Τον Απρίλιο του 1978, η ηγεσία του Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος του Αφγανιστάν (ΛΔΚΑ) κηρύσσει την Εξέγερση του Σαούρ (του δεύτερου μήνα του περσικού ημερολογίου), επιχειρώντας να ανατρέψει την κυβέρνηση του Μοχάμεντ Νταούντ Χαν. Απότοκο της αιματηρής εξέγερσης-πραξικοπήματος ήταν η δημιουργία κυβέρνησης υπό τον Νουρ Μοχάμεντ Ταράκι, επικεφαλής του ΛΔΚΑ. Ως πρόεδρος, ο Ταράκι προώθησε μια πολιτική βασισμένη σε μαρξιστικές απόψεις, ενώ παράλληλα δρομολόγησε αλλαγές στον γάμο και στο οικογενειακό δίκαιο οι οποίες απομακρύνονταν από τον ισλαμικό νόμο. Ο λαός, που υποστήριζε τις ισλαμικές παραδόσεις, εξεγέρθηκε και ξέσπασε ένας νέος εμφύλιος. Η Σοβιετική Ένωση, θέλοντας να προστατεύσει την κυβέρνηση και τα συμφέροντά της, αποφασίζει να στείλει 30.000 στρατιώτες στο Αφγανιστάν για να ταχθούν μαζί με τον κυβερνητικό στρατό εναντίον των Μουτζαχεντίν, των Αφγανών ανταρτών.
Ήδη από το 1979, έτος της σοβιετικής εισβολής, ωστόσο, πολλοί αναφέρονταν στο Αφγανιστάν ως το «Βιετνάμ της Ρωσίας». Στο παρόν τεύχος σκιαγραφούνται μέσα από ρεπορτάζ, μαρτυρίες και αναλύσεις της Καθημερινής η δεκαετής παρουσία των σοβιετικών ενόπλων δυνάμεων στο Αφγανιστάν, καθώς και οι λόγοι που τις ανάγκασαν να αποχωρήσουν –χωρίς να έχουν επιτύχει τους στόχους τους–, ανοίγοντας τον δρόμο για την άνοδο των Ταλιμπάν.
Το Βιετνάμ της Ρωσίας
ΛΟΝΔΙΝΟ, Αύγουστος – Από την πρώτη ημέρα που το μικρό Κομμουνιστικό Κόμμα του Αφγανιστάν ανήλθε στην εξουσία μ’ ένα αιματηρό πραξικόπημα, εδώ και 16 μήνες, οι Σοβιετικοί είχαν τον φόβο ότι η χώρα ίσως κάποια στιγμή μετατραπεί σε Βιετνάμ της Ρωσίας.
Από το μεσημέρι ως το σούρουπο της 5ης Αυγούστου, άρματα μάχης και ελικόπτερα εξοπλισμένα με πολυβόλα –που τα οδηγούσαν Σοβιετικοί πιλότοι– βρίσκονταν σε πλήρη δράση στο κέντρο της Καμπούλ, για να καταστείλουν άλλη μία ανταρσία του στρατού που έγινε με την συμμετοχή και την συνεργασία ανταρτών μουσουλμάνων που είχαν διεισδύσει στις τάξεις του στρατού. Σκοτώθηκαν τουλάχιστον 400 άτομα. Κι αυτό ήταν μια προειδοποίηση στη Μόσχα πως, είτε πρόκειται να επέμβει στρατιωτικά είτε όχι, πρέπει να πάρει την απόφαση χωρίς καθυστέρηση. Ωστόσο, οι κίνδυνοι και στις δύο περιπτώσεις είναι ανυπολόγιστοι.
Αν οι Ρώσοι αναγκαστούν να στείλουν μεγάλο αριθμό δικών τους στρατευμάτων για να ενισχύσουν τον διαλυμένο στρατό του κομμουνιστικού καθεστώτος του Αφγανιστάν που η δημοτικότητά του βρίσκεται σε απελπιστικά χαμηλό επίπεδο, θα βρεθούν να πολεμούν σε έναν τόπο τρομερά αφιλόξενο και μάλιστα εναντίον της φυλής «Πάθαν» που θεωρούνται οι καλύτεροι «γεννημένοι αντάρτες» στον κόσμο. Και επιπλέον, θα έρθουν σε απ’ ευθείας στρατιωτική σύγκρουση με ένα επαναστατικό Ισλάμ.
