«ΔΥΣΤΥΧΩΣ, στη χώρα παράγεται ή υποτίθεται ότι παράγεται πολιτική ψυχικής υγείας χωρίς τεκμηρίωση». Ο Στέλιος Στυλιανίδης, ομότιμος καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής, ψυχαναλυτής και ιδρυτής/επίτιμος πρόεδρος της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ) μιλάει στην «Κ» με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, σκιαγραφώντας ένα τοπίο όπου ξεχωρίζουν τα κενά στη δημόσια φροντίδα, η έλλειψη συντονισμού και στελέχωσης, αλλά και η υπερπροσφορά υπηρεσιών από μη επαρκώς τεκμηριωμένους επαγγελματίες.
Οπως εξηγεί, η τελευταία επιδημιολογική μελέτη για την πρόσβαση του πληθυσμού σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας έγινε το 2013. Από τότε καμία σοβαρή καταγραφή δεν έχει ακολουθήσει. Σύφωνα με τα δεδομένα μόνο το 25% του γενικού πληθυσμού είχε πρόσβαση σε κάποιας μορφής υπηρεσία – και αυτό όχι πάντα κατάλληλη. «Οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων είναι κάτω από τις μισές των ενηλίκων. Δηλαδή κάτω από το 11% θα έχει πρόσβαση, ίσως και λιγότερο. Αυτόν τον αριθμό τον επιβεβαιώνει και η δική μου εμπειρία, καθώς υπάρχει τεράστιο έλλειμμα ειδικευμένων στην παιδοψυχιατρική και, δεύτερον, οι περισσότεροι παιδοψυχίατροι δίνουν πολύ λίγες ώρες στον δημόσιο τομέα, καθώς ασκούν ιδιωτικά την παιδοψυχιατρική».
Ταυτόχρονα, όπως επισημαίνει ο κ. Στυλιανίδης, οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας εμφανίζουν σοβαρά δομικά κενά. «Είναι υποστελεχωμένες, κατακερματισμένες και χωρίς κανέναν συντονισμό. Ενα περιστατικό ενδοοικογενειακής βίας μπορεί να το δουν έξι και επτά υπηρεσίες χωρίς συντονισμό μεταξύ τους». Σε περιπτώσεις κρίσης – όπως αυτοκτονικός ιδεασμός σε έφηβο – οι λίστες αναμονής είναι τόσο μεγάλες που οι οικογένειες συχνά καταλήγουν στα επείγοντα ψυχιατρικού τμήματος που εφημερεύει. «Εκεί όμως, η φροντίδα δεν είναι ούτε συνεχής ούτε κατάλληλη. Οι διαθέσιμες κλίνες είναι ελάχιστες και επομένως και οι απαντήσεις σε τέτοιου τύπου αιτήματα είναι απολύτως ανεπαρκείς σε σχέση με τον όγκο των αιτημάτων που έρχονται στις διάφορες κοινωνικές υπηρεσίες των δήμων».
Οι λίστες αναμονής είναι τόσο μεγάλες που οι οικογένειες συχνά καταλήγουν στα επείγοντα ψυχιατρικού τμήματος που εφημερεύει.
Παράλληλα, τονίζει, οι συνάδελφοί του στο ΕΣΥ εργάζονται με τρόπο πολλές φορές οριακό στις εφημερίες. «Είναι πραγματικά ηρωική η προσπάθεια που κάνουν για να κρατήσουν κάποια ποιότητα φροντίδας τους για τους ασθενείς τους». Την ίδια ώρα, σε πολλές περιοχές της χώρας, η κατάσταση είναι ακόμη πιο δύσκολη: «Ενα τρίτο των νομών της χώρας δεν έχει δημόσια παιδοψυχιατρική υπηρεσία».
