Τις νύχτες πια κάνει ψύχρα, ο χειμώνας έρχεται και λαμβάνω τα μέτρα μου. Κατέβασα τη μάλλινη κουβέρτα και μαζί άνοιξα τη σφραγισμένη χαρτόκουτα με τον σιδερίτη, το τσάι του βουνού δηλαδή, για όσους δεν γνωρίζουν το «κανονικό» του όνομα. Τον θέρισα Ιούνιο, η ευωδιά του όμως, ακόμα και μετά από τόσους μήνες, είναι δυνατή και κυριεύει το μικρό μου σπίτι. Κλείνω για λίγο τα μάτια, εικόνες από βουνοκορφές που αγαπώ με κατακλύζουν και το μυαλό μου ταξιδεύει πίσω στον χρόνο. Ήταν ένας δριμύτατος Γενάρης όταν μπήκε πρώτη φορά στη ζωή μου, το μαγειρείο στην Τρίπολη ήταν καταψύκτης και εμείς, οι νεοσύλλεκτοι της αγγαρείας, τριγυρίζαμε καμπουριασμένοι γύρω από τα τεράστια καζάνια, πασχίζοντας να κλέψουμε από τη λάβρα τους. Πιστεύω στ’ αλήθεια πως εκείνο το μυρωδάτο και αχνιστό τσάι, από το οποίο κατέβαζα αρκετές κούπες καθημερινά, με γλίτωσε από τα ρίγη που περόνιαζαν πολλούς ανάμεσά μας.
Στα χρόνια που μεσολάβησαν από τότε, η σχέση μου μαζί του δυνάμωσε, αποκορύφωμα ήταν το ότι κάποια στιγμή συμμετείχα σε μια ομάδα που καλλιεργούσε εκατοντάδες στρέμματα τσαγιού του Ολύμπου (Sideritis scardica) στο βουνό των θεών. Μια σειρά από επιστημονικές δημοσιεύσεις που απέδιδαν σε ελληνικά είδη σιδερίτη νευροπροστατευτικές ιδιότητες και συνέδεαν την τακτική κατανάλωσή του με την καταπολέμηση της νόσου του Aλτσχάιμερ είχαν πυροδοτήσει παγκόσμιο ενδιαφέρον. Πολλοί στη χώρα μας πίστεψαν τότε ότι ανατέλλει η εποχή του και έτσι σε αρκετές ορεινές περιοχές εγκαταστάθηκαν φυτείες του.
Στην πορεία φάνηκε, πάντως, ότι οι προσδοκίες μας ήταν υπερβολικές. Το διατύπωσα κομψά, διότι ακόμα πονάει. Η φαρμακοβιομηχανία απλώς δεν έδειξε ποτέ το προσδοκώμενο εμπορικό ενδιαφέρον· έτσι το τσάι του βουνού που παράγεται στην Ελλάδα στοχεύει ξανά, σχεδόν αποκλειστικά, την οικιακή κατανάλωση. Καλύπτεται σε μεγάλο βαθμό η ζήτηση, ευτυχώς δηλαδή, επειδή ο συνδυασμός τής εδώ και δεκαετίες ληστρικής συλλογής με το μόνιμο πρόβλημα της υπερβόσκησης απειλεί πολλά από τα περίπου δέκα είδη και υποείδη με εξαφάνιση.
Μη με ρωτάτε για το ποιο απ’ όλα δίνει το πιο γευστικό ρόφημα, κάθε περιοχή ομνύει στο δικό της, οι διαφορές πάντως ανάμεσά τους δεν είναι μεγάλες. Προσωπικώς καλλιεργώ δύο ενδημικά υποείδη, το ασυνήθιστα μικρού μεγέθους της Πάρνηθας (S. raeseri ssp. attica), στο οποίο τρέφω, λόγω εντοπιότητας, ιδιαίτερη εκτίμηση, και εκείνο του Ταϋγέτου (S. clandetina ssp. clandestina), ενώ όλες οι προσπάθειές μου για την ξακουστή μαλοτήρα (S. syriaca) δεν μακροημέρευσαν – ίσως μακριά από την Κρήτη δεν προκόβει. Η μόνη επέμβαση που χρειάζονται είναι δύο σκαλίσματα τον χρόνο, για τον περιορισμό των ζιζανίων. Ως φυτό άγριο, αποδεικνύεται σχεδόν απρόσβλητο από ασθένειες. Αρκεί βεβαίως να ικανοποιούνται οι εδαφοκλιματικές απαιτήσεις του (έδαφος που δεν νεροκρατά και υψόμετρο), αλλιώς εμφανίζονται προβλήματα και απαιτούνται ψεκασμοί. Το υπογραμμίζω, επειδή ένα σημαντικό μέρος από τον σιδερίτη της αγοράς καλλιεργείται εντατικά στα πεδινά. Ακόμα και δίπλα σε εθνικές οδούς τον έχω συναντήσει. Ξεχωρίζει γιατί είναι έντονα πράσινο και σχεδόν άοσμο, φτηνό φυσικά, αλλά από θεραπευτικής σκοπιάς αδρανές. Όταν αντιθέτως καλλιεργείται με τον ορθό τρόπο, έχει τεκμηριωθεί επιστημονικώς ότι το έγχυμά του τονώνει χωρίς να προκαλεί αϋπνία, βοηθά στη χώνεψη, μαλακώνει τον βήχα και προσφέρει σπουδαίες υπηρεσίες ενάντια στο κρυολόγημα.
Στην Ελλάδα συνήθως πίνουμε το αφέψημά που φτιάχνουμε σιγοβράζοντας τον σε κατσαρολάκι, διαδικασία που εκχυλίζει πιο αποδοτικά κάποιες ουσίες που δυναμώνουν τη γεύση του, αδρανοποιεί όμως πολλές από τις δραστικές του. Για να ευνοηθούμε από τις θεραπευτικές του ιδιότητες, είναι προτιμότερο να φτιάχνουμε το έγχυμά του, ρίχνοντας μία γεμάτη κουταλιά (ανά άτομο) από το κομμένο βότανο σε μία κούπα βραστό νερό, να τη σκεπάζουμε για να μην εξατμίζεται το πολύτιμο αιθέριο έλαιό του και να σουρώνουμε μετά από δέκα λεπτά. Μέλι και κανέλα, θυμίζω, του πάνε πολύ.
