Αγορά του Καταναλωτή στου Ρέντη, ανάμεσα στον Κηφισό και στην Πειραιώς, στο ύψος του Μοσχάτου, Σάββατο πρωί, με μια λιακάδα χειμωνιάτικη. Αρκετοί περιμένουν έξω από τα ψαράδικα, να πάρουν όσα διάλεξαν, με το χαρτάκι τους στο χέρι, και πιάνουν την κουβέντα στα σκαλιά. «Το 74!» ακούγεται από τη μια. Το «45!» από την άλλη. Στα ενδότερα πρέπει να ξελεπιάζουν και να καθαρίζουν non-stop. Κάποιος έχει καταφέρει να δέσει με σπάγκο τέσσερα γεμάτα τελάρα και ένα καφάσι με ζαρζαβατικά σε ένα μηχανάκι κι ένας πιτσιρίκος ρωτάει εντυπωσιασμένος τον μπαμπά του για τα mechanics της σχάρας-jenga που όλα τα χωράει. Κάποιοι άλλοι πίνουν καφέ στα τραπεζάκια του φούρνου ή κάθονται για λίγο, παρέα με τις τσάντες τους, στα ξύλινα παγκάκια με τις κεραμοσκεπές – μάλλον δεν έχει τελειώσει ακόμη η λίστα.
Παραδίπλα, στο κρεοπωλείο, μπροστά στους πάγκους και στις βιτρίνες έχει μπόλικο κόσμο, το ίδιο και στο μανάβικο, στη δεύτερη πτέρυγα – πράσινα καροτσάκια διασταυρώνονται φορτωμένα σχεδόν μέχρι επάνω με φρούτα και λαχανικά. Για τα ψώνια της εβδομάδας έρχονται οι πιο πολλοί που περνούν τα Σαββατοκύριακα (η αγορά είναι ανοιχτή και τις Κυριακές) την καφασωτή πύλη που γράφει «Κεντρική Αγορά Αθηνών» με μεγάλα μπλε γράμματα και ψάχνουν να παρκάρουν – δεν είναι πολύ δύσκολο, έχει απλωσιά. Έρχονται από διάφορα μέρη της πόλης. Από τα νότια, από τα βόρεια, μέσω εθνικής.
Μια αγορά για τον κόσμο
Η μικρή «πλατεία», με τα σκεπαστά παγκάκια, δεν υπήρχε όταν το 2012 άνοιξε η Αγορά του Καταναλωτή στις εγκαταστάσεις της Κεντρικής Αγοράς Αθηνών με στόχο να δημιουργήσει έναν δίαυλο, χωρίς μεσάζοντες, μεταξύ εμπόρων και καταναλωτών, που θα εξασφάλιζε καλύτερες τιμές και θα ξόρκιζε παράλληλα και τις όποιες προκαταλήψεις για τη λαχαναγορά. Τα τρία μπλοκ που αποφασίστηκε να τη φιλοξενήσουν ήταν εκεί από πολύ παλιά, τότε που ξεκίνησε το εμπορικό αλισβερίσι μεγάλου βεληνεκούς στην περιοχή. Από τη δεκαετία του ’60 λειτουργούσαν ως παραγωγικά υπόστεγα. Αν το ψάξει κανείς λίγο, θα πετύχει στο διαδίκτυο παλιές ασπρόμαυρες φωτογραφίες με τους πραματευτές με γαϊδουράκια αντί για φορτηγά στο προαύλιο, λίγα βήματα από τα «αεροδυναμικά» σκέπαστρα με τις κολόνες σε σχήμα V, που βλέπεις και τώρα στα μαγαζιά. Τότε δεν είχαν τοίχους τριγύρω τους. Κάποια στιγμή στέγασαν χασάπικα της αγοράς και αρκετό καιρό μετά, με ένα καλό ρεκτιφιέ, μεταμορφώθηκαν στα σημερινά καταστήματα και βρήκαν νέους ενοίκους. Ήταν κάτι το καινούργιο και για τον κόσμο και πολλές φορές και για εκείνους.