ΣΥΣΤΗΜΑ ΧΩΡΙΣ ΠΙΛΟΤΟ
Ο καθηγητής επισημαίνει ότι πέρα από την υποστελέχωση, το δημόσιο σύστημα πάσχει και από πλήρη έλλειψη αξιολόγησης. «Χρειάζεται τεκμηρίωση, στελέχωση, καλύτερος συντονισμός και κυρίως αξιολόγηση των ήδη υπαρχουσών υπηρεσιών, ώστε να ξέρουμε πού πρέπει να δοθούν πόροι. Γιατί πέρα από πιλοτικές δράσεις, η αξιολόγηση και η αυτοαξιολόγηση είναι πράγματα άγνωστα. Δηλαδή είναι ένα σύστημα περίπου χωρίς πιλότο». Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, διατροφικών διαταραχών, εφηβικής παραβατικότητας και εφηβικής βίας, θα μπορούσαν σύμφωνα με τον κ. Στυλιανίδη να εντοπίζονται, να αξιολογούνται και να παραπέμπονται εγκαίρως. «Αυτό προϋποθέτει καλά εκπαιδευμένους εκπαιδευτικούς καλά στελεχωμένα σχολεία με εξειδικευμένους ψυχολόγους, παιδοψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και καλή σύνδεση των σχολείων με τις υπάρχουσες υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Δεν υπάρχουν όμως, παρά σε πιλοτικό επίπεδο».
ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΗ ΖΗΤΗΣΗ
Συγχρόνως, το στίγμα της ψυχικής νόσου επιμένει, ενώ η υπερπροσφορά υπηρεσιών από μη εξειδικευμένους επαγγελματίες επιβαρύνει την κατάσταση. «Υπάρχει ένα χάσμα που αφορά την υπερπροσφορά υπηρεσιών από ανθρώπους χωρίς επαρκή επιστημονική τεκμηρίωση. Μιλάμε για 60.000 ψυχολόγους, συμβούλους, ψυχοθεραπευτές παντός είδους και life coaches». Το αποτέλεσμα, όπως εξηγεί, είναι η θόλωση της εικόνας των σοβαρών ψυχιατρικών διαταραχών και η δυσκολία εντοπισμού εκείνων που πραγματικά χρειάζονται εξειδικευμένη φροντίδα.
Μιλάμε για 60.000 ψυχολόγους, συμβούλους, ψυχοθεραπευτές παντός είδους και life coaches.
«Στις περισσότερες περιπτώσεις αυξάνουν τη ζήτηση στις λεγόμενες κοινές – ελαφρές ψυχικές διαταραχές ή στη συμβουλευτική ψυχικής υγείας ή στα θέματα σχέσεων ή στα θέματα προσωπικής ανάπτυξης. Δεν είναι κακό που έχει αυξηθεί. Το κακό είναι ότι πάρα πολλές φορές οι υπηρεσίες αυτές δίνονται από ανθρώπους που δεν έχουν καμία σοβαρή εκπαίδευση και συσκοτίζεται με αυτό τον τρόπο οι βασικές κατηγορίες των σοβαρών ψυχιατρικών διαταραχών».
ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ
Κλείνοντας, ο κύριος Στυλιανίδης, αναφέρεται σε έναν ακόμα δείκτη που συνοψίζει το μέγεθος της αποτυχίας του συστήματος: «Στην Ελλάδα, οι αναγκαστικές νοσηλείες αγγίζουν το 58% στο σύνολο των ψυχιατρικών εισαγωγών. Στην Πορτογαλία είναι 5%, στη Γαλλία 11%, στην Τεργέστη 1%. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι Ελληνες νοσούν περισσότερο. Σημαίνει ότι η οργάνωση των υπηρεσιών, η πολιτική βούληση και η έλλειψη αξιολόγησης και λογοδοσίας είναι τέτοιες που οδηγούν σε αυτά τα φρικώδη νούμερα – τα οποία, κατά τη γνώμη μου, είναι ντροπή για την κοινωνία των πολιτών, για τον ελληνικό πολιτισμό και για το κοινωνικό κράτος».
Το πολιτικό σύστημα πρέπει να αντιληφθεί ότι η ψυχική υγεία δεν είναι πολυτέλεια. Αντίθετα, είναι τεράστια προτεραιότητα – ειδικά για τα παιδιά, τους εφήβους και τους νέους. Είναι μια πολύ σοβαρή επένδυση κοινωνικού κεφαλαίου για τη χώρα.
Για τον κ. Στυλιανίδη, η πραγματική αλλαγή δεν θα έρθει μόνο με χρηματοδοτήσεις και νέα προγράμματα, αλλά με βαθύτερη πολιτική δέσμευση και αλλαγή κουλτούρας. «Το πολιτικό σύστημα πρέπει να αντιληφθεί ότι η ψυχική υγεία δεν είναι πολυτέλεια. Αντίθετα, είναι τεράστια προτεραιότητα – ειδικά για τα παιδιά, τους εφήβους και τους νέους. Είναι μια πολύ σοβαρή επένδυση κοινωνικού κεφαλαίου για τη χώρα».