Αν οι Ρώσοι υποχωρήσουν κι αφήσουν το καθεστώς του Προέδρου Μωχάμεντ Νουρ Ταράκι να καταρρεύσει, θα εκτεθούν σε έναν ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο. Το τελευταίο πράγμα που θέλει η Μόσχα είναι να γίνει ο Μουσουλμανικός πληθυσμός της Κεντρικής Ασίας μάρτυρας της ανατροπής ενός κομμουνιστικού καθεστώτος που έχει σοβιετική υποστήριξη, από το Ισλάμ. Κι όλα αυτά στο γειτονικό Αφγανιστάν.
Η στρατιωτική υποχρέωση που ανέλαβαν οι Ρώσοι έναντι του Αφγανιστάν χρειάστηκε 16 μήνες για να υλοποιηθεί και οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάστηκαν 7 χρόνια για να φτάσουν στο Βιετνάμ. Υπάρχουν τουλάχιστον 5.000 Σοβιετικοί σύμβουλοι στη χώρα. Ανάμεσά τους πιλότοι που εκτελούν μαχητικές αποστολές και σοβιετικό προσωπικό που υπηρετεί σε μονάδες του αφγανικού στρατού. Ήδη στις μάχες έχουν σκοτωθεί 100 Ρώσοι.
Αλλά όλη αυτή η σοβιετική υποστήριξη δεν εμπόδισε τους επαναστάτες Μουσουλμάνους να επεκτείνουν τον έλεγχό τους και μάλιστα μέσα σε 9 μόνο μήνες αγώνα. Μέχρι που σήμερα, όταν πέφτει η νύχτα κυριαρχούν σε σχεδόν όλες τις περιοχές έξω από τις μεγάλες πόλεις και τις φρουρές. Οι κύριοι δρόμοι από την Καμπούλ προς το Πακιστάν και την Σοβιετική Ένωση αποκόπτονται αρκετές φορές την εβδομάδα και ο αφγανικός τακτικός στρατός αποσυντίθεται με τις μαζικές αποσκιρτήσεις και τις ανταρσίες.
Η όλη κατάσταση «μυρίζει» 1962-1963-Βιετνάμ, πάλι από την αρχή. Και οι εναλλακτικές λύσεις που προσφέρονται στον Πρόεδρο Μπρέζνιεφ δεν είναι καθόλου ελκυστικές, όπως δεν ήταν και για τους Προέδρους Κέννεντυ και Τζόνσον την εποχή του Βιετνάμ.
Οι Αφγανοί Κομμουνιστές έκαναν το πραξικόπημά τους τον Απρίλιο του 1978, για να αποφύγουν την διάλυσή τους στο σχεδιαζόμενο από την συντηρητική κυβέρνηση του Προέδρου Νταούντ «πογκρόμ». Ωστόσο, από τη στιγμή που ανήλθαν στην εξουσία, άρχισαν μια αλύπητη δίωξη του στρατού και των μη Κομμουνιστών αξιωματικών και έπεσαν με τα μούτρα σε ένα πρόγραμμα δραστικών μεταρρυθμίσεων. Επίσης στράφηκαν προς την Σοβιετική Ένωση για μαζική στρατιωτική, οικονομική και τεχνική βοήθεια.
Κανονικά, το πρόγραμμα των μεταρρυθμίσεων έπρεπε να είναι δημοφιλές: περιελάμβανε ανακατανομή γαιών, εκστρατεία για την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, νομοθεσία για την μείωση της προίκας και μέτρα για να περιορισθεί η εξουσία των μουλάδων, των αρχηγών φυλών και των γαιοκτημόνων που κυριαρχούσαν στην ύπαιθρο. Αλλά στις τάξεις των υπερσυντηρητικών Αφγανών, αυτή η κατά μέτωπο επίθεση σ’ όλα τα πράγματα που «μετρούσαν» στην κοινωνία τους –στο χρήμα, στη γη, στο σεξ και στην θρησκεία– δημιούργησε τρομακτική δυσαρέσκεια.
Οι νέοι ηγέτες του Αφγανιστάν αποκαλούσαν ο ένας τον άλλο «σύντροφε». Διακήρυτταν πως η επανάστασή τους ήταν «η πραγματική συνέχιση της Μεγάλης Οκτωβριανής Επανάστασης». Αντικατέστησαν το πράσινο –χρώμα του Ισλάμ– στη σημαία του Αφγανιστάν, με το κόκκινο του αθεϊστικού Κομμουνισμού. Κι όλα αυτά σε πείσμα των σοβιετικών προειδοποιήσεων. Καθώς η θρησκευτική οργή αυξανόταν, οι Κομμουνιστές ηγέτες έκαναν πίσω ολοταχώς και τώρα αναφέρουν περικοπές από το Κοράνι σε κάθε δημόσια ομιλία τους. Αλλά η ζημιά είχε γίνει. Ο χαρακτηρισμός που τους έχει δόσει ο λαός είναι ανεξίτηλος: «άπιστο καθεστώς».
