Η στρατηγική της «καμένης γης» αποτελεί μια τακτική πολέμου που εφαρμόζεται εδώ και αιώνες, με στόχο την αποδυνάμωση του εχθρού, μέσω της καταστροφής πόρων που θα μπορούσαν να του φανούν χρήσιμοι. Περιλαμβάνει την καταστροφή γεωργικών εκτάσεων, υποδομών και άλλων ζωτικών πόρων, ώστε ο αντίπαλος να μην μπορεί να τους χρησιμοποιήσει για την υποστήριξη των στρατευμάτων του. Μία από τις πρώτες φορές που τη συναντάμε είναι στο έργο του Ξενοφώντα «Κύρου Ανάβασις». Σε αυτό, αναφέρεται ότι οι άνδρες του Αρταξέρξη καίνε καλλιέργειες και καταστρέφουν προμήθειες τροφίμων κατά την υποχώρησή τους, προκειμένου να εμποδίσουν τους Ελληνες μισθοφόρους που πολεμούν στο πλευρό του Κύρου να τις χρησιμοποιήσουν.
Ακόμη και αν φαντάζει αναχρονιστική, στην πραγματικότητα αυτή η τακτική δεν έχει σταματήσει να χρησιμοποιείται. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αυτή η τακτική επανεμφανίστηκε σε διάφορες μορφές, με πιο ακραίο παράδειγμα το επονομαζόμενο Διάταγμα «Νέρων» του Αδόλφου Χίτλερ.
Ο Χίτλερ θεωρούσε πως μια άνευ όρων παράδοση, θα επαναλάμβανε την ταπείνωση της Συνθήκης των Βερσαλλιών.
Στις αρχές του 1945, η κατάσταση για τη Γερμανία ήταν απελπιστική. Οι περισσότερες κατακτημένες περιοχές είχαν απελευθερωθεί ή ανακαταληφθεί, η επίθεση στις Αρδέννες είχε αποτύχει και οι Σύμμαχοι προήλαυναν τόσο από την Ανατολή όσο και από τη Δύση. Ωστόσο, ο Χίτλερ δεν ήταν διατεθειμένος να αποδεχθεί άνευ όρων παράδοση, καθώς θεωρούσε ότι κάτι τέτοιο θα επαναλάμβανε την ταπείνωση της Συνθήκης των Βερσαλλιών. Επιπλέον, σύμφωνα με μαρτυρίες στενών του συνεργατών, είχε αρχίσει να βλέπει τον γερμανικό λαό ως ανάξιο της ιστορικής του αποστολής, θεωρώντας ότι, εφόσον είχε αποτύχει να νικήσει, άξιζε να αφανιστεί μαζί με το Τρίτο Ράιχ.
Ετσι, στις 19 Μαρτίου 1945, ο Γερμανός καγκελάριος εξέδωσε το «Διάταγμα για το έδαφος του Ράιχ» (Befehl betreffend Zerstörungsmaßnahmen im Reichsgebiet), το οποίο διέτασσε πλήρη καταστροφή των υποδομών της Γερμανίας, προκειμένου να μην πέσουν στα χέρια των Συμμάχων. Δρόμοι, γέφυρες, σιδηροδρομικά δίκτυα, εργοστάσια και πηγές ενέργειας έπρεπε να ανατιναχτούν ή να καταστραφούν, αφήνοντας πίσω έναν ρημαγμένο τόπο. Ο Χίτλερ πίστευε πως αν η Γερμανία επρόκειτο να ηττηθεί, δεν έπρεπε να αφήσει τίποτα πίσω για τους νικητές.
«Πρέπει να αξιοποιήσουμε κάθε ευκαιρία για να επιφέρουμε βλάβη διαρκείας στην επιτελική ικανότητα του εχθρού για επίθεση».
«Ο αγώνας για την επιβίωση του έθνους μας, μας αναγκάζει να χρησιμοποιήσουμε όλα τα μέσα, ακόμη και εντός της επικράτειας του Ράιχ, που θα αποδυναμώνουν την πολεμική ισχύ του αντιπάλου μας και θα εμποδίζουν περαιτέρω προέλαση. Πρέπει να αξιοποιήσουμε κάθε ευκαιρία να επιφέρουμε βλάβη διαρκείας στην επιτελική ικανότητα του εχθρού για επίθεση. Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι μη κατεστραμμένες συγκοινωνίες, επικοινωνίες και εγκαταστάσεις εφοδιασμού θα είναι χρήσιμες για εμάς έπειτα από ανακατάληψη χαμένων εδαφών. Κατά την υποχώρησή του, ο εχθρός θα αφήσει πίσω του μόνον καμένη γη και θα εγκαταλείψει κάθε πρόνοια για τον πληθυσμό.
