Σε πρόσφατη συνέντευξή του στην «Καθημερινή» ο Στιβ Μπάνον, συνεργάτης του προέδρου Τραμπ, ανέφερε ότι στόχος του κινήματος MAGA είναι η ενίσχυση κομμάτων με παρεμφερή ατζέντα σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Είναι βέβαιο ότι οι πρόθυμοι στη χώρα μας να απολαύσουν μια τέτοια στήριξη είναι πολλοί. Πόσο εφικτό είναι όμως ένα τραμπικού τύπου κίνημα να εδραιωθεί και να μην αποτελέσει μια συγκυριακή έκφραση;
Ο τραμπισμός είναι τυπικό λαϊκιστικό φαινόμενο, όπως ο λαϊκισμός ορίζεται στην πολιτική επιστήμη. Οχι ως δημαγωγία –όπως έχει επικρατήσει–, αλλά ως η προσέγγιση των πραγμάτων μέσα από το πρίσμα λαός – ελίτ. Ο λαϊκισμός ως κοινωνικό φαινόμενο στην Ελλάδα ανθεί εδώ και δεκαετίες. Τα όποια λαϊκιστικά πολιτικά κόμματα εμφανίστηκαν πάτησαν σε αυτό το κοινωνικό υπόβαθρο, οπότε ένα νέο λαϊκιστικό ρεύμα μπορεί ασφαλώς να έχει τύχη.
Στοιχεία της ατζέντας Τραμπ, όπως η μετανάστευση ή ζητήματα ταυτότητας φύλου κ.ά., επίσης θα είχαν υψηλή αποδοχή στη χώρα μας. Η οξεία ρητορική και η συγκρουσιακή λογική του επίσης είναι συμβατές με την ελληνική παράδοση των έντονων πολιτικών παθών. Ο χαμηλός βαθμός πολιτικής και θεσμικής εμπιστοσύνης είναι επίσης ευνοϊκός για ένα τραμπικού χαρακτήρα εγχείρημα. Η συσσωρευμένη φθορά των περισσότερων παραδοσιακών κομμάτων δημιουργεί προϋποθέσεις για την έλευση ενός outsider που θα συγκρουστεί με το σύστημα.
Σημαντικές είναι ωστόσο οι διαφορές μεταξύ της αμερικανικής και της ελληνικής κοινωνίας, που και αυτές καθορίζουν τις προϋποθέσεις επιτυχίας ενός εγχειρήματος. Η κοινωνική συμμαχία που εξέλεξε τον Τραμπ, ο συνδυασμός των λευκών ανδρών της εργατικής τάξης, χωρίς πανεπιστημιακή μόρφωση, που κατοικούν εκτός αστικών κέντρων, με τους μεγιστάνες του πλούτου και της τεχνολογίας, είναι πολύ δύσκολο να σχηματιστεί σε οποιαδήποτε ευρωπαϊκή χώρα, φυσικά και στην Ελλάδα.
Οι διαφορές αξιών και κοινωνικών προτύπων είναι επίσης κρίσιμες. Στη χώρα μας, ένας πολιτικός που κομπορρημονεί για τον ατομικό του πλούτο δεν θα γινόταν συμπαθής, θα προκαλούσε φθόνο. Και αν είχε την απροκάλυπτη στήριξη του πιο πλούσιου Ελληνα, το κόστος πιθανότατα θα ήταν μεγαλύτερο από τα οφέλη.
Η πολιτική παράδοση έχει επίσης ιδιαίτερη σημασία. Παρά την εκλογική τους υποχώρηση στις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις, η ελληνική Αριστερά και η Κεντροαριστερά έχουν ισχυρές ρίζες στην ελληνική κοινωνία. Ενα κόμμα με τραμπικά χαρακτηριστικά θα προσέκρουε σε ιστορικά εδραιωμένες αντιλήψεις.
Η τραμπική ατζέντα μπορεί να τροφοδοτήσει μικρότερα αλλά βιώσιμα κόμματα. Δύσκολα όμως μπορεί να αποκτήσει αυτόνομη πλειοψηφική δυναμική.