«Το καθεστώς είναι 100% αδίστακτο», λέει χαρακτηριστικά Δυτικός διπλωμάτης. «Πρέπει να είναι. Στο Αφγανιστάν, αν είσαι μόνο 99% αδίστακτος, δεν ζεις ούτε μία νύχτα». Αλλά το Κομμουνιστικό καθεστώς του Αφγανιστάν δεν έφτασε στο χείλος της κατάρρευσης επειδή είναι αδίστακτο, αλλά επειδή είναι στρατιωτικά αδύναμο.
τον αντικατέστησε στο προεδρικό αξίωμα τον Σεπτέμβριο του 1979. Λίγους μήνες αργότερα καθαιρέθηκε, δολοφονήθηκε και αντικαταστάθηκε από τον Μπαμπράκ Καρμάλ (AP PHOTO).
Καταδικασμένοι από τη στενή τους σχέση με τους «αθεϊστικούς» Ρώσους και από την παρέμβασή τους στις ιερές παραδόσεις, οι Αφγανοί Κομμουνιστές έχασαν γρήγορα τη μάχη για την εξασφάλιση λαϊκής υποστήριξης. Ολόκληρες μονάδες άρχισαν να εγκαταλείπουν το στράτευμα και να ενώνονται με τις επαναστατικές φυλές και ραγδαία η ύπαιθρος ξέφυγε από τον κυβερνητικό έλεγχο.
Τώρα οι εξεγέρσεις και οι ανταρσίες έφτασαν στις πόλεις και πολλές απομακρυσμένες φρουρές μπορούν να ανεφοδιασθούν μόνο από θωρακισμένες φάλαγγες ή από ελικόπτερα. Ακόμα και στην πρωτεύουσα, ο Πρόεδρος Ταράκι και ο Πρωθυπουργός Αμίν χρειάζεται να κοιμούνται σε διαφορετικό σπίτι κάθε βράδυ για λόγους ασφαλείας. Και, πρόσφατα, έστειλαν και οι δύο τις οικογένειές τους στη Ρωσία.
Υπάρχουν φήμες πως οι Σοβιετικοί εξετάζουν το ενδεχόμενο να αντικαταστήσουν τον Πρόεδρο Ταράκι με έναν από τους Κομμουνιστές αντιπάλους του που εκδιώχθηκε από το κόμμα πρόσφατα. Αν το κάνουν, δεν θα έχουν καλύτερο αποτέλεσμα απ’ αυτό που είχαν οι Αμερικανοί όταν υποστήριξαν την ανατροπή του Προέδρου Ντιέμ του Νοτίου Βιετνάμ το 1962.
Η Καθημερινή, 26 Αυγούστου 1979
Στρατιωτικό πραξικόπημα επικράτησε στην Καμπούλ
ΤΕΧΕΡΑΝΗ (Ασσοσ. Πρες ― ΑΠΕ) ― Πραξικόπημα που εκδηλώθηκε χθες το απόγευμα στο Αφγανιστάν, είχε ως αποτέλεσμα την ανατροπή του Προέδρου Χαφεζουλλάκ Αμίν και την αντικατάστασή του από τον Μπαμπράκ Κάρμελ, πρώην πρωθυπουργό του καθεστώτος Ταράκι. Το πρακτορείο «Παρς», μεταδίδοντας πρώτο την είδηση, υπεστήριξε ότι ο ραδιοσταθμός της Καμπούλ, πρωτεύουσας του Αφγανιστάν, σε εκπομπή του που ακούσθηκε στην Τεχεράνη, ανέφερε ότι ο Μπαμπράκ Κάρμελ, σε μήνυμά του προς τον λαό, υποσχέθηκε «δημοκρατικές ελευθερίες, την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων και εργασία για τους ανέργους».
Κατά το πρακτορείο, το πραξικόπημα σημειώθηκε στις 8 περίπου το απόγευμα (τοπική ώρα, 4 η ώρα Γκρήνουιτς), σύμφωνα με την εκπομπή του ραδιοσταθμού της Καμπούλ.
Στην Ουάσιγκτον, υψηλοί κυβερνητικοί κύκλοι δήλωσαν ότι δεν γνωρίζουν τίποτε για πραξικόπημα στο Αφγανιστάν, δεν διέψευδαν όμως σποραδικές πληροφορίες από την Καμπούλ, σύμφωνα με τις οποίες «σοβιετικά στρατεύματα ανεμίχθησαν σε μάχες στην αφγανική πρωτεύουσα».
