Τι αποδίδει τελικά περισσότερο εκλογικά, οι παροχές ή οι μεταρρυθμίσεις; Το ερώτημα είναι παλαιό, αλλά δεν είναι εύκολο να απαντηθεί καθαρά.
Ούτε καν η εκλογική ιστορία δίνει απαντήσεις. Στις εκλογές του 1981 οι προεκλογικές παροχές της κυβέρνησης Ράλλη δεν ανέκοψαν το ρεύμα αλλαγής που διέτρεχε την ελληνική κοινωνία. Το ίδιο και το «πακέτο Σημίτη» το καλοκαίρι του 2003. Ηταν ίσως το μεγαλύτερο που έχει δοθεί ποτέ, χωρίς ωστόσο αποτελέσματα.
Υπάρχουν πάντως και περιπτώσεις που οι παροχές απέδωσαν. Το 2023 τα επιδόματα της Ν.Δ., λόγω COVID και ενεργειακής κρίσης, την ενίσχυσαν περαιτέρω. Οι προεκλογικές παροχές του ΣΥΡΙΖΑ το 2019 δεν απέτρεψαν την ήττα του, συνέβαλαν όμως στη συγκράτηση των ποσοστών του. Οπως είχε συμβεί και με το αλησμόνητο «Τσοβόλα, δώσ’ τα όλα» πριν από τις εκλογές του 1989.
Τα παραδείγματα από το εξωτερικό είναι εξίσου αντικρουόμενα. Στην Ισπανία, στις εκλογές του 2023, οι προεκλογικές εξαγγελίες του Πέδρο Σάντσεθ τον βοήθησαν να κρατηθεί στην εξουσία. Αντιθέτως, στις ΗΠΑ το 2020 οι επιταγές των 1.200 δολαρίων του προέδρου Τραμπ για την αντιμετώπιση των συνεπειών της COVID δεν απέδωσαν τόσο.
Οι παροχές έχουν το πλεονέκτημα ότι επικοινωνούνται εύκολα. Δεν χρειάζεται να εξηγήσεις τα οφέλη, οι δικαιούχοι τις αντιλαμβάνονται αμέσως. Μπορούν επίσης να είναι στοχευμένες σε κρίσιμα εκλογικά κοινά. Ενώ παράλληλα είναι δύσκολο για την οποιαδήποτε αντιπολίτευση να αντιταχθεί σε αυτές. Συνήθως προσπαθούν να τις υποβαθμίσουν, αποφεύγουν όμως να τις επικρίνουν με ένταση.
Από την άλλη, οι παροχές (ειδικά αν δεν έχουν μόνιμο χαρακτήρα) αντιμετωπίζονται συχνά ως προεκλογικό τέχνασμα. Μπορούν επίσης να συναντήσουν αντιδράσεις από παράγοντες της οικονομίας ή εποπτικούς φορείς και να πλήξουν το όποιο κυβερνητικό αφήγημα. Ενίοτε, δε, μπορεί να προκαλέσουν δυσαρέσκεια σε ομάδες που θεωρούν ότι αδικήθηκαν, αλλά και στους ίδιους τους δικαιούχους, αν κάποια στιγμή κοπούν.
Οι μεταρρυθμίσεις παράγουν μεγαλύτερη πολιτική δυναμική. Κυρίως αυτές σηματοδοτούν τον χαρακτήρα και το περιεχόμενο μιας κυβέρνησης. Γύρω από αυτές και τα μηνύματά τους χτίζονται τα κρίσιμα αφηγήματα και ειδικά αυτά που δημιουργούν μακροχρόνιες πολιτικές τάσεις, καθώς και πολιτικές ή ψυχικές ταυτίσεις.
Οι μεταρρυθμίσεις που συνδυάζουν θεσμικές αλλαγές με άμεσο οικονομικό όφελος για τους πολίτες παράγουν τα καλύτερα πολιτικά αποτελέσματα. Μια καλή πρακτική: πριν από το 2023, εκατοντάδες χιλιάδες συνταξιούχοι, αν και είχαν θεμελιώσει συνταξιοδοτικό δικαίωμα, περίμεναν 4-5 χρόνια να λάβουν τις συντάξεις τους. Με τη μεταρρύθμιση του ΕΦΚΑ άρχισαν να τις λαμβάνουν εντός λίγων μηνών. Δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία ότι ένας από τους λόγους που η Ν.Δ. έλαβε ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά στους συνταξιούχους στις εκλογές του 2023 ήταν η επίλυση αυτού του ζητήματος.
Η, όχι τόσο «ιντριγκαδόρικη», αλλά σωστή, απάντηση έχει να κάνει με τη δοσολογία. Μαγική συνταγή για τη δοσολογία που θα οδηγήσει σε εκλογική επιτυχία δεν υπάρχει.
