Γεωργία Παπαστάμου, Άντζελα Σταματιάδου
Πιπεράτες κοπανιστές, γαλακτερές μυζήθρες και κρασοτύρια, πιταράκια, φλαούνες, ρεβιθάδες μαγειρεμένες με τις ώρες, κρητικά πιλάφια, αλλά και παστιτσάδο, πάτουδο, ρόστο. Κάθε ελληνικό νησί έχει τις γεύσεις του. Αυτές που νοστιμίζουν τα καλοκαίρια μας. Αλλά και τον υπόλοιπο χρόνο δεν χρειάζεται να μείνουν στην άκρη του μυαλού μαζί με τις αμμουδιές και το σουλάτσο σε ασπρισμένα σοκάκια. Αρκετές νησιώτικες λιχουδιές τις ξαναβρίσκουμε στην Αθήνα, σε ταβερνάκια, καφενεία, παντοπωλεία με βιτρίνες γεμάτες ντελικατέτσες μαζεμένες με κόπο και μεράκι. Τώρα που οι διακοπές είναι νωπές ακόμη, αναλαμβάνουν να παρατείνουν την αίσθηση καλοκαιριού και να αναπληρώσουν τη νοστιμιά –κάποιες φορές και την ατμόσφαιρα– και έχουν σκοπό να συνεχίσουν μέχρι να ξαναπάρουμε ανυπόμονοι το πλοίο της γραμμής.
Βόλτα στις Κυκλάδες
Πάνω στο τραπέζι, στρωμένο με χαρτί ιχθυοπωλείου, ακουμπάει το πιάτο με το τηνιακό τυράκι, κομμένο σε χοντρές, πλακέ φέτες. Βουτυράτο, μαλακό, σπιρτόζικο, ό,τι πρέπει για ξεκίνημα. Στον Πελεκάνο (Σφακτηρίας 24, Κεραμεικός, Τ/213-0467173) έχουν δεσμούς με την Τήνο και, εκτός από τυριά, φέρνουν τα ψάρια, τα θαλασσινά αλλά και τα κηπευτικά τους από το νησί – ο Νικόλας, ένας από τους ιδιοκτήτες του ουζερί, είναι γέννημα θρέμμα Τηνιακός και μεγαλωμένος από οικογένεια ψαράδων. Καθισμένοι στον όμορφο πεζόδρομο που έχει αίσθηση γειτονιάς, θα τσιμπολογήσετε καρίκι, κολοκυθοκεφτέδες με πέτρωμα (φρέσκο τυρί της Τήνου), τηγανητές ντομάτες με ταραμοσαλάτα, κουτσομούρες και καλαμαράκια.
Η βόλτα στις Κυκλάδες συνεχίζεται με το πειραιώτικο Υπερωκεάνειον (Μαρίας Χατζηκυριακού 48, Τ/210-4180030), ψαροταβερνάκι που αρμενίζει στη γειτονιά του Χατζηκυριάκειου και κάνει συχνές στάσεις στην Κίμωλο: το ξινοτύρι, η λαδένια και τα πιταράκια είναι νοστιμιές του μενού που κινείται και σε κλασικά και σε λίγο πιο δημιουργικά μονοπάτια – από ψητό χταπόδι και μύδια τηγανητά μέχρι μακαρόνια με αντζούγιες ή ψητή σαρδέλα στο ψωμί με κατακόκκινη ντομάτα και ελαιόλαδο. Αν βρεθείτε εκεί, δοκιμάστε και τα τοσοδούλικα κασιώτικα ντολμαδάκια που ετοιμάζουν.
Το Χαλάνδρι έχει… Νάξο. Εκεί έχει βρει τη νέα του γειτονιά ο Μαζωμός (Γεωργίου 59, Τ/210-8035800). Ο Δημήτρης Σαρρής –όλοι τον φωνάζουν Τζίμη– από την Απείρανθο, ζεστός άνθρωπος, πρόσχαρος, φιλόξενος, ξανάνοιξε εκεί το μαγαζί που γνωρίσαμε στο Μαρούσι, στολισμένο με μπακιρένια σκεύη, τυρόσκαμνα (με αυτά στραγγίζουν το τυρί στα μιτάτα) και ναξιώτικα τοπία.
Δίνουμε λοιπόν εκ νέου ραντεβού με τις γνώριμες γεύσεις που σε στέλνουν νοερά στην ιδιαίτερη πατρίδα του: γραβιέρα και αρσενικό του Πιτταρά, τυροπιτάρια, αρδουμάκια (γαρδουμπάκια), κολοκυθοπαστίτσα, ρόστο και κατσικομακαρονάδα.