Οι ίδιες πηγές υπεστήριξαν ότι επίκεντρα των μαχών ήταν το προεδρικό μέγαρο και η περιοχή του ραδιοσταθμού της Καμπούλ. Τη μυστικότητα των κύκλων αυτών ακολούθησε η βεβαιότητα για πραξικόπημα, ύστερα από σχετικό τηλεγράφημα του πρακτορείου «Ασσοσιαίητεντ Πρες».
Το ενδεχόμενο πραξικοπήματος για την ανατροπή του Προέδρου Χαφεζουλλάχ Αμίν δεν θα έπρεπε να αποκλεισθεί, κατά τους πολιτικούς παρατηρητές, δεδομένου ότι τις τελευταίες ημέρες ο Αφγανός ηγέτης αντιμετώπιζε όλο και περισσότερο την πίεση ανταρτών και «αντικαθεστωτιικών» που είχαν ως στόχο την απομάκρυνσή του από την εξουσία.
Εικασίες πολιτικών παρατηρητών αφήνουν να εννοηθεί ότι το χθεσινό πραξικόπημα ήταν έργο των Σοβιετικών, οι οποίοι επεδίωκαν την ανατροπή του Αμίν για να τον αντικαταστήσουν με περισσότερο «φιλοσοβιετικό» καθεστώς.
Στα πλαίσια των σοβιετικών ενεργειών για το Αφγανιστάν εντάσσεται και η μεταφορά Σοβιετικών στρατιωτών στην Καμπούλ, τις τελευταίες ημέρες.
Η Καθημερινή, 28 Δεκεμβρίου 1979
Ρωσική ρουλέττα στη στέγη του κόσμου
Ο ταξίαρχος [Τζων Σμιθ], 87 χρόνων σήμερα, αλλά με μνήμη ελέφαντα, θυμάται κάθε λεπτομέρεια του ρόλου που έπαιξε στον τελευταίο αφγανικό πόλεμο το 1919 και λέει: «[…] Οι καιροί άλλαξαν, αλλά όχι και το Αφγανιστάν – όχι αρκετά, εν πάση περιπτώσει. Ανατολή και Δύση “έλουσαν” αυτή τη χώρα, που έχει το μέγεθος της Γαλλίας και πληθυσμό κατά τι μικρότερο του Λονδίνου, με μετρητά, κουλτούρα και ανέσεις. Για αιώνες ήταν η ουδέτερη ζώνη που κράτησε τους Ρώσους μακριά από την Ινδία και επίσης συγκράτησε τις ορδές της Κίνας.
να καταδικάζει την απόφαση του Κρεμλίνου να στείλει στρατιώτες στο Αφγανιστάν πριν από μία δεκαετία (AP PHOTO).
»Οι Ρώσοι πάντα έρχονταν – είτε φέτος, είτε του χρόνου, είτε αύριο. Τους περίμεναν να έλθουν από τη δίοδο Χίμπερ.
»Μεγάλοι Βρεταννοί στρατηγοί, από τον Κίτσενερ στον Ωλτσινλέκ, ανέλαβαν να τους κρατήσουν μακριά. Η Βρεταννία πολέμησε σε τρεις πολέμους στο Αφγανιστάν για να το πετύχει. Τους κερδίσαμε όλους.
»Κι ύστερα φύγαμε, αφού εξασφαλίσαμε την υπογραφή μιας συνθήκης που εξασφάλιζε τα σύνορα του Αφγανιστάν.
»Αλλά η εισβολή τελικά έγινε – τα Χριστούγεννα, όταν κανείς δεν πρόσεχε. Οι Ρώσοι το είχαν μάθει αυτό καλά από τον Χίτλερ, που επετίθετο μόνο τις Κυριακές, όταν η υπόλοιπη Ευρώπη ασχολείτο με το ροστ-μπιφ της ή το κοτ-ντ’ Ανιώ.
»Ήρθαν από τον αέρα και απέκτησαν τον έλεγχο. Αλλά τώρα πρέπει να πολεμήσουν. Πρέπει να κερδίσουν στο έδαφος […]».
Ο ταξίαρχος χρησιμοποίησε για πρώτη φορά αεροπορική δύναμη για να στείλει τους άνδρες του και από το Πεσαβάρ. «Έπρεπε προηγουμένως να ζυγίσουμε κάθε άνδρα και κάθε κομμάτι εξοπλισμού, γιατί τα βουνά πάνω από τα οποία πετούσαμε είχαν ύψος 14.000 πόδια και τα αεροπλάνα δεν μπορούσαν να πετάξουν σε ύψος μεγαλύτερο των 15.000 ποδών. Ήταν πολύ ενδιαφέρον.
