότητα, το texting τη συνομιλία, το tweeting το νόημα, η virtual reality τον πραγματικό κόσμο. Αυτό είναι το σοβαρό πρόβλημα της δημόσιας ψυχικής υγείας και της κοινωνικής συνοχής, το οποίο αρνούμαστε πεισματικά να δούμε. Ισως γιατί ο καθρέφτης της εικόνας μας απορροφά και εμάς τους ίδιους ως ενηλίκους…».
Γράμμα με «παραλήπτη» την ανορεξία
Κάθε ασθενής που περνάει το κατώφλι των μονάδων καλείται να γράψει μια επιστολή με… αποδέκτη την ανορεξία. «Ξέρω πως δεν θα χορτάσεις ποτέ. Ο,τι και να κάνω δεν θα σου είναι αρκετό. Πάντοτε θα υπάρχουν άτομα καλύτερα από εμένα σε οτιδήποτε. Δεν θα σταματήσεις να με συγκρίνεις και να ακυρώνεις κάθε προσπάθειά μου», έγραψε η 24χρονη Χριστίνα στο δικό της κείμενο. «Το να με απασχολείς κάθε στιγμή που είμαι ξύπνια με το πώς θα ελέγξω το βάρος και το φαγητό μου είναι ο τρόπος σου να μη με αφήσεις ποτέ να ξεφύγω. Οπου και να πάω, σε όποια αντανακλαστική επιφάνεια κι αν με δω, είσαι κι εσύ μαζί μου. Ακόμη δεν μπορώ να πω πως σε έχω νικήσει. Ομως δεν θα σε αφήσω να με τιμωρείς καθημερινά. Ξέρω ότι αξίζω να απολαμβάνω πράγματα χωρίς ενοχές, συμπεριλαμβανομένου του φαγητού. Οι κανόνες σου υπαγόρευαν τη ζωή μου για πολλά χρόνια. Σήμερα θέλω να σε ξεπεράσω, οπότε έχω λόγο να ελπίζω σε ένα καλύτερο μέλλον».
Ανάγκη για μια ολοκληρωμένη διεπιστημονική αντιμετώπιση
Οι αριθμοί αποτυπώνουν την έκταση του προβλήματος στη χώρα μας. Στο «ΕλπιΖώ» Θεσσαλονίκης, την πρώτη διετία της λειτουργίας του, έχουν καταγραφεί 627 αιτήματα για θεραπεία: 205 ενήλικοι και 422 μέλη οικογένειας (γονείς και παιδιά). «Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον ασφάλειας και αποδοχής, μέσα στο οποίο όσες και όσοι το έχουν ανάγκη θα μπορούν να μας εμπιστευθούν και να ξεκινήσουν το ταξίδι της “επιστροφής στον εαυτό τους”, μια πορεία θεραπείας, ανάρρωσης και επούλωσης», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο επιστημονικά υπεύθυνός του, Αντώνης Ραφτόπουλος.
«Στους στόχους μας περιλαμβάνονται η πρώιμη παρέμβαση, οι εξειδικευμένες υπηρεσίες αξιολόγησης και διάγνωσης με σκοπό την κατάρτιση ενός εξατομικευμένου θεραπευτικού πλάνου για κάθε ωφελούμενο, και η βελτίωση της διατροφικής φροντίδας. Παράλληλα δίνεται έμφαση στη διασύνδεση με την κοινότητα αλλά και στην εξάλειψη του στίγματος», συμπληρώνει η Ευσταθία Λιακοπούλου, επιστημονικά υπεύθυνη του αντίστοιχου κέντρου στην Αθήνα.
Εκεί το 2024 έγιναν 727 θεραπευτικές πράξεις (17 ανήλικοι, 72 ενήλικοι, 104 μέλη οικογένειας) και από την αρχή αυτής της χρονιάς ήδη 798 (28 ανήλικοι, 73 ενήλικοι, 94 μέλη οικογένειας). «Για τη βιωσιμότητα όμως κάθε κοινοτικής υπηρεσίας ψυχικής υγείας είναι αναγκαία η δημιουργική συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση», τονίζει ο Στέλιος Στυλιανίδης. «Γι’ αυτό, για την εύρυθμη λειτουργία της μονάδας στην Αθήνα βρισκόμαστε σε μια διαρκή, εποικοδομητική διαβούλευση με τον Δήμο Κηφισιάς, προκειμένου να εξασφαλισθούν οι αναγκαίες και επαρκείς υποδομές».