Υπάρχουν βέβαια πολλές κρίσιμες επιμέρους παράμετροι σε ό,τι αφορά τον σχεδιασμό και την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων. Ορισμένες θέλουν αρκετό χρόνο να αποδώσουν, άρα δεν είναι δεδομένο ότι θα προλάβουν να κεφαλαιοποιηθούν πολιτικά. Αλλες –ενδεχομένως αναγκαίες– μπορεί να προκαλέσουν τόσο σφοδρές αντιδράσεις που στο τέλος το κόστος να είναι μεγαλύτερο. Κάτι τέτοιο συνέβη στη Γαλλία, με κάποιες πρωτοβουλίες του προέδρου Μακρόν.
Κάποιες μπορεί να υλοποιηθούν άγαρμπα γυρίζοντας μπούμερανγκ. Ας θυμηθούμε την περίπτωση της Λιζ Τρας. Ανακοίνωσε αιφνιδιαστικά μια σειρά μέτρων, χωρίς ιδιαίτερη επεξεργασία, με στόχο να προκαλέσει ένα σοκ θετικών αλλαγών στην κοινή γνώμη. Προκάλεσε αρνητικό σοκ στις αγορές και τελικά έσπασε η ίδια το ρεκόρ συντομότερης παραμονής στην πρωθυπουργία της Βρετανίας.
Ο πιο δύσκολος γρίφος αφορά τις μεταρρυθμίσεις που θεωρητικά έχουν πλειοψηφική αποδοχή, θίγουν όμως έντονα κάποιες ειδικές ομάδες. Η πλειοψηφία μπορεί να συμφωνεί, όμως επειδή για τους περισσότερους το ζήτημα δεν αποτελεί βασικό κριτήριο ψήφου, τα πολιτικά οφέλη είναι αβέβαια. Για την ομάδα που θίγεται άμεσα το ζήτημα έχει μεγαλύτερο συντελεστή βαρύτητας ως προς τη διαμόρφωση ψήφου, άρα δημιουργεί βέβαιο πολιτικό κόστος. Το τι βαραίνει περισσότερο στην τελική ζυγαριά δεν είναι πάντα διακριτό.
Ενώ πολύ σύνηθες είναι το φαινόμενο κάποιος να καταγγέλλει τα πάντα και να ζητάει να αλλάξουν όλα στη χώρα, αλλά μόλις κάποια αλλαγή αφορά το δικό του πεδίο επαγγελματικής δράσης και τα δικά του κεκτημένα, η αντίδραση είναι σφοδρή.
Στο ερώτημα συνεπώς «παροχές ή μεταρρυθμίσεις», η –όχι τόσο «ιντριγκαδόρικη», αλλά σωστή– απάντηση έχει να κάνει με τη δοσολογία. Μια πολιτική που βασίζεται μόνο σε παροχές –ειδικά έκτακτες– δεν παράγει πρόσθετη πολιτική αξία. Οπως και μια μεταρρύθμιση που προκαλεί δυσανάλογες αντιδράσεις και δεν παράγει ορατά οφέλη, μπορεί να εξελιχθεί σε πολιτικό φιάσκο.
Μαγική συνταγή για τη δοσολογία που θα οδηγήσει σε εκλογική επιτυχία δεν υπάρχει. Η εμπειρία ωστόσο δείχνει ότι η υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων είναι ευκολότερη όταν η κυβέρνηση που τις υλοποιεί διαθέτει πολιτικό κεφάλαιο και χρόνο για να φανούν τα αποτελέσματα της πολιτικής της. Οταν τα έχει απολέσει, κάθε εγχείρημα γίνεται δυσκολότερο.
Ενώ αυτονόητα κάθε μεταρρύθμιση υλοποιείται ευκολότερα όταν εντάσσεται σε μια ευρύτερη στρατηγική. Με ξεκάθαρα μηνύματα, πολιτικές-κοινωνικές συμμαχίες και καλά σχεδιασμένη ως προς τον τρόπο υλοποίησης και παρουσίασής της.
Μια καταληκτική επισήμανση προσαρμόζοντας την παραπάνω, κυρίως θεωρητική, ανάλυση στα της τρέχουσας πολιτικής θα ήταν η αποφυγή της λέξης «μεταρρύθμιση» αυτής καθαυτήν. Μετά την κακοποίηση του όρου από πολλές και διαφορετικές κυβερνήσεις και μετά το σοκ της περιόδου των μνημονίων, η λέξη «μεταρρυθμίσεις» έχει φθαρεί σε τέτοιο βαθμό που είναι προτιμότερο να αποφεύγεται.
Ο κ. Ευτύχης Βαρδουλάκης είναι σύμβουλος στρατηγικής και επικοινωνίας.