»Φυσικά σήμερα οι Ρώσοι δεν έχουν τέτοιο πρόβλημα. Αλλά είναι ένα μέρος όπου είναι φοβερά δύσκολο να εφαρμόσεις πειθαρχία. Δεν υπάρχει τίποτα απολύτως για να ασχολούνται οι στρατιώτες. Διοργανώναμε αγώνες χόκεϋ για τους οπλίτες και πόλο για τους αξιωματικούς – μπορούσες ν’ αγοράσεις ένα καλό πόνι για πέντε λίρες. Αλλά παντού είναι τόσο άγονα και αφιλόξενα και οι θερμοκρασίες τόσο σκληρές. Όλοι ήταν ευτυχείς που βγήκαν απ’ αυτή την περιπέτεια».
Αλλά πιστεύει ο στρατηγός ότι οι Ρώσοι θέλουν να βγουν; «Το επιζητούσαν πολύ καιρό, αιώνες. Θα υπάρξουν βέβαια απειλές και ύβρεις και φωνές στη Δύση υποθέτω, αλλά στο τέλος νομίζω πως θα μείνουν».
Ωστόσο Δυτικοί στρατιωτικοί αναλυτές πιστεύουν πως οι Ρώσοι πήραν στο Αφγανιστάν περισσότερο απ’ όσο μπορούν να αντέξουν οι «μασέλες» τους.
Η αντίσταση από τις περήφανες βουνίσιες φυλές, όλες μουσουλμανικές, θα μπορούσε να εξαπλωθεί πέρα από τα σύνορα, μέσα στην ίδια τη Ρωσία.
Ένας εμπειρογνώμονας λέει: «Από την αρχή της δεκαετίας του ’50 η Ρωσία προσπαθούσε να κερδίσει αυτή τη χώρα οικονομικά, χωρίς μεγάλη επιτυχία. Οι Αμερικανοί τούς συναγωνίζονταν – προσπάθεια μάλιστα έκαναν και οι Κινέζοι. Ακόμη και η Βρεταννία έκανε προσπάθειες και μάλιστα τους έδωσε εκατό χιλιάδες λίρες στην αρχή της δεκαετίας του ’70, για να βοηθήσει στην ανακούφιση των πλημμυροπαθών. Αλλά ύστερα οι Ρώσοι άρχισαν να στέλνουν στρατιωτικούς συμβούλους. Πριν από την εισβολή υπήρχαν στο Αφγανιστάν περίπου 3.000 Σοβιετικοί σύμβουλοι.
»Ο ρόλος τους ήταν να αναλάβουν τον έλεγχο στρατηγικών θέσεων στον στρατό και στην αεροπορία. Αλλά φαίνεται πως η επιτυχία τους δεν είναι ολοκληρωτική. Παραπάνω από το 90% του πληθυσμού ζουν ακόμα στην ύπαιθρο, είναι τρομερά ανεξάρτητοι και έτοιμοι να υπερασπιστούν τη γη τους. Καθένας απ’ αυτούς έχει ένα όπλο – ωστόσο δεν έχουν άρματα μάχης […]».
Η Καθημερινή, 13 Ιανουαρίου 1980
Κλεφτοπόλεμος στο Χίντου Κους
Πήγα με το αυτοκίνητο μέχρι τα βουνά του Αφγανιστάν για να δω αν είχαν προσγειωθεί εκεί αλεξιπτωτιστές. Είχαν προσγειωθεί, πράγματι. Και με συνέλαβαν. Ωστόσο, όλα ήταν πολύ φιλικά. Ο φωτογράφος Στηβ Γουντ κι εγώ φάγαμε το δείπνο που μας πρόσφεραν πριν μας στείλουν πίσω στην Καμπούλ.
ΛΟΝΔΙΝΟ ― Αγνοώντας τις προειδοποιήσεις ότι ήταν επικίνδυνο να ταξιδέψει κανείς έξω από την Καμπούλ, έφυγα μακριά από την πρωτεύουσα του Αφγανιστάν σε αναζήτηση των ρωσικών στρατευμάτων στην πρώτη γραμμή.
Τα βρήκα […] ψηλά στα χιονισμένα βουνά του Χίντου Κους, όπου οι χρυσοί αετοί διέγραφαν την τροχιά τους δίπλα στα πολυβόλα των ελικοπτέρων.
Οι στρατιώτες ήταν κυριολεκτικά χωμένοι μέσα σε αυτόματα ή χάιδευαν τουφέκια «Καλάσνικωφ». Μερικοί φορούσαν λευκές στολές κατάλληλες για τα χιόνια με τα διακριτικά των αλεξιπτωτιστών.
