Τα «δώρα» της μεσογειακής διατροφής δεν αφορούν μόνο μια πιο υγιεινή διατροφή – επεκτείνονται και σε έννοιες που μάς απασχολούν ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, όπως η βιωσιμότητα αλλά και η πολιτιστική κληρονομιά. Μάλιστα, αυτή η παραδοχή έγινε ακόμα πιο φανερή στο πρόσφατο συνέδριο Tomorrow Tastes Mediterranean που έλαβε πρόσφατα χώρα στo Elite City Resort, στην Καλαμάτα. Εκεί κορυφαίοι διεθνείς επιστήμονες, σεφ και στοχαστές της τροφής μάς έκαναν να δούμε το φαγητό μας «αλλιώς» με όσα κατέθεσαν επί σκηνής.
Γνωρίζετε το «Γαλλικό Παράδοξο»;
Το βασικό «παράδοξο» για το οποίο αγαπούν να μιλούν οι διαιτολόγοι είναι το γαλλικό: επισημαίνουν ότι ενώ οι Γάλλοι τρώνε άφθονο βούτυρο και τυρί -τροφές δηλαδή με άφθονα κορεσμένα λιπαρά– δεν υποφέρουν από καρδιαγγειακά επεισόδια περισσότερο απ’ ότι άλλοι λαοί. Σαφώς και μπορούμε να σκεφτούμε εξηγήσεις για αυτό το φαινόμενο αλλά ας το αφήσουμε για λίγο στην άκρη. Ας αναλογιστούμε, λοιπόν, ένα ακόμα μεγαλύτερο παράδοξο το οποίο αφορά τη «γειτονιά» μας.
Αληθεύει ότι τον όρο «μεσογειακή δίαιτα» τον εφηύραν οι Αμερικάνοι;
Και όμως, είναι αλήθεια. Πρόκειται για όρο που πρώτος εισήγαγε ο Άνσελ Κις στις ΗΠΑ τη δεκαετία του ’50, στην προσπάθειά του να εξηγήσει τη μακροβιότητα πληθυσμών της Μεσογείου, η οποία την εποχή εκείνη υπερέβαινε κατά πολύ το προσδόκιμο ζωής των Αμερικανών. Από τότε μέχρι σήμερα, έχουν γίνει αμέτρητες μελέτες που αποτιμούν τη σύνδεση ανάμεσα στη διατροφή και το επίπεδο υγείας του πληθυσμού. Και, για όγδοη συνεχή σειρά, τo US News and World Report αναδεικνύει τη μεσογειακή ως την καλύτερη δίαιτα παγκοσμίως.
Φάε σαν… Έλληνας;
Και ναι, και όχι. Ενώ ολοένα και περισσότεροι Αμερικάνοι στρέφονται στη μεσογειακή δίαιτα για να βελτιώσουν την υγεία τους, οι λαοί της Μεσογείου ενδίδουν στις ευκολίες της βιομηχανοποιημένης τροφής και σύγχρονων συνταγών που έχουν ως βασικό συστατικό το κρέας.
Ξέρατε ότι άλλαξε η διατροφική πυραμίδα;
Αν αφεθούμε να ανακαλύψουμε εκ νέου τη μεσογειακή διατροφή μέσα από τα μάτια των Αμερικανών επιστημόνων, τότε θα αντικρίσουμε μια διατροφική πυραμίδα διαφορετική από εκείνη που θυμόμαστε από τα μαθητικά μας χρόνια. Πρόκειται για την πυραμίδα που διαμορφώθηκε στις ΗΠΑ από τον Δρ. Γουόλτερ Γουίλετ, τον επιστήμονα-επαναστάτη που τόλμησε το 2000 να αμφισβητήσει τις μεγάλες ποσότητες επεξεργασμένου υδατάνθρακα, τις οποίες επέβαλαν ως βάση της πυραμίδας τα λόμπι της βιομηχανίας τροφίμων των ΗΠΑ.
