Ενα βίντεο εστιατορίου στο TikTok που εμφάνιζε καρχαρία ως πιάτο – «κράχτη» για δυνητικούς πελάτες κινητοποίησε πρόσφατα την περιβαλλοντική οργάνωση iSea, η οποία αναγνώρισε το είδος Alopias superciliosus. Πρόκειται για καρχαριοειδές που προστατεύεται από μια σειρά ευρωπαϊκών νομοθεσιών όπως η 2024/257, καθώς και Συστάσεων της Γενικής Επιτροπής Αλιείας για τη Μεσόγειο όπως η 45/2022/13.
«Η αναγνώριση του είδους ήταν σχετικά εύκολη για την επιστημονική μας ομάδα», σημειώνει στην «Κ» ο Ιωάννης Γιώβος, υπεύθυνος διατήρησης της περιβαλλοντικής οργάνωσης iSea. «Λάβαμε μαζικά το βίντεο από πολίτες, προχωρήσαμε σε ταυτοποίηση και ακολουθήσαμε τις προβλεπόμενες διαδικασίες. Δυστυχώς, δεν πρόκειται για μεμονωμένο περιστατικό. Κάθε χρόνο καταγράφουμε πάνω από 50 παρόμοιες περιπτώσεις σε όλη την Ελλάδα, μόνο μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης».
Περίπου το 60% των προϊόντων που πωλούνται φέρουν λανθασμένη σήμανση.
Οπως εξηγεί ο κ. Γιώβος, το είδος Alopias superciliosus έχει αξιολογηθεί ως ανεπαρκώς γνωστό στον Ελληνικό Κόκκινο Κατάλογο, λόγω έλλειψης στοιχείων για τον πληθυσμό του. Σε παγκόσμιο επίπεδο, όμως, χαρακτηρίζεται κινδυνεύον. Στην πράξη, ωστόσο, προστατευόμενα είδη εξακολουθούν να πωλούνται στην ελληνική αγορά υπό παραπλανητικές εμπορικές ονομασίες. Σύμφωνα με συστηματική μελέτη της iSea για την περίοδο 2018–2022, περίπου το 60% των προϊόντων που πωλούνται στην αγορά φέρουν λανθασμένη σήμανση.
«Είδη καρχαριών και σαλαχιών πωλούνται με διαφορετικά ονόματα, με αποτέλεσμα οι καταναλωτές να μη γνωρίζουν τι πραγματικά αγοράζουν. Σε αρκετές περιπτώσεις το προϊόν μπορεί να ανήκει σε προστατευόμενο είδος», εξηγεί ο Ιωάννης Γιώβος. «Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της ρίνας που αναφέρεται σε αγγελοκαρχαρία, ένα είδος προστατευόμενο. Συνεπώς, δε θα έπρεπε να βρίσκεται αυτή η σήμανση στις ιχθυαγορές μας, αλλά είναι από τις πιο κοινές», προσθέτει.
Πώς προωθούνται στη μαύρη αγορά
Η παραπλανητική σήμανση δεν είναι πάντα θέμα άγνοιας, σύμφωνα με την iSea. Οπως προκύπτει από τις έρευνες της οργάνωσης, η λανθασμένη αναγραφή είτε οφείλεται σε αστοχίες της αλυσίδας διανομής είτε αποτελεί εσκεμμένη απόκρυψη με σκοπό τη διάθεση του προϊόντος.
Την εικόνα αυτή επιβεβαιώνει και επαγγελματίας της εστίασης από την Καβάλα, που αναφέρει στην «Κ» ότι οι τράτες δεν γνωρίζουν τι ψάρια θα πιάσουν στα δίχτυα τους, και όταν πιάσουν καρχαρίες αντί να τους πετάξουν στη θάλασσα πολλές φορές τους προωθούν στη μαύρη αγορά. «Δεν είναι πως στοχεύουν να τους πιάσουν, αλλά αν μπλεχτεί καρχαρίας στα δίχτυα συνήθως μέχρι να τα σηκώσουν έχει ήδη πεθάνει. Οπότε σου λέει γιατί να τον πετάξω πίσω στη θάλασσα; Φυσικά δεν μπορούν να τον πάνε στην Ιχθυόσκαλα, οπότε τον διοχετεύουν στη μαύρη αγορά. Ξέρω συγκεκριμένα για σαπουνά, δηλαδή τον καρχαρία προσκυνητή, που αν τον φιλετάρεις άνετα τον παρουσιάζεις ως γαλέο». Σύμφωνα με τον ίδιο είναι μια πρακτική που συμφέρει οικονομικά, καθώς ο σαπουνάς είναι πολύ μεγαλύτερο ψάρι από τον γαλέο. Υπάρχουν ωστόσο και οι περιπτώσεις που οι πελάτες γνωρίζουν τι καταναλώνουν. «Αν ο πελάτης είναι γνωστός τους τότε μπορεί να έχει υπάρξει σχετική συνεννόηση. Οι περισσότεροι έχουν την περιέργεια να τον δοκιμάσουν».
Το επιχείρημα πως πολλές φορές οι καρχαρίες ανασύρονται ήδη νεκροί δεν φαίνεται να πείθει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα που είδε το φως της δημοσιότητας έλαβε χώρα το 2023 στην Ιεράπετρα, όταν ένας εξαβράγχιος καρχαρίας (Hexanchus griseus), επίσης προστατευόμενο είδος, αλιεύθηκε παράνομα και μεταφέρθηκε ζωντανός στην ξηρά. Σύμφωνα με καταγγελία της οργάνωσης iSea, παρευρισκόμενοι προέβησαν σε κακοποίηση του ζώου, το οποίο τελικά θανατώθηκε και τέθηκε προς πώληση.