Και χαμογελούσαν. Οι εισβολείς φλυαρούσαν με μένα και με τον φωτογράφο Στηβ Γουντ. Μας ζητούσαν τσιγάρα και μας μιλούσαν για την καταγωγή τους.
«Καλώς ήρθατε», είπε ένας λοχίας. «Αλλά γιατί βρίσκεστε εδώ πάνω; Κάνει τόσο κρύο!»
Σ’ όλο το διάστημα οι Ρώσοι ήταν φιλικοί – πόζαραν μάλιστα για φωτογραφίες. Μέχρι που ο καιρός χειροτέρεψε κι αναγκαστήκαμε να γυρίσουμε πίσω από φόβο μήπως αποκλειστούμε.
Τότε ακριβώς μας συνέλαβε μια μονάδα αλεξιπτωτιστών.
Κι αυτοί ήταν ευγενικοί – αλλά το χαμόγελο είχε χαθεί και τώρα τα όπλα ήταν στραμμένα καταπάνω μας.
Βρισκόμαστε λίγα μόλις μίλια μακριά από το Μπαμιγιάν, μια πολιορκημένη πόλη, που λέγεται πως είναι στόχος Αφγανών ανταρτών. Ποιοι είμαστε. Ρώτησαν οι Ρώσοι. Πού είχαμε πάει. Κλήθηκαν αξιωματικοί μέσω του ασυρμάτου.
Μας οδήγησαν με συνοδεία σ’ ένα διοικητικό πόστο για να ανακριθούμε από κάποιο Ρώσο ταγματάρχη.
Μας ζήτησε ν’ αποδείξουμε την ταυτότητά μας. Ικανοποιημένος από τις δημοσιογραφικές κάρτες, τα διαβατήρια και τις βίζες, μας έδωσε να φάμε. Αφού μίλησε με τον ασύρματο στο «στρατηγό», κατέσχε τα φιλμ που είχε τραβήξει ο Στηβ Γουντ και μας είπε πως μπορούσαμε να φύγουμε.
Ένας υπολοχαγός μάς πήρε μ’ ένα τζιπ και μας απομάκρυνε από την περιοχή της δικαιοδοσίας τους, οδηγώντας σε δρόμους στρωμένους με χιόνι με 80 χλμ. την ώρα. Τον ικέτευσα να πάει λίγο πιο σιγά. Το έκανε, χαμογελώντας σκανδαλιάρικα.
Στο δρόμο της επιστροφής στην Καμπούλ, ο οδηγός μάς παραπονέθηκε πως αυτός αναγκαζόταν να μένει έξω στο κρύο, ενώ εμάς μας ανέκριναν σε ζεστό κατάλυμα.
«Μισώ τους Ρώσους. Θέλουμε να φύγουν», μας είπε.
Πολλοί Αφγανοί συμμερίζονται τα αισθήματά του. Λέγεται πως ήδη, στα παζάρια της Καμπούλ, πολίτες έκοψαν το λαρύγγι δέκα Ρώσων «συμβούλων».
Κάποια Κυριακή, συγγενείς πολιτικών κρατουμένων που περίμεναν έξω από τη φυλακή Πουλ Χαρχί λιθοβόλησαν ρωσικά στρατεύματα.
Πρόσφατα, μια τετραμελής οικογένεια από τη Δυτική Γερμανία σφαγιάστηκε από Αφγανούς, γιατί τους πέρασαν για Ρώσους. Αργότερα, οι Αφγανοί άφησαν ένα σημείωμα για να πουν ότι λυπούνται πολύ γι’ αυτό το δυστύχημα της λανθασμένης ταυτότητας.
Η γνώση αυτών των περιστατικών έκανε την επιστροφή μας στην Καμπούλ ακόμη πιο τρομακτική.
Γιατί, όταν τελικά μας άφησαν ελεύθερους, ήταν σκοτάδι κι όταν πέσει η νύχτα, οι αντάρτες των διαφόρων φυλών επιτίθενται στα περαστικά αυτοκίνητα, πιστεύοντας ότι μεταφέρουν Ρώσους.
Και το να έχεις ένα λευκό ευρωπαϊκό πρόσωπο σ’ αυτή την κατάσταση πραγμάτων, μπορεί ν’ αποδειχθεί επικίνδυνο.
Οι Αφγανοί μιλούν ψιθυριστά για το πραξικόπημα που ανέτρεψε τον πρόεδρο Αμίν κι έφερε στην εξουσία μια άλλη μαριονέττα των Ρώσων, τον Μπαμπράκ Κάρμαλ.