«Εμείς λιανική δεν είχαμε πουθενά. Η πρώτη λιανική της εταιρείας μας ήταν εδώ», λέει ο Γιώργος Ροκάκης, που με προπάππου και παππού ψαράδες, πατέρα και θείο να ασχολούνται με το εμπόριο αλιευμάτων, συνεχίζει μια οικογενειακή σχέση με τη θάλασσα που πάει πολλές δεκαετίες πίσω, στο ομώνυμο ιχθυοπωλείο. Ο Γιάννης Σιδέρης, πολύχρονη παρουσία στο τρόφιμο (έχει συμπληρώσει 50 χρόνια), είχε δύο καταστήματα στη λαχαναγορά. Τότε δεν συναναστρεφόταν με τον κόσμο. Δεν του περνούσε από το μυαλό ότι από τις παλέτες θα περνούσε στα κιλά. «Άλλα μεγέθη, άλλες ανάγκες», λέει, εξηγώντας ότι, όταν άνοιξε το Μανάβικο στην Αγορά του Καταναλωτή, έπρεπε να προσαρμοστεί σε ένα άλλο μοντέλο. Σε άλλη κλίμακα. Εν τέλει άλλαξε «στρατόπεδο»: άφησε τη χονδρική για τη λιανική.
Από ψιλό ψαράκι μέχρι φασιανό
Με μια τσάρκα στην αγορά, που μεσοβδόμαδα είναι πιο ήσυχη, όλο και κάτι που σε ενδιαφέρει θα ανακαλύψεις. Από προϊόντα ευρείας κατανάλωσης μέχρι δυσεύρετα ή αξιοπερίεργα. Από τις Ρίζες, το πρώτο μαγαζί που βλέπεις με το που μπαίνεις από την πύλη, το οποίο ήταν και το πρώτο που άνοιξε στην Α΄ πτέρυγα της Αγοράς του Καταναλωτή, μπορεί να φύγεις με ένα κομμάτι γραβιέρα σπηλιάς του Στειακάκη ή φέτα του Πετρόπουλου από τη Μεσσηνία, ένα διχτάκι σαλιγκάρια, ένα βαζάκι λούπινα ή μερικά παξιμάδια. Δίπλα, στον Φλεριανό, βρίσκεις κατεψυγμένα οστρακοειδή, μαλάκια, ψάρια και λαχανικά. Το φρέσκο ψάρι εκπροσωπούν το Ενάλιον, με αρκετά μεγάλη ποικιλία ψαριών και θαλασσινών από ελληνικές και ξένες θάλασσες, και ο Ροκάκης, που στην πορεία πήρε και τον χώρο του άλλοτε μαγειρείου της Αγοράς, που έκλεισε κάποια στιγμή, και άπλωσε τη θαλασσινή πραμάτεια του σε περισσότερα τετραγωνικά.
Μικρόψαρα και μεγάλα ψάρια ολόκληρα και σε φέτες, όστρακα, θαλασσινά έχουν την άπλα τους –ακόμα και δεξαμενές με αστακούς έχει–, ενώ στα αριστερά της εξόδου έχουν στήσει μια μικρή γωνιά με διάφορα συσκευασμένα μεζεδάκια, από τσίρο μέχρι αυγοτάραχο και από ταραμά μέχρι συκώτι πεσκανδρίτσας. Και στο Κρεοπωλείο της Αγοράς η γκάμα είναι μεγάλη. Από black angus μέχρι προβατίνα. Στις βιτρίνες του, και είναι πολλές, στα ψυγεία και στα ράφια απλώνονται κρέατα ντόπια και εισαγωγής. Κοπές, κρεατοπαρασκευές, από ρολά, μπιφτέκια και πολλών λογιών σουβλάκια μέχρι εξοχικά και ό,τι άλλο μπορείς να φανταστείς, αλλαντικά, τυριά, ζυμαρικά, σάλτσες, κρασιά, ποτά…
Μικρόψαρα και μεγάλα ψάρια ολόκληρα και σε φέτες, όστρακα, θαλασσινά έχουν την άπλα τους – ακόμα και δεξαμενές με αστακούς έχει.
