Φανταστείτε ότι είστε αρχηγός ενός από τα επτά κόμματα της σημερινής κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης –χωρίς να υπολογίζουμε τους ανεξάρτητους– ή ακόμη κάποιος από εκείνους τους πολιτικούς που, όπως φημολογείται, ετοιμάζονται να ιδρύσουν νέο κόμμα ενόψει των επόμενων εκλογών. Ποιες θα ήταν οι πολιτικές σας φιλοδοξίες; Και ποιες οι πραγματικές σας δυνατότητες;
Προφανώς, η ύψιστη φιλοδοξία όλων θα ήταν να νικήσουν το κυβερνητικό κόμμα και να αναλάβουν αυτοδύναμα την εξουσία. Για να γίνει όμως αυτό, απαιτείται μια μαζική εκλογική διεύρυνση κομμάτων που σήμερα είναι σχετικά μικρά και αδύναμα. Αρκετά από αυτά δεν διαθέτουν δημοφιλή ηγεσία, ουσιαστικό κυβερνητικό πρόγραμμα ή στοιχειώδη κομματική οργάνωση. Με δεδομένη την τρέχουσα δύναμή τους, είναι ξεκάθαρο ότι κανένα από τα κόμματα της αντιπολίτευσης δεν έχει μαθηματικές πιθανότητες να κερδίσει τη Νέα Δημοκρατία (Ν.Δ.) και να κυβερνήσει με αυτοδυναμία.
Ενας δεύτερος στόχος θα ήταν να συμμετάσχουν, με ρυθμιστικό ρόλο, σε κυβέρνηση συνεργασίας. Σε αυτή την περίπτωση, τα συμμετέχοντα κόμματα χρειάζεται να συμφωνήσουν σε ένα κοινό πρόγραμμα και να αποδεχθούν μια κοινή ηγεσία. Πάμε τώρα στα μαθηματικά: Αν ο συνασπισμός σχηματιστεί προεκλογικά, θα πρέπει να συγκεντρώσει πάνω από 37% για να αποκτήσει κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Αν γίνει μετεκλογικά, θα μετρηθεί το άθροισμα των εδρών των συνασπισμένων κομμάτων, με στόχο τις 151 έδρες. Καθώς, με τα σημερινά δημοσκοπικά δεδομένα, ο κυβερνητικός συνασπισμός χρειάζεται να περιλαμβάνει τουλάχιστον τρία κόμματα, οποιοσδήποτε μπορεί να αντιληφθεί ότι ο στόχος των συνεργασιών είναι πρακτικώς ανέφικτος.
Ο τρίτος κατά σειράν και προτελευταίος στόχος για κάθε μικρό κόμμα της αντιπολίτευσης είναι να αποκτήσει ιδεολογική ηγεμονία σε συγκεκριμένο πολιτικό χώρο – δηλαδή όχι απλώς να είναι πρώτο σε δύναμη, αλλά να επιβάλει το πλαίσιο και τους όρους του δημόσιου διαλόγου στον χώρο του. Αυτό απαιτεί κατ’ ελάχιστον προγραμματική καθαρότητα, οικοδόμηση σαφούς πολιτικής και ιδεολογικής ταυτότητας για τα μέλη και τους οπαδούς του κόμματος, καθώς και τη διαμόρφωση ενός συνεκτικού αφηγήματος που θα καθορίζει το πλαίσιο της δημόσιας συζήτησης στον χώρο. Ενα επιτυχημένο παράδειγμα τέτοιας ηγεμονίας αποτελεί το ΚΚΕ, ενώ ένα παράδειγμα αποτυχίας αποτελεί η αδυναμία του ελληνικού οικολογικού κινήματος να δημιουργήσει ένα αξιόλογο «πράσινο» κόμμα, όπως συνέβη σε άλλες χώρες.
Ιδεολογική ηγεμονία μπορεί σήμερα να εμφανιστεί στον χώρο της πατριωτικής Δεξιάς.