Συνεπώς διατάσσω:
1. Ολες οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις συγκοινωνίας, επικοινωνιών, βιομηχανίας και εφοδιασμού καθώς και στρατιωτικοί στόχοι εντός της επικράτειας του Ράιχ, που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τον εχθρό για τη συνέχιση του αγώνα του είτε τώρα είτε αργότερα, θα καταστραφούν.
2. Είναι ευθύνη των στρατιωτικών αρχών να εκτελέσουν αυτήν τη διαταγή και να καταστρέψουν όλους τους στρατιωτικούς στόχους, περιλαμβανομένων των εγκαταστάσεων συγκοινωνίας και επικοινωνιών.
Οι “γκάουλαϊτερ” και οι “επίτροποι για την Αμυνα του Ράιχ” είναι υπεύθυνοι για την καταστροφή των εγκαταστάσεων βιομηχανίας και εφοδιασμού, καθώς και άλλων στρατιωτικών στόχων· τα στρατεύματα πρέπει να δώσουν στους γκαουλάιτερ και στους επιτρόπους Αμυνας του Ράιχ τα μέσα για την εκπλήρωση αυτού του καθήκοντος.
3. Αυτή η διαταγή να μεταδοθεί σε όλους τους στρατιωτικούς διοικητές κατά το δυνατόν αμέσως· αντίθετες διαταγές είναι άκυρες».
Ο υπουργός Εξοπλισμών και Πυρομαχικών διέταξε αξιωματούχους και διοικητές να καθυστερήσουν ή να αγνοήσουν τις διαταγές.
Ομως, η εφαρμογή του διατάγματος δεν ήταν τόσο απλή υπόθεση όσο ίσως νόμιζε ο Χίτλερ. Ο Αλμπερτ Σπέερ, υπουργός Εξοπλισμών και Πυρομαχικών, αντιτάχθηκε σθεναρά στις διαταγές αυτές. Γνώριζε ότι η Γερμανία ήδη υπέφερε από την προέλαση των Συμμάχων και ότι η καταστροφή των υποδομών θα καταδίκαζε τον πληθυσμό σε λιμό και εξαθλίωση. Αν και ο Χίτλερ δεν ανακάλεσε ποτέ τη διαταγή, ο Σπέερ επιδίωξε να την υπονομεύσει. Διέταξε αξιωματούχους και στρατιωτικούς διοικητές να καθυστερήσουν ή να αγνοήσουν τις διαταγές καταστροφής, σώζοντας σημαντικές υποδομές, όπως γέφυρες, εργοστάσια και υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις.
Αυτή δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Σπέερ παρέκαμψε εντολές καταστροφής. Το 1944, όταν οι Σύμμαχοι προήλαυναν στη Γαλλία, ο Χίτλερ διέταξε την καταστροφή της γαλλικής βιομηχανίας για να την καταστήσει άχρηστη στους Συμμάχους. Ο Σπέερ, όμως, αντιστάθηκε και αυτή τη φορά, επιτρέποντας τη διατήρηση κρίσιμων βιομηχανικών εγκαταστάσεων. Το αποτέλεσμα ήταν ότι η γαλλική οικονομία ανέκαμψε γρήγορα μετά τον πόλεμο, σε αντίθεση με το χάος που ο Χίτλερ επιθυμούσε να αφήσει πίσω του.
Η νοοτροπία του Χίτλερ ήταν πως αν η Γερμανία δεν μπορούσε να νικήσει, τότε δεν άξιζε να επιβιώσει.
Αν το Διάταγμα «Νέρων» είχε εφαρμοστεί πλήρως, η μεταπολεμική Γερμανία θα είχε βρεθεί σε απόλυτη κατάρρευση. Η πείνα, οι ασθένειες και η έλλειψη στέγης θα είχαν κοστίσει εκατομμύρια ζωές, καθιστώντας την ανάκαμψη σχεδόν αδύνατη. Η αντίσταση του Σπέερ και άλλων αξιωματούχων έσωσε τη χώρα από μια ολοκληρωτική καταστροφή και επέτρεψε τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση. Από την άλλη, το Διάταγμα «Νέρων» αποδεικνύει τη νοοτροπία του Χίτλερ τις τελευταίες ημέρες του πολέμου: αν η Γερμανία δεν μπορούσε να νικήσει, τότε δεν άξιζε να επιβιώσει.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