Ο Τραμπ σε μεγάλο βαθμό ενισχύθηκε από τις υπερβολές της πολιτικής ορθότητας και της woke ατζέντας, οι οποίες αποξένωσαν μεγάλο τμήμα μετριοπαθών πολιτών. Στην Ελλάδα –και γενικά στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες– τα woke φαινόμενα δεν έχουν την ίδια έκταση. (Αναγκαία σημείωση: Το νομοσχέδιο για την «ισότητα στον γάμο» ασφαλώς δεν αποτελεί δείγμα woke πολιτικής. Ο ίδιος ο Τραμπ εξάλλου έχει διορίσει υπουργό Οικονομικών τον Σκοτ Μπέσεντ, έναν γκέι παντρεμένο με άνδρα και πατέρα δύο παιδιών. Αν του δίνει τη δυνατότητα να διοικήσει την αμερικανική οικονομία, υποθέτουμε ότι του δίνει και το δικαίωμα να αποφασίσει αν θα κάνει πολιτικό γάμο ή σύμφωνο συμβίωσης σε ό,τι αφορά την προσωπική του ζωή…)
Καθοριστικές για την επικράτηση του Τραμπ ήταν οι δομές τού εκεί πολιτικού συστήματος. Στις ΗΠΑ τα κόμματα έχουν χαλαρές δομές, που περιορίζονται σε έναν βασικό συντονισμό πολιτικών δράσεων και στο να συντηρούν ένα δίκτυο χρηματοδοτών και συμβούλων. Το κατεστημένο των Ρεπουμπλικανών απεχθανόταν τον Τραμπ, όμως όχι μόνο δεν μπόρεσε να τον εμποδίσει να λάβει το χρίσμα, αλλά εντέλει υποτάχθηκε σε εκείνον. Στην Ελλάδα των πιο σφιχτών κομματικών δομών, ανάλογο φαινόμενο δεν θα μπορούσε εύκολα να υπάρξει.
Η βασικότερη διαφορά, ωστόσο, έχει να κάνει με την οικονομική διάσταση του τραμπισμού. Η έννοια του κοινωνικού κράτους στην Ελλάδα, αλλά και σε όλη την Ευρώπη, είναι πολύ πιο ισχυρή από όσο στην Αμερική. Για τον Τραμπ οι κοινωνικές δομές είναι σχεδόν απεχθείς. Αυτό δεν θα μπορούσε να γίνει κυρίαρχο στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, πολύ περισσότερο στην Ελλάδα. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι τα περισσότερα φιλοτραμπικά κόμματα της ευρωπαϊκής ριζοσπαστικής Δεξιάς (π.χ. το κόμμα της Λεπέν) έχουν έντονο κρατικιστικό χαρακτήρα σε ό,τι αφορά την οικονομία και αυτό μάλιστα τους επέτρεψε να δυναμώσουν εις βάρος των παραδοσιακών αριστερών κομμάτων.
Εκτός από τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές παραμέτρους, υπάρχει βέβαια μία ακόμα. Τραμπισμός χωρίς Τραμπ δύσκολα υπάρχει. Ο Τραμπ έχει στοιχεία χαρισματικού ηγέτη με βάση τον κλασικό βεμπεριανό ορισμό. Μεσσίας για τους οπαδούς, δαίμονας για τους αντιπάλους. Στο μυαλό τους η βούληση και η προσωπικότητά του κατισχύουν έναντι όλων. Το δε επικοινωνιακό χάρισμα και η πολιτική ανθεκτικότητά του είναι ασυνήθιστα. Στην Ελλάδα δύσκολα μπορεί να υπάρξει περσόνα με ανάλογα χαρακτηριστικά χωρίς να υποστεί τάχιστα την καταλυτική φθορά της πολιτικής.
Επιστρέφοντας λοιπόν στο αρχικό ερώτημα εάν ένα τραμπικό κίνημα θα μπορούσε να γίνει κυρίαρχο στη χώρα μας, φαίνεται ότι, παρά τις ουκ ολίγες ευνοϊκές προϋποθέσεις, η πλάστιγγα γέρνει μάλλον προς το όχι. Η τραμπική ατζέντα μπορεί να τροφοδοτήσει μικρότερα αλλά βιώσιμα κόμματα. Δύσκολα όμως μπορεί να αποκτήσει αυτόνομη πλειοψηφική δυναμική.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η όποια μελλοντική δυναμική του τραμπισμού θα κριθεί από τα αποτελέσματα αυτά καθαυτά. Αν ο Τραμπ θεωρηθεί επιτυχημένος πρόεδρος, οι επίδοξοι μιμητές και σύμμαχοι θα αυξηθούν. Αν όχι, θα έχει αποδειχθεί ένας ακόμα λαϊκιστής που τον εκδικήθηκε η πραγματικότητα, οπότε το πρότυπο θα πάψει να είναι τόσο ελκυστικό.
*Ο κ. Ευτύχης Βαρδουλάκης είναι σύμβουλος στρατηγικής και επικοινωνίας.