Η 17χρονη Ζωή Χ. μπήκε στην «οικογένεια» του «ΕλπιΖώ» πριν από λίγους μήνες, αποφασισμένη να σταματήσει την αυτοκαταστροφική πορεία της: «Αμέτρητες νύχτες το κρεβάτι μου μούσκευε από τα δάκρυα, γιατί νόμιζα ότι είχα φάει πολύ, γιατί δεν είχα παραλείψει το πρωινό ή το βραδινό, γιατί είχα βγει για φαγητό με την παρέα μου και δεν είχα κάνει τη χαμηλότερων θερμίδων επιλογή από το μενού. Αμέτρητες νύχτες έψαχνα να βρω κάτι επιπλέον να κόψω από το φαγητό μου, κάποια άλλη, πιο “αποτελεσματική” άσκηση γυμναστικής ή αμφίβολες συμβουλές από το Διαδίκτυο – και όλα αυτά με άδειο στομάχι και ήδη ταλαιπωρημένο σώμα. Πήγαινα για ύπνο νωρίς γιατί ήθελα να ξεχάσω την πείνα μου. Εχανα τη φωνή μου, τον εαυτό μου. Ηταν ένα εφιαλτικό ταξίδι χωρίς προορισμό…».
Στο «ΕλπιΖώ» Θεσσαλονίκης, την πρώτη διετία της λειτουργίας του, έχουν καταγραφεί 627 αιτήματα για θεραπεία: 205 ενήλικοι και 422 μέλη οικογένειας (γονείς και παιδιά).
Το βάρος της οικογένειας
Η εξέλιξη των διαταραχών πρόσληψης τροφής δεν επηρεάζει μόνο τον ασθενή. Οι γονείς βαδίζουν δίπλα στα παιδιά τους σε ένα παράλληλο, επίσης δύσβατο μονοπάτι. Η πρώτη αντίδραση της 54χρονης Ελένης, όταν με τον σύζυγό της άρχισαν να υποψιάζονται ότι η κόρη τους έπασχε από ψυχογενή ανορεξία, ήταν να μη θέλουν να το αποδεχθούν. «Δεν είναι δυνατόν να συμβαίνει αυτό σε εμάς! Ετσι λέγαμε. Βλέποντάς την, όμως, να στερεί από τον εαυτό της την τροφή και να αποσύρεται αργά, αλλά σταθερά από τη ζωή, να μας λέει ότι αισθάνεται άχρηστη και ότι δεν αξίζει να ζει, συνειδητοποιήσαμε ότι έπρεπε να βουτήξουμε στο “μανιασμένο πέλαγος” της διαταραχής και να τη σώσουμε».
Απευθύνθηκαν στη μονάδα της Θεσσαλονίκης. Στήριξαν την κόρη τους με όλες τις δυνάμεις τους. «Επικεντρωθήκαμε στις ανάγκες και στα θέλω της, προσπαθώντας να την κάνουμε να αγαπήσει τον εαυτό της και επαναλαμβάνοντας καθημερινά πόσο περήφανοι είμαστε για εκείνη και πόσο την αγαπάμε. Δεν ήταν εύκολο· βρισκόμασταν σε απόγνωση, προσπαθούσαμε να πολεμήσουμε με τις ενοχές μας, να διαφυλάξουμε τη σχέση μας με τον άνδρα μου. Σήμερα, έπειτα από οκτώ χρόνια αγώνα, είμαστε σε θέση να αισιοδοξούμε ότι η πιο δύσκολη περίοδος έχει περάσει».
Εξειδικευμένες δομές
Οι διατροφικές διαταραχές απαιτούν μια ολοκληρωμένη επιστημονική προσέγγιση που να συνδυάζει ιατρική, ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη. Η ραγδαία αύξηση των περιστατικών, η πολυπλοκότητα των διαγνώσεων και το δυσβάσταχτο φορτίο που επωμίζονται οι ασθενείς και οι οικογένειές τους καθιστούν αναγκαία την ύπαρξη εξειδικευμένων δομών όπως τα «ΕλπιΖώ». Αλλωστε, όπως επισημαίνει ο υφυπουργός Υγείας Δημήτρης Βαρτζόπουλος, «επενδύοντας στην ολοκλήρωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης προσπαθούμε να δώσουμε απαντήσεις σε σύγχρονες θεραπευτικές ανάγκες, ειδικά της νέας γενιάς, γιατί η έγκαιρη παρέμβαση μπορεί να αποτρέψει τη δυσμενή έκβαση και μια πολύχρονη περιπέτεια υποτροπών και ματαιώσεων».
