Οι ιστορίες πίσω από δύο ποιήματα του Κωστή Παλαμά στη Ραχήλ

19.3. Τετάρτη [1924]

[…] Κι αν ποτέ λείψω, κ’ ευρεθούνε παρθενικά στο συρτάρι μου τα «Τραγούδια της Ραχήλ», ποιος από τα ελάχιστα αυτά σημάδια ενός ψυχικού σεισμού θα μπορέσει να φανταστεί το[υ] σεισμού αυτού, σε όλη του την έκταση, το σάλεμα; […]

Κ. Παλαμάς

Δεκατέσσερα χρόνια τραγούδησε μέσα από γράμματα και ποιήματα ο Κωστής Παλαμάς τον σεισμό της ψυχής του για τη Ραχήλ, όπως συνήθιζε ν’ αποκαλεί την αγαπημένη του μούσα Ελένη Κορτζά. Τα γράμματά του εκείνα και τα ποιήματα κυκλόφορησαν το 1960 στο βιβλίο «Γράμματα στη Ραχήλ», από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα με επιμέλεια του Γ.Π. Κουρνούτου.

Το συγκεκριμένο βιβλίο περιέχει ένα μέρος, ίσως το μεγαλύτερο, από τα ποιήματα και την αλληλογραφία του ποιητή με την Ελένη Κορτζά· τη γυναίκα που με τη φιλία και την παρουσία της έδωσε πνοή και έμπνευση στον Παλαμά από τον Δεκέμβριο του 1921 έως και τον Αύγουστο του 1935 όπου η μνήμη και οι δυνάμεις του είχαν αρχίσει πια να εξασθενούν.

Στο άρθρο ακολουθεί η επιλογή δύο ποιημάτων που είχε γράψει για εκείνη, καθώς και οι ιστορίες πίσω από αυτά. Τα ποιήματα στη χειρόγραφη μορφή τους από τον Κωστή Παλαμά, είναι παραχώρηση από το αρχείο του Ιδρύματος Κωστή Παλαμά.

Η συγγραφέας, Δέσποινα Ντάση

Το δάσος και το κελλί

Το δάσος. Ο ίσκιος. Ο βαθύς αναπαμός. Εκεί.
Μια θάλασσα ως τα πόδια του, φιλώντας τα, πού φτάνει.
Κ’ οι ολανοιγμένοι ορίζοντες αποκαλυπτικοί,
και τα βουνά, βασιλικό του δάσους το στεφάνι.

Το κελλί. Τοίχοι αστόλιστοι. Βιβλία σπαρμένα. Εδώ.
Μια γάστρα· φτωχοζώντας το σαν από αίμα ανθάκι,
σε μια κιθάρα ένα τραγούδι· και το τραγουδώ.
Σβηστό στην άκρη, θύμηση του κρύου καιρού, το τζάκι.

Εκεί είν’ η πλάση· Θεού, και ποιου, ποια εικόνα μυστική;
Εδώ η ψυχή, μια μουσική δαρτή από κάποιο κρίμα.
– Κ’ εδώ κ’ εκεί, κάθε φορά που θα φανείς εσύ,
σμίγεις το δάσος, το βουνό, το λογισμό, το κύμα.

(Κωστής Παλαμάς, από τη συλλογή «Περάσματα και Χαιρετισμοί» που συμπεριλαμβάνεται στον όγδοο τόμο «Κωστής Παλαμάς, Απαντα», εκδ. Ιδρυμα Κωστή Παλαμά, 2020)

Η ιστορία πίσω από το ποίημα:

Το ποίημα «Το δάσος και το κελλί» το έγραψε ο Κωστής Παλαμάς τον Αύγουστο του 1922 για τη Ραχήλ, η οποία τον Αύγουστο εκείνης της χρονιάς παραθέριζε με τη μητέρα της στο δάσος και στη θάλασσα του Ξυλοκάστρου, ενώ εκείνος είχε παραμείνει στην Αθήνα, στο «κελλί» του, όπως συνήθιζε ν’ αποκαλεί το γραφείο του. Από την αλληλογραφία τους στο Ξυλόκαστρο σώθηκαν μόνο πέντε γράμματα του ποιητή και το συγκεκριμένο ποίημα, που της το είχε στείλει σε γράμμα. Αργότερα το ποίημα συμπεριλήφθηκε στην ποιητική του συλλογή «Περάσματα και Χαιρετισμοί», που εκδόθηκε το 1931 στην Αθήνα.

Οπου στέκομαι, όπου πάω

Οπου στέκομαι, όπου πάω,
– θα στο πω! –
Με το νου μου λέω: Δε σ’ αγαπώ,
Σ’ αγαπάω!

Μέσα στο άω, μέσα στο άω
πότε πως ουρλιάζει ένα σκυλί,
πότε να στενάζη ένα φιλί
γροικάω.

Και όπου στέκομαι, όπου πάω,
τραγουδάω τον ίδιο τον σκοπό
και ρωτιέμαι: – Σ’ αγαπώ;
Κι αποκρίνομαι: – Οχι! Σ’ αγαπάω!

(Κωστής Παλαμάς, από τη συλλογή «Δειλοί και σκληροί στίχοι» που συμπεριλαμβάνεται στον έβδομο τόμο «Κωστής Παλαμάς, Απαντα», εκδ. Ιδρυμα Κωστή Παλαμά, 2020)

Το γράμμα πίσω από το ποίημα:

Το ποίημα «Οπου στέκομαι, όπου πάω» το έγραψε ο Κωστής Παλαμάς στις 13.3.1925. Λίγους μήνες πριν είχαν προηγηθεί αυτές οι σκέψεις του σε ένα γράμμα που έστελνε στη Ραχήλ:

[…] Ηθελα όσα λόγια μέσα μου τα αισθάνομαι και μέσα μου τα κρατώ από σε φερμένα και αναμένα, να σου τα ρίξω όλα μαζί, μονομιάς, καθώς λέμε, επάνω σου. […] Μα φοβούμαι πως κι αν μπορούσα να ξεσπάσω, τα λόγια αυτά θα ήταν περιττά, γιατί όλα περιέχονται, συνοψίζονται, συγκεντρώνονται στην πανάρχαιαν αυτή λέξη που όμως ποτέ δεν απαρχαιώνεται, αθάνατη μέσα την ωραία της banalité: Σ’ αγαπαώ! Ή καλύτερα: Σ’ αγαΠΑΩ. Μέσα στο άω αυτό είναι ένας βόγγος κ’ ένα ούρλιασμα που μόνον τον γνωρίζουν οι μακαρισμένοι και οι κολασμένοι της αγάπης που είναι Μία· […]

Πηγές άρθρου:

❗«Γράμματα στη Ραχήλ», Κωστής Παλαμάς, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 1960
❗«Γράμματα στη Ραχήλ», Κωστής Παλαμάς, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1985
❗«Κωστής Παλαμάς, Απαντα», έβδομος τόμος, εκδ. Ιδρυμα Κωστή Παλαμά, 2020
❗ «Κωστής Παλαμάς, Απαντα», όγδοος τόμος, εκδ. Ιδρυμα Κωστή Παλαμά, 2020
❗ Ιδρυμα Κωστή Παλαμά, Ασκληπιού 3, Αθήνα, www.kostispalamas.gr
❗ Αρχείο της ΕΡΤ, «Το πορτρέτο της Πέμπτης», Φρέντυ Γερμανός www.ert.gr/ert-arxeio/kostis-palamas-13-ianoyarioy-1859/
❗ Λογοτεχνικό αρχείο για τη Νέα Αθηναϊκή Σχολή
www.facebook.com/newathenianschool