Περνάς μπροστά από φορτηγά τροφοδοσίας και μερικούς λόφους από άδεια χαρτόκουτα και καφάσια –μέρος και αυτά της μορφολογίας της αγοράς– και είσαι στις πτέρυγες Β΄ και Γ΄, τη δεύτερη παρτίδα μαγαζιών. Τα καφάσια του Μανάβικου της Αγοράς είναι γεμάτα φρούτα, λαχανικά και χειμωνιάτικα χόρτα, μια πολύχρωμη θάλασσα από πρώτες ύλες για να μαγειρεύεις όλη την εβδομάδα. Στο ψυγείο έχει από πιπερίτσες τσίλι και σπαράγγια μέχρι βρώσιμα λουλούδια. Δίπλα στην είσοδο έχουν στήσει ένα juice bar. Μπορείς να πάρεις έναν χυμό φρούτων ή λαχανικών και να διαλέξεις την επόμενη στάση. Αν πας προς τα δεξιά, θα βρεις το Μπακάλικο της Αγοράς, το ξηροκαρπάδικο «Αντώνης» και τα γαλακτοκομικά Μανδρέκας, που, πέρα από δικά τους γάλατα, γιαούρτια και τυριά, έχουν και μια μικρή συλλογή με προϊόντα άλλων παραγωγών. «Την επόμενη φορά να δοκιμάσετε και το παγωτό μας», λέει η κυρία στο ταμείο, την ώρα που βγαίνω από την πόρτα για να διασχίσω το πλακόστρωτο διαγώνια και να κάνω μια βόλτα στο κατάστημα του Γογγάκη, απέναντι, που σε κατεψυγμένο έχει ό,τι μπορείς να φανταστείς σε γλυκά, λαχανικά, θαλασσινά, κρέατα – από κοτόπουλα, χοιρινά και μοσχάρια μέχρι φασιανό, κροκόδειλο, ακόμα και μπριζόλες από καγκουρό.
Στάση για μεζέ ή κουβεντα
H αγορά έχει και μεζέ. Τα Μεζεκλίκια της Λαχαναγοράς. Ένα μεζεδοπαντοπωλείο με καρό τραπεζομάντιλα και μπόλικα προϊόντα… παντού. Ανοίγοντας τη συρόμενη πόρτα και μπαίνοντας στον προθάλαμο, βλέπεις μια μίνι κάβα, τα ράφια είναι γεμάτα σακούλια και βαζάκια, πάνω από το ψυγείο με τα τυριά και τα αλλαντικά έχει χαλβάδες, δίπλες και λαλάγγια. Και κόσμος που κάνει τα ψώνια του στην αγορά, και άλλοι που δουλεύουν στα μαγαζιά και στα γραφεία, ανοίγουν ένα τσίπουρο και βάζουν στη μέση μια τηγανιά ή αυγά μάτια με τηγανητές πατάτες, μια μερίδα μπριζολάκια – τις Κυριακές κάνουν και γουρουνοπούλα. Στα τραπέζια βλέπεις κόσμο που κάθεται να φάει κάτι μετά ή ανάμεσα στα ψώνια, εργαζομένους στις γύρω εταιρείες και γραφεία, και άλλους που έρχονται από πιο μακριά για τη φάση – ιδίως στα τραπέζια έξω στο πλακόστρωτο, που αναλαμβάνουν δράση όταν ανοίξει ο καιρός, όταν πιάνει να σουρουπώνει, η αγορά ησυχάζει, και ανάβουν τα κρεμασμένα λαμπιόνια. Περπατώντας ανάμεσα στα κτίρια για να πάρεις τον δρόμο της επιστροφής, ανάμεσα σε καρότσες και φορτηγά με τη μηχανή σβησμένη, νιώθεις σαν σε σκηνικό ταινίας.
