Στο μεγαλύτερο διάστημα της Μεταπολίτευσης η ελληνική κοινωνία έκλινε προ τα (κεντρο)αριστερά. Οχι τόσο με όρους ιδεολογικής και πολιτικής ηγεμονίας, όπως κάποιοι υποστηρίζουν. Σε όλα τα μείζονα ζητήματα που αφορούν τον προσανατολισμό της χώρας επικράτησαν οι απόψεις της ελληνικής Κεντροδεξιάς, ενώ σταδιακά όλα τα κυβερνώντα κόμματα της Μεταπολίτευσης μετατοπίστηκαν –εν κινήσει– προς τα «δεξιότερα» σε σχέση με τις αρχικές διακηρύξεις τους. Σε επίπεδο ταυτίσεων και πολιτικής αυτοτοποθέτησης, όμως, ο μέσος όρος αλλά και οι εκλογικοί συσχετισμοί έκλιναν κάπως «αριστερότερα» του Κέντρου. (Σημείωση: Λόγω των μεθοδολογικών αδυναμιών του τυπικού άξονα «Αριστερά – Δεξιά» ως αναλυτικού εργαλείου, οι όροι χρησιμοποιούνται σε εισαγωγικά για την οικονομία της ανάλυσης.)
Τα τελευταία χρόνια αυτό μοιάζει να αλλάζει. Οχι μόνο εκλογικά, αλλά και αξιακά. Στους παραδοσιακούς δημοσκοπικούς δείκτες τα κόμματα της Κεντροαριστεράς φαίνονται αποδυναμωμένα, ενώ σε επιμέρους θέματα, όπως η οικονομία, ζητήματα τάξης και ασφάλειας, μετανάστευσης, εκπαίδευσης, αλλά και αρκετά ταυτοτικά ζητήματα κ.λπ., καταγράφεται μια μετακίνηση της κοινής γνώμης προς τα «δεξιά». Κάτι που συνακόλουθα έχει επηρεάσει την πολιτική γεωγραφία και τους καταγραφόμενους συσχετισμούς.
Η τάση αυτή δεν είναι μόνο ελληνική. Τα κραταιά κόμματα της ευρωπαϊκής Κεντροδεξιάς και Κεντροαριστεράς έχουν εξασθενήσει προς όφελος πιο ριζοσπαστικών κομμάτων, αποδυναμώνοντας τον ιστορικό μεταπολεμικό δικομματισμό.
Η Κεντροαριστερά βιώνει την αλλαγή αυτή ακόμα πιο τραυματικά. H εκλογική επιρροή της έχει υποχωρήσει. Σε πολλές χώρες εμφανίζεται πολυκερματισμένη, με τα κόμματα της οικολογίας ή της ριζοσπαστικής Αριστεράς να διεκδικούν αυτόνομη έκφραση. Ενώ σε κάποιες χώρες μοιάζει να χάνει ψηφοφόρους και προς τη ριζοσπαστική Δεξιά, με τα παραδείγματα της Γαλλίας και των κρατιδίων της πρώην Ανατολικής Γερμανίας να είναι ενδεικτικά.
Η Κεντροαριστερά στη χώρα μας είχε τις δικές της ιδιαιτερότητες, που τη διαφοροποιούν από την παραδοσιακή, γενικά ήπια και σταθερά φιλοευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία. Την πρώτη περίοδο του ΠΑΣΟΚ, ο ριζοσπαστικός, συχνά αντιδυτικός και ενίοτε εθνοκεντρικός χαρακτήρας του Κινήματος το έκανε επιφυλακτικό απέναντι στην ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία, εξ ου και άργησε πολύ να γίνει πλήρες μέλος της. Διαχρονικά δε, ακόμα και μετά τον Ανδρέα Παπανδρέου, ένα τμήμα του ΠΑΣΟΚ παρέμεινε επιφυλακτικό, κάτι που την περίοδο της οικονομικής κρίσης και της πολιτικής ριζοσπαστικοποίησης στάθηκε μοιραίο και οδήγησε στην πολιτική εξαΰλωση του ΠΑΣΟΚ.
Ο δε ΣΥΡΙΖΑ, αν και για μια δεκαετία περίπου κυριάρχησε στον χώρο της Κεντροαριστεράς, ουσιαστικά ουδέποτε ταυτίστηκε μαζί του. Οι περισσότεροι ψηφοφόροι του αυτοτοποθετούνται πιο «αριστερά», ενώ αρκετοί, ακόμα και σήμερα που έχει καταρρεύσει εκλογικά, αντιμετωπίζουν με αυξημένη καχυποψία το ενδεχόμενο συνεργασιών. Κάτι ασφαλώς που ισχύει και αντίστροφα.