Η Καλλιθέα, από την άλλη, έχει Αμοργό. Τα τραπέζια που στήνει στον πεζόδρομο κοντά στον σταθμό του ηλεκτρικού το Αμοργιανό Πέρασμα (Σιβιτανίδου 51, Τ/210-9592080), που άνοιξαν οι δύο αδελφές Μαρία και Αθανασία Αναστασίου και η φίλη τους Χρύσα Κοσκοσιάν, τα βράδια είναι μονίμως γεμάτα. Από το κουζινάκι τους βγαίνουν ντάκοι με ξινομυζήθρα αμοργιανή, χειροποίητες κρεατόπιτες με φέτα και τρυφερό κατσικάκι, ντολμαδάκια που φτιάχνει η θεία τους, αφράτοι κολοκυθοκεφτέδες, κεφτεδάκια. Εννοείται ότι η ψημένη ρακή δίνει και παίρνει.
Από τη Λέσβο έως την Κάρπαθο
Τα ταβερνάκια της Αθήνας και των προαστίων όμως βάζουν πλώρη και για πιο μακρινούς προορισμούς. Στο Ακρί (Ακτή Θεμιστοκλέους 298, Πειραιάς, Τ/210-4180110) οι Κασιώτες ιδιοκτήτες έχουν διανθίσει τον κατάλογο με μερικές σπεσιαλιτέ του τόπου τους. Με θέα τα βραχάκια της Πειραϊκής, θα φάτε τα χαρακτηριστικά, μικροσκοπικά ντολμαδάκια αλλά και μακαρούνες με σιτάκα, ένα ιδιαίτερο, ξινούτσικο τυρί που φτιάχνεται στην Κάσο. Προς Ομόνοια μεριά πάλι, χαμηλά στην Ευριπίδου, θα βρείτε γεύσεις της Καρπάθου. Πάναπλο, παραδοσιακό καφενείο, το Καστέλλο (Ευριπίδου 88, Τ/210-3212789) φέρνει προϊόντα από το νησί, όπως κουσουμάδες (τοπικά κριθαρένια παξιμάδια), τυρί, κάππαρη κ.ά. και σερβίρει λιτά και περιποιημένα μεζεδάκια.
Αξίζει να δοκιμάσετε και δύο ουζερί-ταξίδι αστραπή στη Λέσβο. Το πρώτο είναι στα Εξάρχεια και το ξεκίνησαν στο τέλος της δεκαετίας του ’60 δύο αδέρφια από την Αγιάσο, οι Γραμμέληδες. Εκεί έδιναν τότε ραντεβού όλοι οι Λέσβιοι για να πουν να νέα τους, εκεί έφταναν τα δέματα από τη Μυτιλήνη για τους φοιτητές, εκεί έπιαναν και τα τσουγκρίσματα «για το καλό» που, όσο να πεις, θέλουν τον μεζέ τους. Αργότερα, θαμώνες του μαγαζιού ανέλαβαν την επιχείρηση για να μην κλείσει και μέχρι σήμερα συνεχίζουν να σερβίρουν στη διαχρονική Λέσβο (Εμμανουήλ Μπενάκη 38, Τ/210-3814525) τα πατροπαράδοτα παστά και μαρινάτα, λαδοτύρι από τον Πολίχνιτο, πατατοκεφτέδες και ξιδάτες σουπιές μαζί με ετικέτες από το νησί.
Μαέστροι και στο τηγάνι και στη σχάρα είναι δε στο Λέσβιον στο Γαλάτσι (Βαρδουσίων 3, Γαλάτσι, Τ/210-2923689), ουζερί από τα λίγα, νόστιμο, σβέλτο, έξτρα φιλικό, που καρφώνει και αυτό τη σημαία της Λέσβου στον αθηναϊκό χάρτη.
Στα τραπέζια μοιράζονται νεαροπαρέες, παππούδες και οικογένειες. Από τη λιλιπούτεια κουζίνα του βγαίνουν δική τους λακέρδα, μπαρμπουνάκια και κουτσομουράκια τηγανητά, σαρδέλες και χταπόδι στα κάρβουνα, σουπιές κοκκινιστές με μελιτζάνα όλο γλύκα, και μια καλή συλλογή από μυτιληνιά ούζα, που λειτουργεί ως έξτρα δέλεαρ για τους μερακλήδες.