Το καθεστώς του Αμίν ήταν άγριο και καταπιεστικό. Πολλοί σκοτώθηκαν. Και πολύ περισσότεροι φυλακίστηκαν. Και κάθε Αφγανός ξέρει πως ο Αμίν ανήλθε στην εξουσία με την υποστήριξη των Ρώσων.
Ξέρουν, επίσης, ότι όταν ξεπέρασε τα όρια, και εξόργισε τα αφεντικά του στο Κρεμλίνο, τον εξαπάτησαν και τον έκαναν να εγκαταλείψει την προεδρική κατοικία της Καμπούλ –που τον προστάτευε μια πανίσχυρη φρουρά– για να εγκατασταθεί σ’ ένα «ασφαλές σπίτι».
Λέγεται πως αργότερα αυτό το σπίτι ανατινάχθηκε μαζί με τον Αμίν, που φυσικά σκοτώθηκε.
Αφού και ο Κάρμαλ έχει την υποστήριξη της Μόσχας, ο αφγανικός λαός συνειδητοποιεί τώρα ότι η ρωσική επέμβαση δεν είναι η σωτηρία του, αλλά απλώς μια εναλλακτική λύση.
Ψηλά στα παγωμένα βουνά Χίντου Κους, είναι φανερό ότι οι Ρώσοι αντιμετωπίζουν το πρόβλημα των αφγανικών φυλών, που είναι αποφασισμένες να αντισταθούν στην προέλασή τους.
Τις ημέρες που είμαστε εκεί οι πληροφορίες έλεγαν πως άγριες μάχες διεξάγονταν στο Ανατολικό Αφγανιστάν, αλλά εξόριστοι, που μόλις είχον διασχίσει τα σύνορα, χαρακτήριζαν τις νυχτερινές επιδρομές κλεφτοπόλεμο.
Στο μεταξύ, πρόσφυγες εγκαταλείπουν το Αφγανιστάν κατά κύματα – με ιδιωτικά αυτοκίνητα ή με φορτηγά.
Υπολογίζεται πως 400.000 έχουν ήδη βρει καταφύγιο στο γειτονικό Πακιστάν.
Στην πλευρά του Πακιστάν, κατά μήκος του δρόμου που οδηγεί στη δίοδο Χίμπερ, καταυλισμοί έχουν ξεφυτρώσει παντού. Οι γυναίκες και τα παιδιά συνεχίζουν τη ζωή τους, αλλά σπάνια βλέπει κανείς τους άνδρες.
Ένας γέρος σε κάποιον καταυλισμό μας εξήγησε πως οι περισσότεροι άνδρες βρίσκονται στα σύνορα πολεμώντας τους Ρώσους στα βουνά.
Αυτός είναι ο λαός που δεν θα υποκύψει στο αγκάλιασμα της ρωσικής αρκούδας.
Του δημοσιογράφου Ρόμπερτ Μακ Γκάουαν, Η Καθημερινή, 13 Ιανουαρίου 1980
Έφυγαν, αφήνοντας 15.000 νεκρούς
ΚΑΜΠΟΥΛ (Ασσοσ. Πρες – ΑΠΕ). Έπειτα από εννέα και πλέον χρόνια πολέμου, ο Ερυθρός Στρατός εγκατέλειψε χθες το Αφγανιστάν, αφήνοντας πίσω του περισσότερους από 15.000 νεκρούς. Η αποστολή του, όπως παραδέχεται πλέον και η ίδια η Μόσχα, κάθε άλλο παρά επιτυχής μπορεί να χαρακτηριστεί, αφού εγκαταλείπει τη χώρα στην οποία εισέβαλε τον Δεκέμβριο του 1979 σε χειρότερη μοίρα απ’ ό,τι τη βρήκε τότε, σ’ ό,τι τουλάχιστον αφορά την ασφάλεια του καθεστώτος.
Το καθεστώς του Νατζίμπ ασφυκτιά κάτω από την πίεση δεκάδων χιλιάδων αντικαθεστωτικών ανταρτών, οι οποίοι περισφίγγουν την πρωτεύουσα Καμπούλ, έχοντας ήδη αποκόψει τον ανεφοδιασμό της (με ελάχιστες, σποραδικές εξαιρέσεις). Όμως, είναι αποφασισμένο να κρατήσει, ανθιστάμενο όσο και όπως μπορεί στις επιθέσεις που αργά ή γρήγορα θα εκδηλώθούν εναντίον της Καμπούλ.