Μια παρόμοια περίπτωση διαδραματίστηκε το 2021 στη Νάξο που, όπως έγινε γνωστό, ψαράδες αλίευσαν λευκό καρχαρία και τον πούλησαν σε ιχθυοπωλείο από όπου εξαντλήθηκε μέσα σε λίγες ώρες. Ο λευκός καρχαρίας είναι αυστηρά προστατευόμενο είδος (κριτικά κινδυνεύον στη Μεσόγειο), του οποίου η αλίευση, εκφόρτωση και πώληση απαγορεύεται αυστηρά από το ενωσιακό δίκαιο (Σύμβαση Βαρκελώνης/Κανονισμοί Ε.Ε.).
«Μάθε να τα αναγνωρίζεις»
Ο Θανάσης, πολύπειρος ψαράς στη Νάξο, αναφέρει στην «Κ» πως αν και ορισμένα είδη είναι ξεκάθαρο πως είναι προστατευόμενα, για άλλα επικρατεί άγνοια. «Εγώ ο ίδιος που έχω περάσει μια ζωή μέσα στη θάλασσα δεν μπορώ να ξεχωρίσω όλα τα είδη καρχαριών, ούτε να σου πω ποια είναι τα προστατευόμενα. Καμιά φορά μπλέκονται στο παραγάδι και δεν είμαστε σίγουροι για τι ψάρι πρόκειται. Για το ότι τα παρουσιάζουν όμως ως γαλέο, αυτό είναι άλλη ιστορία. Ο γαλέος είναι χαρακτηριστικός, δεν μπορείς να τον μπερδέψεις με άλλο ψάρι».
Τον Ιούλιο, με αφορμή την Εβδομάδα Ευαισθητοποίησης για τους Καρχαρίες, η iSea εγκαινίασε την καμπάνια «Μάθε να τα αναγνωρίζεις», μέσα από την οποία ενημερώνει το κοινό για τους κινδύνους παραπλάνησης. «Μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα και επιτόπιες δράσεις σε ιχθυαγορές, ενημερώνουμε τους καταναλωτές για το πρόβλημα της παραπλάνησης και τους βοηθάμε να γνωρίσουν τι πραγματικά καταναλώνουν», σχολιάζει ο κ. Γιώβος.
Κίνδυνοι για τη δημόσια υγεία
Πέρα από την περιβαλλοντική διάσταση, η κατανάλωση κρέατος καρχαριών και σαλαχιών ενέχει, σε πολλές περιπτώσεις, σοβαρούς κινδύνους για τη δημόσια υγεία. Ωστόσο οι μελέτες της iSea στο Ιόνιο και το Αιγαίο αποκάλυψαν ότι, σε ορισμένα από αυτά τα είδη, τα επίπεδα βαρέων μετάλλων υπερβαίνουν τα επιτρεπτά όρια που έχουν τεθεί από την Ε.Ε. έως και 11 φορές. Παρ’ όλα αυτά, ο «γαλέος» εξακολουθεί να προβάλλεται ως «κατάλληλος για παιδιά» λόγω της έλλειψης κοκάλων.
Οι μελέτες της iSea στο Ιόνιο και το Αιγαίο αποκάλυψαν ότι, σε ορισμένα από αυτά τα είδη, τα επίπεδα βαρέων μετάλλων υπερβαίνουν τα επιτρεπτά όρια που έχουν τεθεί από την Ε.Ε. έως και 11 φορές.
«Είναι εξαιρετικά δύσκολο για τους καταναλωτές να εντοπίσουν την παραπλάνηση στα θαλασσινά προϊόντα. Γι’ αυτό προτείνουμε την αποφυγή κατανάλωσης γαλέου, ρίνας και βάτου, καθώς αυτές οι γενικές ονομασίες μπορεί να κρύβουν απειλούμενα με εξαφάνιση είδη. Με αυτόν τον τρόπο οι καταναλωτές συμβάλλουν ενεργά στην προστασία των καρχαριών και των σαλαχιών, προστατεύουν τη δική τους υγεία και δεν προάγουν την παράνομη εμπορία προστατευόμενων ειδών», σημειώνει ο κ. Γιώβος.
«Η Ελλάδα διαθέτει πλούσια ποικιλία θαλασσινών, πολλά από τα οποία αποτελούν σημαντική πηγή εισοδήματος για τους αλιείς. Για να ενισχύσουμε τόσο τον καταναλωτή όσο και το θαλάσσιο περιβάλλον, δημιουργήσαμε έναν Οδηγό Υπεύθυνης Κατανάλωσης Θαλασσινών που βοηθά στην επιλογή ειδών χαμηλότερου τροφικού επιπέδου ή ξενικών ειδών». Μέσα από τον οδηγό αυτόν ενθαρρύνουν την κατανάλωση ξενικών ειδών όπως το λεοντόψαρο και το μπλε καβούρι, που απειλούν τη φυσική ισορροπία της Μεσογείου, αλλά και ειδών χαμηλότερου τροφικού επιπέδου, όπως γαύρο και σαρδέλα αντί για ροφό ή γαλέο. «Με αυτές τις επιλογές προστατεύουμε τη θάλασσα, αξιοποιούμε πόρους που συχνά μένουν αναξιοποίητοι και μειώνουμε την πίεση στους μεγάλους θηρευτές που έχουν πληγεί από την υπεραλίευση», καταλήγει ο κ. Γιώβος.