Διακοπές στην Κρήτη
Είναι αρκετές οι κρητικές ταβέρνες στην πόλη που φέρνουν από τη μεγαλόνησο υλικά, βάζουν τηγάνια και τσικάλια στη φωτιά και στάζουν τσικουδιά στα ποτήρια. Στον αφτιασίδωτο Μίτο του Ρεθυμνιώτη Μανώλη Χνάρη στην Καλλιθέα (Αριστείδου 62, Τ/210-9510134), σε περιτριγυρίζουν υφαντά δισάκια και κρητικά σαρίκια, εικόνες του Ξυλούρη, του Βενιζέλου και του Καζαντζάκη, αριστεία της Εθνικής Αντίστασης και μια τηλεόραση να παίζει, και νομίζεις πραγματικά ότι είσαι στον καφενέ κάποιου κρητικού χωριού. Πόσω μάλλον όταν πιάνουν να έρχονται τα κρητικά τυριά και τα απάκια, τα πιτάκια, τα ντολμαδάκια, τα γαρδούμια, τα χρυσοτηγανισμένα γαλάντερα και τα εποχικά μαγειρευτά. Παραδοσιακά κρητικά μαγειρεύουν και στα Ρωμανάκια στην Αγία Παρασκευή (Λεωφ. Μεσογείων 366 & Κοραή 1, Τ/210-6532278) –με ηρακλειώτικη καταγωγή αυτά– που βγάζουν τραπέζια και στην πλατεΐτσα απέναντι. Κάνουν καλτσούνια, χοχλιούς μπουμπουριστούς και γιαχνιστούς, συμπαθητικό ριφάκι με τα χόρτα και ένα πιλάφι λεμονάτο, ποτισμένο νοστιμιά, που μαζί με το αντικριστό είναι από τα πιο δημοφιλή τους φαγητά.
Και στο Αλάργα στον Υμηττό (Αμισού 1, Τ/210-7622392) έχει πολλά κρητικά μεζεδάκια –άλλα κλασικά, άλλα λίγο πειραγμένα– και πολλές πρώτες ύλες από το νησί. Το παξιμάδι που βάζουν στην κουκουβάγια είναι από τον φούρνο του Μυστράκη, από την κυρία Ψυχουντάκη στην Ασή Γωνιά έρχονται η γραβιέρα και η στάκα, τα λουκάνικα και το απάκι είναι του Βαβουράκη, οι πατάτες από το οροπέδιο Λασιθίου. Το μενού είναι μεγάλο, οπότε κινηθείτε κατά το δοκούν, δοκιμάστε όμως τον ξινόχοντρο με μελιτζάνες και κλείστε με μια πίτα σφακιανή, με το μέλι να λαμπυρίζει από πάνω.
Στο κέντρο της Αθήνας, σε μια στοά της Κάνιγγος, κρύβεται άλλη μια μικρή Κρήτη (Βερανζέρου 5, Τ/210-3826998). Τα τελευταία τριάντα (και βάλε) χρόνια, η οικογένεια Κατσούλη σερβίρει εκεί πατάτες οφτές με στάκα, ομελέτες με απάκι, «λουλούδια» γεμιστά με ρύζι και ξύγαλο στο πλάι, χοχλιούς και ξιδάτο σφακιανό λουκάνικο, πάντα με παγωμένη τσικουδιά Σητείας για συνοδεία.
Και στην αγορά
Για να γεμίσετε τα ντουλάπια και το ψυγείο με τα αξέχαστα προϊόντα που δοκιμάσατε στα νησιά, κάντε στάση σε επιλεγμένα αθηναϊκά παντοπωλεία. Τα φλωμάρια (λεπτοκομμένες λημνιές χυλοπίτες, ό,τι πρέπει για γιουβέτσι), οι χάχλες (τραχανάς πλασμένος στο χέρι σε σχήμα βαρκούλας), τα ούζα, τα λαδοτύρια, το πρόβειο γιαούρτι Αδαλή από τον Μανταμάδο που θυμίζει ρουστίκ σαντιγί, είναι μερικά μόνο από τα γευστικά διαμαντάκια που έχουν χωρέσει στα λίγα τετραγωνικά του Περί Λέσβου (Αθηνάς 27, Μοναστηράκι, Τ/210-3233227).