Σε ποιους χώρους σήμερα μπορεί να εμφανιστεί ιδεολογική ηγεμονία; Δύο ξεχωρίζουν: η Αριστερά και Κεντροαριστερά και η πατριωτική Δεξιά. Στον πρώτο, οι πιθανότητες είναι ελάχιστες. Ο χώρος είναι κατακερματισμένος σε ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, Πλεύση, Νέα Αριστερά, Κίνημα Δημοκρατίας, ΜέΡΑ25 και, σύντομα, ένα νέο σχήμα Τσίπρα. Τα κόμματα αυτά διατηρούν ιστορικές αντιπαλότητες και αρχηγούς με αντικρουόμενες προσωπικές φιλοδοξίες, ενώ αποτυγχάνουν να διατυπώσουν με πειστικό τρόπο θετική εναλλακτική πρόταση για το μέλλον. Ο λόγος τους περιορίζεται σε αντιδεξιές επικρίσεις που δεν εμπνέουν, ενώ η μετακίνηση της Ν.Δ. προς το Κέντρο στενεύει ακόμη περισσότερο τον διαθέσιμο χώρο. Το εκλογικό σώμα στο χώρο αριστερά της Ν.Δ., έτσι, παραμένει ρευστό και χωρίς σαφή ταυτότητα, ενισχύοντας τον κατακερματισμό και την απουσία φυσικού ηγεμόνα. Το πιθανότερο, επομένως, είναι να συνεχιστεί ο πολυκερματισμός, με μικρά ή μικρομεσαία κόμματα που ανταγωνίζονται για κάποιο εκλογικό μερίδιο, αλλά κανένα δεν καταφέρνει να ορίσει το πολιτικό πλαίσιο.
Στον χώρο δεξιότερα της Ν.Δ., όμως, η κατάσταση είναι διαφορετική. Εκεί υπάρχει ήδη ένα σαφές και συγκινησιακά φορτισμένο αφήγημα, ο εθνικός πατριωτισμός. Το μείγμα αυστηρής στάσης στο μεταναστευτικό, επιφυλακτικού ευρωσκεπτικισμού και ρωσόφιλου εθνικισμού, σκληρής ρητορικής απέναντι στην Τουρκία και υπεράσπισης των συντηρητικών εθνικών παραδόσεων συγκροτεί ένα συνεκτικό πλαίσιο. Απέναντι σε μια Ν.Δ. που κατηγορείται ότι «ξεπουλάει» τη δεξιά της ψυχή για να προσελκύσει κεντροαριστερούς ψηφοφόρους, αυτό το πακέτο μοιάζει έτοιμο προς κατανάλωση. Χρειάζεται μόνο ο ιδεολογικός ηγέτης που θα μπορέσει να το εκφράσει. Κι εδώ βρίσκεται ένα κρίσιμο ερώτημα: Αν ένα τέτοιο κόμμα πράγματι αναδυθεί, σε περίπτωση που η Ν.Δ. χάσει αυτοδυναμία, θα μπορούσε να εξελιχθεί σε κυβερνητικό εταίρο με ρυθμιστικό ρόλο;
Οσο για τα υπόλοιπα κόμματα και τους αρχηγούς τους, υπάρχει πάντα ο τέταρτος και τελευταίος στόχος: η απλή επιβίωση. Αρκεί να ξεπεράσουν το πολύ χαμηλό κατώφλι του 3% που –κατά τη γνώμη του γράφοντος, λανθασμένα– εξακολουθεί να απαιτεί ο εκλογικός νόμος για την είσοδο στη Βουλή. Ετσι εξασφαλίζουν τη συνέχεια μιας μικροπολιτικής, σχεδόν μοιραίας ύπαρξης: εξαρτημένης από τις κρατικές επιχορηγήσεις, στηριγμένης σε προσωποπαγή σχήματα και στην ανακύκλωση παλαιών στελεχών, συχνά με μοναδικό κίνητρο την ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών ηγετών που ήδη έχουν φθαρεί ανεπανόρθωτα. Παράγουν περισσότερο θόρυβο παρά πολιτική, περισσότερη πόζα παρά στρατηγική, περισσότερη τοξικότητα παρά προτάσεις. Μοιάζουν να υπάρχουν περισσότερο για να συντηρηθούν στην πολιτική ζωή παρά για να διεκδικήσουν κάτι μεγαλύτερο. Είναι μια αντιπολίτευση μικρών φιλοδοξιών, εγκλωβισμένη στις ίδιες της τις αδυναμίες. Μα, αλήθεια, δεν υπάρχουν άλλοι τρόποι με τους οποίους ίσως θα μπορούσαν τα σημερινά ή τα μελλοντικά κόμματα της κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης να φανταστούν τον εαυτό τους;
*Ο κ. Τάκης Σ. Παππάς είναι πολιτικός επιστήμων και συγγραφέας. Το νέο του βιβλίο, «Εξηγώντας τον Τραμπ», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη στις 29 Οκτωβρίου.