Κόσμος που κάνει τα ψώνια του στην αγορά, άλλοι που δουλεύουν στα μαγαζιά, ανοίγουν ένα τσίπουρο και βάζουν στη μέση μια τηγανιά, μια μερίδα μπριζολάκια.
Εκεί παραδίπλα ήταν άλλοτε το Uberness, η καντίνα του Βασίλη Καλλίδη με τις πλαστικές καρέκλες και τις λάμπες φθορίου, όπου ο αγαπητός σεφ έφτιαχνε κεφτέδες, κοτόπουλο πανέ και hot dog πλουσιοπάροχα μέχρι αργά. Στη θέση του βρίσκεται πλέον η Open Farm. Αν δεν έβλεπα τις παλιές επιγραφές με τα ονόματα των παλιών χασάπικων πάνω από τις κολόνες, ίσως να μην το είχα καταλάβει ότι είναι ο ίδιος χώρος. Δεν την πείραξε την επιτοίχια ιστορία η ομάδα που δημιούργησε αυτό το food hub, που συνδέει τους ανθρώπους της πόλης με τους μικρούς παραγωγούς. Όπως λέει ο γεωπόνος Παναγιώτης Παπαδόπουλος, ξεκίνησαν με τη χαρτογράφηση επισκέψιμων αγροκτημάτων –πλέον το δίκτυο αριθμεί περί τους 400 παραγωγούς– και συνέχισαν με αγροτουριστικά ταξίδια, εκπαιδευτικά προγράμματα και σεμινάρια για την αναγεννητική γεωργία και την οικολογία, γευσιγνωσίες, μαθήματα μαγειρικής. «Έχουμε φτιάξει την “αγορά μας” μέσα στην αγορά, που συνδυάζει το εμπορικό κομμάτι με κουβέντα και ενημέρωση», εξηγεί. Ο κόσμος που έρχεται να ψωνίσει στην αγορά αναρωτιέται τι ακριβώς κάνουν σε αυτόν τον μυστήριο χώρο.
Κάποιος που θα περάσει το κατώφλι θα βρεθεί να χαζεύει τα ράφια με τα προϊόντα που έχουν και στο e-shop τους, κατά πάσα πιθανότητα με ένα κυπελλάκι με τσάι του βουνού και λουίζα στο χέρι, κουβεντιάζοντας με όποιον από τους ιδρυτές του food hub βρίσκεται εκείνη τη στιγμή στο μαγαζί. «Slow shopping το λέω εγώ», γελάει ο Παναγιώτης κι εγώ πιάνω να χαζεύω βότανα, ζυμαρικά, σάλτσες και ελαιόλαδα, μέλια, τσιπς φρούτων, παστέλια και προϊόντα ζύμωσης στις μεγάλες ραφιέρες που κυκλώνουν τα τραπέζια. Πού και πού στα τραπέζια θα δεις να κάθονται και πιτσιρίκια. Η Οpen Farm έχει δημιουργήσει για τον ΟΚΑΑ το «Healthy Habits», μια δράση για την προώθηση της υγιεινής διατροφής και της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης. Μαθαίνει στα παιδιά την εποχικότητα και την εντοπιότητα, τα φέρνει σε επαφή με την αγορά, τους ανθρώπους και τα προϊόντα της, με διαδραστικές επισκέψεις, αφηγήσεις παραμυθιών, εργαστήρια κηπουρικής. Έτσι φυτεύτηκαν όσα λαχανικά και βότανα πρασινίζουν τα ξύλινα παρτέρια μέσα και έξω. Και ένα σποράκι διατροφικής συνείδησης μαζί.