Την ίδια θέση σήμερα κατέχει κάτι που κανένας μας δεν θα φανταζόταν: η φυσική δραστηριότητα και η απόλαυση του φαγητού με παρέα. Αυτή η προσέγγιση μας καλεί να σκεφτούμε ότι το φαγητό δεν είναι απλά μια συνταγή, αλλά μια ευρύτερη κουλτούρα κι ένας τρόπος ζωής. Το να τρως ένα υγιεινό γεύμα καθισμένος μόνος, σκρολάροντας στην οθόνη του κινητού δεν είναι το ίδιο με το να μοιράζεσαι μαζί με άλλους ανθρώπους ένα γεύμα πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά, γεύση και ιστορίες.
Το επόμενο σκαλί της πυραμίδας άφορά το νερό και τα εγχύματα βοτάνων. Ακολουθεί μια πλατιά βαθμίδα που περιλαμβάνει άφθονα φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής άλεσης, όσπρια, σπόρους, ξηρούς καρπούς, ελαιόλαδο, βότανα και μπαχαρικά. Τα είδη αυτά είναι καλό να αποτελούν το κεντρικό στοιχείο της καθημερινής μας δίαιτας. Η μέση και η κορυφή της πυραμίδας παίρνουν τη μορφή που θα περιμέναμε: ψάρι και θαλασσινά δύο φορές την εβδομάδα, λευκό κρέας, γαλακτοκομικά και αβγά σε μικρότερη συχνότητα και, τέλος, κόκκινο κρέας και γλυκά μία φορά την εβδομάδα και κρασί – αλλά πάντα με μέτρο. Σαφώς και απέχει μακράν από αυτό που τρώμε οι περισσότεροι, αλλά αξίζει να έχουμε κατά νου το τι θα έπρεπε «κανονικά» να τρώμε.
Γιατί θα μπορούσε να προληφθεί το 25% των πρόωρων θανάτων στην Ελλάδα;
Πολλές από τις μακροχρόνιες μελέτες που πραγματοποιούνται στις ΗΠΑ με αντικείμενο τη δημόσια υγεία εντοπίζουν έναν σοκαριστικά έντονο συσχετισμό πολλών διαφορετικών ασθενειών με τις κακές διατροφικές συνήθειες. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε ο Δρ. Γουόλτερ Γουίλετ στο συνέδριο, η κακή διατροφή ευθύνεται για το 27% των πρόωρων θανάτων παγκοσμίως, για το 31% των θανάτων στις ΗΠΑ και το 25% των θανάτων στην Ελλάδα. Ο συσχετισμός αυτός γίνεται ακόμα πιο εντυπωσιακός αν μεταφράσουμε το ποσοστό σε αριθμό: το κόστος των κακών διατροφικών συνηθειών αγγίζει τα 15 εκατομμύρια (!) ανθρώπινες ζωές ετησίως.
Πόσα δισ. ευρώ μας στοιχίζει η κακή μας διατροφή;
Με βάση τα στοιχεία που παρουσίασε ο Δρ. Στέφανος Φωτίου, Διευθυντής του Κόμβου Συντονισμού Συστημάτων Τροφίμων του ΟΗΕ, θα μπορούσαμε να εξοικονομούμε 18 δισ. ευρώ ετησίως στην Ελλάδα από κόστη που σχετίζονται με την υγειονομική περίθαλψη ασθενειών που προκαλούνται από κακή διατροφή.