Υπακούοντας μέχρι κεραίας στο γράμμα και τον τύπο της περσινής συμφωνίας της Γενεύης, η Σοβιετική Ένωση απέσυρε χθες λίγο πριν το μεσημέρι την τελευταία μονάδα του στρατού της στο αφγανικό έδαφος, τερματίζοντας άλλη μια περιφερειακή εστία, που «δηλητηρίαζε» τις σχέσεις των δύο υπερδυνάμεων (και όχι μόνο) και κλόνιζε γενικότερα τη διεθνή σταθερότητα.
Τελευταίος Σοβιετικός στρατιωτικός που εγκατέλειψε το αφγανικό έδαφος ήταν –όπως άλλωστε το είχε προαναγγείλει– ο αρχηγός του εκστρατευτικού σώματος στη χώρα αυτή, αντιστράτηγος Μπόρις Γκρομώφ, μαζί με το επιτελείο του, που φτάνοντας στο έδαφος της πατρίδας του δήλωσε χαρακτηριστικά ότι «δεν κοιτάζει πια πίσω του».
Κατά μία πληροφορία, στην Καμπούλ έμειναν πλέον λίγες δεκάδες Σοβιετικοί αλεξιπτωτιστές, οι οποίοι θα βοηθήσουν τον Νατζίμπ να σώσει τη ζωή του, σε περίπτωση έσχατης ανάγκης και μόνο αν επαναληφθεί ανάλογη κατάσταση με εκείνη που επικρατούσε κατά την πτώση της Σαϊγκόν, τον Απρίλιο του 1975.
Την ίδια ώρα, οι αντικαθεστωτικοί αντάρτες συνεχίζουν τις καταλήψεις των φυλακίων και των στρατηγικών τοποθεσιών που άφησαν πίσω τους αποχωρώντας οι Σοβιετικοί, καθώς ο αφγανικός κυβερνητικός στρατός δεν φαίνεται σε θέση να ελέγξει την κατάσταση. Ήδη, ελέγχεται ο μεγάλος αυτοκινητόδρομος Σαλάνγκ προς Βορρά, και κατά τους ίδιους τους Σοβιετικούς, περισσότεροι από 30.000 αντάρτες περισφίγγουν την Καμπούλ, έστω κι αν οι Δυτικοί παρατηρητές δεν τους ανεβάζουν πάνω από τις 15.000.
Πάντως, η Σοβιετική Ένωση μάλλον βιάζεται να «γυρίσει σελίδα» σ’ ό,τι αφορά τη στρατιωτική της περιπέτεια στο Αφγανιστάν, χωρίς να αγνοηθεί και κάποια πικρία που διαφάνηκε χθες στα δημοσιεύματα του σοβιετικού Τύπου. Σε καθεστώς διαφάνειας πια, η χθεσινή «Πράβδα» σημείωσε πως «στη χαρά της επιστροφής των Σοβιετικών στρατιωτών, προστίθεται η θλίψη για τις ανθρώπινες απώλειες και πολλές πικρές σκέψεις, επειδή ο λαός διατηρήθηκε επί πολλά χρόνια σε πλήρη άγνοια γι’ αυτόν τον πόλεμο που αποφάσισε εν κρυπτώ ή μπρεζνιεφική ηγεσία»…
Και ενώ κανείς δεν αμφιβάλλει πλέον πως οι ημέρες του καθεστώτος Νατζίμπ είναι μετρημένες, το σοβιετικό υπουργείο Εξωτερικών συνεχίζει τις προσπάθειες προσέγγισής του με τους αντικαθεστωτικούς αντάρτες, οι οποίοι μάλιστα σχημάτισαν και σκιώδη κυβέρνηση. Ο υφυπουργός Εξωτερικών και πρέσβης της ΕΣΣΔ στην Καμπούλ, Γιούλι Βοροντσώφ, βρέθηκε χθες στο Νέο Δελχί για συνομιλίες με την ινδική ηγεσία, ενώ η Μόσχα προωθεί ειρηνευτικό σχέδιο, το οποίο προβλέπει νέα εκεχειρία, με ταυτόχρονη διακοπή της στρατιωτικής βοήθειας από το εξωτερικό προς όλες τις αντιμαχόμενες παρατάξεις, επισημαίνοντας παράλληλα το ρόλο που πρέπει να παίξει ο ΟΗΕ σε μια τέτοια εξέλιξη.
Τέλος, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Τζέημς Μπέηκερ εξέφρασε χθες την «ευτυχία» της κυβέρνησής του για την αποχώρηση των Σοβιετικών από το Αφγανιστάν, προτείνοντας πλέον στη Μόσχα να βοηθήσει στην ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης σε μεγάλο βαθμό από τον εννεάχρονο πόλεμο χώρας.
Η Καθημερινή, 16 Φεβρουαρίου 1989