Το «ξαθέρι» της Κρήτης, η αφρόκρεμα δηλαδή, φιγουράρει στο Ντελικανεδάκι (Λεωφόρος Φλέμινγκ 37, Ραφήνα, Τ/22940-28515). Δεν πρόκειται για ένα απλό παντοπωλείο, αφού, πέρα από τα διαλεχτά προϊόντα που φιλοξενεί στα ράφια του, ξεφουρνίζει καθημερινά χειροποίητα γλυκά και αλμυρά κρητικά μεζεδάκια – από υπέροχα λυχναράκια και πατούδα μέχρι πιτάκια τηγανητά σε ελαιόλαδο Σητείας. Ανεβατά κουλούρια Ιεράπετρας (δηλαδή προζυμένια ψωμάκια με ελαιόλαδο, μαστίχα και μαχλέπι), κρίθινα παξιμάδια και παξιμάδια χαρουπιού, δαντελένια ξεροτήγανα και ένα σωρό ακόμα νοστιμιές φτιάχνει στο Α λα Γκρεκ ο Κωστής Κωστάκης, ο Κρητικός σεφ που ξέρει καλά το ζυμάρι. Ο βραβευμένος από τον Γαστρονόμο Γιάννης Βογιατζιδάκης τιμά τον τόπο καταγωγής του και φέρνει στο Παραδοσιακό Μπακάλικο (Πλ. 28ης Οκτωβρίου 6-8, Ηλιούπολη, Τ/210-9954500) τα καλύτερα της κρητικής τυροκομικής παραγωγής.
Από το 1987 φέρνει καλούδια από την ιδιαίτερη πατρίδα του στην Αθήνα ο Αξιώτης Αρτέμης Περιστεράκης. Στις βιτρίνες της Νάξιας Επιλογής που διατηρεί εδώ και αρκετά χρόνια στα Κάτω Πετράλωνα (Κειριαδών 44, Τ/210-3471540) βλέπεις κρέατα πολλών λογιών από κτηνοτρόφους στα ορεινά –μοσχάρια, αρνιά, κατσίκια, πρόβατα, αλανιάρικα κοκόρια και κουνέλια–, ενώ παραδίπλα φιγουράρουν τυριά του Νίκου Πιτταρά, του Κώστα Μουστάκη και του Συνεταιρισμού. Θα πάρετε αρσενικό, θηλυκό, ξινότυρο, ξινομυζήθρα ή ένα κομμάτι παλαιωμένης γραβιέρας, πατάτες από τη Μονή, γλυκίσματα του Προμπονά και του Τολάκη και το περίφημο λικέρ κίτρο. Για μια δόση Χίου μπορεί να περάσει κανείς από το MastihaShop (Πανεπιστημίου 6 & Κριεζώτου, Αθήνα, T/210-3632750), που έχει δεκάδες προϊόντα με μαστίχα, παραδοσιακά, καινούργια ή κάπου ανάμεσα: υποβρύχιο κλασικό και σε μορφή μους, αλοιφώδες, που είναι ωραία ιδέα για γλάσο, σνακ, γλυκίσματα, ζυμαρικά. Αλλά έχει και κάποια ακόμα προϊόντα του νησιού, όπως μακαρόνια του σπάρτου (λέγονται έτσι γιατί παραδοσιακά η ζύμη τους τυλίγεται γύρω από ένα κλωναράκι σπάρτου), λεμονάδες φτιαγμένες με λεμόνια από τον Kάμπο, παστελάκια, μέλι του Μελισσοκομικού Συνεταιρισμού Χίου, ούζα και λικέρ μαστίχας, μπίρες της Chios Brewery – και μαστέλο πετύχαμε στο ψυγείο.
Άμα τώρα σας λείπει η Κάρπαθος, κατευθυνθείτε προς τον Πειραιά. Στο In Vitro (Λεωφόρος Χατζηκυριακού 67, Τ/210-4287069), τον φούρνο του Γιώργου Σπανομανώλη και της Αναστασίας Γεωργοπούλου, ανάμεσα σε ιταλικές, ελληνικές και όχι μόνο λιχουδιές φτιάχνουν και καρπάθικες «τούρτες» (μυζηθρόπιτες με μέλι, μπαχαρικά και ζύμη τσουρεκένια), λαχανοπίτια με ζύμη λαδιού και γέμιση με σπανάκι και άγρια χόρτα, που τα λένε και «κοπέλες» και μοιάζουν με κεντητά καλτσούνια, και σάντουιτς με καρπάθικο γαλατένο, ένα ψωμάκι από την ιδιαίτερη πατρίδα τους, που ζυμώνεται με γάλα. Πάρτε και μερικά ψιλοκούλουρα, τραγανά, σουσαμάτα και γλυκανισάτα – αυτά δεν τα κάνουν οι ίδιοι, έρχονται από το νησί. Είναι εθιστικά.