Ένα τεράστιο κρυφό κόστος εντοπίζεται και στο κομμάτι της παραγωγής. Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι ο τρόπος με τον οποίον λειτουργούν τα αγροδιατροφικά συστήματα ενέχει κρυφά κόστη που αγγίζουν τα 10 τρισ. ευρώ παγκοσμίως. Μία σημαντική λεπτομέρεια που μας αφορά είναι ότι οι κάτοικοι της νότιας Ευρώπης πληρώνουμε 50% πιο ακριβά τα προϊόντα που προϋποθέτει η υγιεινή διατροφή, σε σύγκριση με εκείνους χωρών του βορρά. Και η «μεγάλη ευκαιρία» είναι ότι η μεσογειακή διατροφή αποτελεί ένα μοντέλο με κορυφαίο σκορ βιωσιμότητας τόσο σε περιβαλλοντικό, όσο και σε οικονομικό και κλιματικό επίπεδο. Γι’ αυτό και πολλοί επιστήμονες θεωρούν ότι αποτελεί το διατροφικό μοντέλο του μέλλοντος.
Φυτρώνουν ελαιόδεντρα στην Αυστραλία;
Αν και το ελαιόλαδο είναι το βασικό συστατικό που διαφοροποιεί τη μεσογειακή διατροφή από άλλα αντίστοιχα υγιεινά μοντέλα, η καλλιέργεια της ελιάς έχει πλέον εξαπλωθεί πολύ πέρα από τη λεκάνη της Μεσογείου, ριζώνοντας σε κατάλληλα κλίματα και στις πέντε ηπείρους. Όπως επεσήμανε ο Χάιμε Λίλο, Διευθυντής του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαιολάδου, το ελαιόλαδο αποτελεί πλέον κεντρικό συστατικό όχι μόνο της μεσογειακής αλλά και της πλανητικής δίαιτας, όπως αποκαλείται το κατά βάση χορτοφαγικό διατροφικό μοντέλο που έχει στόχο να προάγει ταυτόχρονα την υγεία του ανθρώπου αλλά και του πλανήτη. Στη λογική αυτή, ένα εκτάριο ελαιώνα αντισταθμίζει το ετήσιο ανθρακικό αποτύπωμα ενός ανθρώπου. Και στον πλανήτη υπάρχουν σήμερα 11 εκατομμύρια εκτάρια ελαιώνων.
Σε τι είμαστε «οι καλύτεροι όλου του πλανήτη»;
«Οι Ευρωπαίοι είμαστε οι καλύτεροι σε ολόκληρο τον πλανήτη σε ό,τι αφορά την παραγωγή φαγητού και ποτού», έκλεισε το μάτι με νόημα ο Ντιέγκο Κάνγκα Φάνο, επικεφαλής της Διεύθυνσης Γεωργίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. «Υπάρχουν πολλά πράγματα στα οποία δεν είμαστε καλοί, αλλά στο φαγητό είμαστε κορυφαίοι», πρόσθεσε και υποστήριξε την άποψή του τόσο με οικονομικά, όσο και με πολιτιστικά στοιχεία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξάγει κάθε χρόνο διατροφικά προϊόντα -κυρίως κρασί, τυρί, ελαιόλαδο και σοκολάτα- αξίας άνω των 230 δισ. ευρώ. Οι Αμερικάνοι, όπως και άλλες εθνικότητες, θέλουν να τρώνε και να πίνουν αυτά που τρώμε και πίνουμε στην Ευρώπη.
Ποιο είναι το βασικότερο στοιχείο που ενώνει ανθρώπους όλων των εθνικοτήτων;
Αν και συχνά νιώθουμε την ανάγκη να παινευτούμε ότι κάποιο προϊόν ή συνταγή είναι «δικό μας», δεν μπορούμε να κλείσουμε τα μάτια στο γεγονός ότι οι λαοί της Μεσογείου ανταλλάσσουν και μοιράζονται πρώτες ύλες και γεύσεις εδώ και χιλιετίες. Υπάρχει όμως κάτι που μας συνδέει ακόμα πιο στενά απ’ ό,τι το φαγητό. Και αυτό, όπως επεσήμανε ο Τζόρις Λαριγκάλντι, επικεφαλής σεφ του Costa Navarino, είναι ότι μας αρέσουν οι ιστορίες. Και οι ιστορίες που κρύβονται πίσω από το φαγητό είναι η μεγαλύτερη πηγή της δύναμής του.