Η κρίση θεσμικής εμπιστοσύνης και ο ριζοσπαστισμός που επανέκαμψε στο πολιτικό τοπίο αποδεικνύεται ότι τροφοδοτούν περισσότερο κόμματα με ανάλογα χαρακτηριστικά, εις βάρος των πιο μετριοπαθών – συστημικών σχηματισμών.
Σήμερα η ελληνική Κεντροαριστερά μοιάζει κάπως μπερδεμένη λόγω και αυτών των ιδιαιτεροτήτων της που την οδηγούν στο να αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στην υιοθέτηση μιας τυπικής κεντροαριστερής – σοσιαλδημοκρατικής ατζέντας και στον ριζοσπαστισμό του παρελθόντος της. Την ώρα μάλιστα που οι ιστορικές διαιρετικές τομές που συνέβαλαν στην άνοδο των κομμάτων που την εξέφρασαν έχουν ξεπεραστεί. Με αποτέλεσμα τα κόμματα που την εξέφρασαν να ξεφουσκώσουν εκλογικά όταν έχασαν την «καύσιμη ύλη» τους, χωρίς να την αντικαταστήσουν με κάτι καινούργιο. Το μεν ΠΑΣΟΚ όταν χρεώθηκε την οικονομική κρίση, αλλά και όταν, λόγω της κρίσης, αποδυναμώθηκαν οι δομές τού (πελατειακού) κράτους, στον έλεγχο του οποίου στηρίχθηκε –εν μέρει έστω– η μακρά πολιτική κυριαρχία του. Ο δε ΣΥΡΙΖΑ όταν υποχώρησε η ένταση της αντιμνημονιακής περιόδου, χωρίς ο ίδιος να έχει ολοκληρώσει τη μετάλλαξή του.
Υπό το πρίσμα αυτό, η κριτική που συχνά αναπτύσσεται σε σχέση με την πορεία των κεντροαριστερών κομμάτων είναι ελλιπής. Τα πρόσωπα έχουν ασφαλώς τη σημασία τους, αλλά δεν είναι ο μόνος καθοριστικός παράγοντας. Το ΠΑΣΟΚ π.χ. κατέγραψε τα χειρότερα εκλογικά ποσοστά του επί ηγεσίας Ευάγγελου Βενιζέλου, η πολιτική επάρκεια και συγκρότηση του οποίου δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Η δυναμική της συγκυρίας είναι αμείλικτη.
Σήμερα υπάρχουν άλλου τύπου δυσκολίες. Η παγκόσμια στροφή προς τα δεξιά επηρεάζει τις πολιτικές τάσεις. Η ατζέντα της Κεντροαριστεράς, ειδικά σε ταυτοτικά, πολιτισμικά ζητήματα, ενδεχομένως και περιβαλλοντικά, μοιάζει να βρίσκεται διεθνώς –συγκυριακά έστω– σε υποχώρηση. Σε ζητήματα όπως η μετανάστευση επίσης, η συντηρητική μεταστροφή είναι εμφατική.
Η κρίση θεσμικής εμπιστοσύνης και ο ριζοσπαστισμός που επανέκαμψε στο πολιτικό τοπίο αποδεικνύεται ότι τροφοδοτούν περισσότερο κόμματα με ανάλογα χαρακτηριστικά, εις βάρος των πιο μετριοπαθών – συστημικών σχηματισμών.
Αν στα παραπάνω στρατηγικά ζητήματα προστεθούν και αυτά της πολιτικής διαχείρισης, που σχετίζονται με την πολυδιάσπαση του χώρου, τις ιδιαιτερότητες κάθε κόμματος (η εκλογική βάση του ΠΑΣΟΚ, π.χ., συχνά είναι πιο συντηρητική από τα στελέχη του), τις δυσκολίες σύγκλισης μεταξύ των κομμάτων, τις φορτισμένες σχέσεις των πρωταγωνιστών, την ατελή προγραμματική προετοιμασία κ.ά., αντιλαμβάνεται κανείς τις δυσκολίες τού να φυσήξει ούριος άνεμος στα κεντροαριστερά πανιά.
Το μεγάλο ζητούμενο πάντως είναι η «καύσιμη ύλη» για τον χώρο. Η οποία φυσικά δεν μπορεί να εξαντλείται στην επιδίωξη «να φύγει η Ν.Δ.» ή στην επίκληση ιδεολογικών όρων των οποίων η δυναμική έχει εξασθενήσει.
*Ο κ. Ευτύχης Βαρδουλάκης είναι σύμβουλος Στρατηγικής και Επικοινωνίας.
