Την τελευταία δεκαπενταετία, οι διαδοχικές οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις επηρέασαν καθοριστικά το μακροοικονομικό περιβάλλον και το κοινωνικό γίγνεσθαι στην Ελλάδα. Οπως και σε άλλες περιοχές της Ευρώπης και διεθνώς, οι κρίσεις είχαν σπειροειδείς επιπτώσεις στη δομή της αγοράς εργασίας. Ωστόσο οι συνέπειες υπήρξαν ιδιαίτερα οδυνηρές για τις μικρότερες οικονομίες, τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις της περιφέρειας. Στη συνέχεια, η πανδημία COVID-19 επηρέασε καταλυτικά τις ζωές των ανθρώπων σε όλη την υφήλιο, αλλάζοντας ριζικά τις εργασιακές νόρμες.
Στη χώρα μας, παρά τις αλλεπάλληλες ρυθμιστικές παρεμβάσεις που ξεκίνησαν ήδη από την περίοδο των προγραμμάτων οικονομικής προσαρμογής, δεν έχει επιτευχθεί μέχρι σήμερα η απαιτούμενη ισορροπία και ευελιξία στην αγορά εργασίας. Το ζητούμενο παραμένει η διαμόρφωση ενός σταθερού αναπτυξιακού πλαισίου που να εξασφαλίζει αφενός την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και αφετέρου τη διαρκή προστασία και ουσιαστική αύξηση των εισοδημάτων των εργαζομένων.
Τα τελευταία χρόνια σημειώθηκαν σημαντικές μεταρρυθμίσεις στο νομικό πλαίσιο των εργασιακών σχέσεων, κυρίως ως προς τον περιορισμό της γραφειοκρατίας μέσω ψηφιακών εργαλείων. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η ψηφιακή κάρτα εργασίας, η οποία εκτιμάται ότι ήδη έχει συμβάλει αποφασιστικά στην αντιμετώπιση της ανασφάλιστης ή υπο-ασφαλισμένης εργασίας. Παράλληλα, η εισαγωγή συστημάτων ψηφιακού ελέγχου διευκολύνει τόσο τις επιχειρήσεις όσο και τις ελεγκτικές αρχές, καθώς επιτρέπει πιο στοχευμένους και αποτελεσματικούς ελέγχους μέσω της αξιοποίησης μεγάλων δεδομένων. Το ανοιχτό ερώτημα, ωστόσο, παραμένει κατά πόσον οι ρυθμίσεις αυτές ανταποκρίνονται στους στρατηγικούς στόχους της βιώσιμης και συμπεριληπτικής ανάπτυξης.
Οι κοινωνικοί εταίροι αναγνωρίζουν την ανάγκη εμβάθυνσης του ψηφιακού μετασχηματισμού, επισημαίνοντας ότι αυτός διευκολύνει τις επιχειρήσεις, επιταχύνει τις διαδικασίες πρόσληψης και αποχώρησης προσωπικού και επιτρέπει στο κράτος να ασκεί αποτελεσματικότερο, αλλά λιγότερο τιμωρητικό, έλεγχο. Η θετική ανταπόκριση στις διατάξεις που μειώνουν την ψηφιακή γραφειοκρατία υπογραμμίζει αυτήν τη σύγκλιση απόψεων.
Παρά τις αλλεπάλληλες ρυθμιστικές παρεμβάσεις που ξεκίνησαν ήδη από την περίοδο των προγραμμάτων οικονομικής προσαρμογής, δεν έχει επιτευχθεί μέχρι σήμερα η απαιτούμενη ισορροπία και ευελιξία στην αγορά εργασίας.
Αντιθέτως, έντονο σκεπτικισμό εκφράζουν οι εργαζόμενοι απέναντι σε νέες ρυθμίσεις που προωθούν περαιτέρω ευελιξία στον χρόνο εργασίας –όπως η διευθέτηση του ωραρίου, η καταγραφή αδειών και η διαχείριση υπερωριών– καθώς θεωρούν ότι δεν προκύπτουν αποδεδειγμένα οφέλη για την παραγωγικότητα ή για το αναπτυξιακό μοντέλο της χώρας. Ο σκεπτικισμός αυτός ενισχύεται από δύο κομβικές προκλήσεις: αφενός την ταχεία πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης, που ενδέχεται να υποκαταστήσει τμήμα της ανθρώπινης εργασίας, και αφετέρου το δημογραφικό ζήτημα που περιορίζει το διαθέσιμο εργατικό δυναμικό.
Σε πρόσφατη Γνώμη της, η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή της Ελλάδος (ΟΚΕ) τόνισε την ανάγκη ενίσχυσης των πολιτικών απασχόλησης, με έμφαση στη βελτίωση της ποιότητας ζωής, την προστασία των εργασιακών δικαιωμάτων και τη διασφάλιση της ισότιμης συμμετοχής όλων στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.
Καθοριστικής σημασίας για μια νέα στρατηγική της πολιτείας θα είναι η ουσιαστική επαναφορά των συλλογικών διαπραγματεύσεων σε ένα σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο. Το γεγονός ότι η χώρα αντιμετωπίζει ταυτόχρονα χαμηλή ανεργία, δημογραφική κρίση και έλλειψη εργατικού δυναμικού τόσο υψηλής όσο και χαμηλής ειδίκευσης, καθιστά το ζήτημα ακόμη πιο επείγον. Η απουσία επαρκούς εργατικού δυναμικού και η μείωση του ενεργού πληθυσμού δρουν πολλαπλασιαστικά αρνητικά, υπονομεύοντας τις προοπτικές παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας.
*Ο κ. Γιάννης Πάιδας είναι πρόεδρος της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής της Ελλάδος.
