[…] Εμπα απ’ τα μάτια μου βαθιά, βαθιά και κοίτα! Το τι πήρα μέσα μου το ξέρεις. Ομως κοίτα το, κι ακόμα κοίτα το, γιατί με λόγια τώρα δεν μπορώ να Σου το πω. […]
Αγγελος Σικελιανός, Γράμματα στην Αννα, 16.7.1939
Ασκούν γοητεία οι ερωτικές επιστολές στις ανθρώπινες ψυχές· κοιτάζουμε μέσα τους σαν σε καθρέφτη, αναζητώντας έκφραση σε αυτό που νιώθουμε και βιώνουμε — γυρεύοντας λέξεις επαρκείς για να επικοινωνήσουμε στο αγαπημένο πρόσωπο ένα συναίσθημα τόσο βαθύ και κατ’ ουσίαν ανείπωτο όπως είναι ο έρωτας.
Ως αναγνώστες δεν στεκόμαστε τόσο στο φιλολογικό ενδιαφέρον, που ενίοτε αυτές παρουσιάζουν, όσο στην ψυχογραφική παρατήρηση εκείνου που τις γράφει, προσδοκώντας ίσως ταύτιση ή κατανόηση βαθύτερη του ίδιου μας του εαυτού και των συναισθημάτων.
Ο Γερμανός ποιητής, πεζογράφος και στοχαστής Φρίντριχ φον Χάρντενμπεργκ, με το ψευδώνυμο Νοβάλις, έγραφε ότι «το μυστήριο του έρωτα δεν μπορεί να εξηγηθεί και ότι οι μόνοι εξουσιοδοτημένοι να μιλήσουν γι’ αυτόν είναι οι ποιητές», και όχι μόνο, θα συμπλήρωνα, για να μην είμαστε απόλυτοι· μα, πράγματι, στις ζωές Ελλήνων και ξένων ποιητών υπήρξαν έρωτες που έμειναν στην ιστορία κι έφτασαν έως εμάς μέσα από την αλληλογραφία τους. Αλλοτε υπερασπίζοντας και άλλοτε νοσταλγικά «αναιρώντας» οι ίδιοι αυτόν τον τρόπο έκφρασης, όταν η ένταση των συναισθημάτων είχε πλέον παρέλθει· όπως συνέβη στο τελευταίο ποίημα που έγραψε ο Φερνάντο Πεσόα (ως Αλβαρο ντε Κάμπος), έναν μήνα περίπου πριν από τον θάνατό του το 1935, με θέμα τις ερωτικές επιστολές, λέγοντας:
Όλες οι ερωτικές επιστολές είναι
Γελοίες.
Δεν θα ήταν ερωτικές επιστολές αν δεν ήταν
Γελοίες.
Κι εγώ στον καιρό μου έγραψα ερωτικές επιστολές,
Σαν και των άλλων,
Γελοίες.
Οι ερωτικές επιστολές, αν έρωτας είναι,
Πρέπει να είναι
Γελοίες.
Αλλά, τελικά,
Μόνο οι υπάρξεις που ποτέ δεν έγραψαν
Ερωτικές επιστολές
Αυτές είναι
Γελοίες.
Ας γυρνούσα πίσω τότε που έγραφα
Χωρίς να το ξέρω
Ερωτικές επιστολές
Γελοίες. […]
(Απόσπασμα από το ποίημά του «Ολες οι ερωτικές επιστολές είναι γελοίες» σε μετάφραση της Μαρίας Παπαδήμα. Πρωτότυπος τίτλος ποιήματος: «Todas as cartas de Amor são Ridículas».)
Η ερωτική αλληλογραφία από την αρχαιότητα που βρίσκουμε τα πρώτα δείγματά της έως τις μέρες μας δεν έχει αλλάξει ως ψυχική ανάγκη και έκφραση, μονάχα ως προς τη μορφή και τα μέσα που χρησιμοποιούμε.
Στο συγκεκριμένο αφιέρωμα, κρατώντας τον παραδοσιακό γραπτό της τρόπο, ακολουθούν ορισμένα επιστολικά αποσπάσματα από την ερωτική αλληλογραφία του Αγγελου Σικελιανού με την Αννα Καμπανάρη, του Γιώργου Σεφέρη με τη Μαρίκα Ζάννου και του Νίκου Εγγονόπουλου με την Ελένη Τσιώκου.
«Πηγή πηγών, η ένωσή μας είν’ απόλυτη, τελειωτική. Ο κόσμος έχει σβήσει. Αστραπές θεϊκές διαβαίνουνε διαρκώς το νου μου. Το βλεφαροσάλεμά Σου μού σκεπάζει και μου ξεσκεπάζει το βυθό του σύμπαντος και του εαυτού μου. Ο κόσμος τώρα πρέπει να ξαναπλαστεί!»
Αγγελος Σικελιανός, 14.4.1938, Αθήνα
Από το βιβλίο: Αγγελος Σικελιανός, Γράμματα στην Αννα, Ικαρος, Αθήνα, 2009
«Απ’ την Ενωσή μας (δεν Σου το ’πα από την πρώτην ώρα;) δεν ζητάω τη λύτρωση λίγων στιγμών, μιας εποχής της ζωής, ακόμα κι αν ετούτη η εποχή είναι φορτωμένη μ’ όλα τα άνθη του παραδείσου! Κι αν “χάνεται το χρώμα”, κι αν χαθούν όλα τα χρώματα, εγώ τη ρίζα θέλω, τη μεγάλη ρίζα της ψυχής, που επέρασε απ’ το θάνατο και βύθισε σε στρώματα που ο θάνατος δεν ημπορεί να φτάσει! Αυτό, Αννα, θέλω, ειδ’ άλλιώς τίποτε! Μ΄ακούς;»
Αγγελος Σικελιανός, 21.4.1938, Σαλαμίνα
«Είσαι Δική μου, είμαι Δικός Σου! Αυτό μονάχα με γεμίζει, αυτό μονάχα με στυλώνει, αυτό μονάχα με κρατάει στη γή! […] Και μήτ’ έχω μέσα μου άλλη αίσθηση ζωής! Να Σε ζητώ μ’ όλες τις ίνες μου όλες τις στιγμές, να κολυμπάω αντίστροφα στο ρέμα της απόστασης για να Σε ’γγίξω. Αυτή είναι τώρα η φοβερή, η ακοίμητη, η απόλυτη ζωή μου.»
Αγγελος Σικελιανός, 2.7.1939, Αθήνα
από το Μουσείο Αγγελου Σικελιανού στη Λευκάδα.
«Και δεν έχω τίποτε άλλο να σου δώσω τώρα, παρά αυτές τις ανόητες λέξεις. Και πάλι δε θα σου τις έγραφα, αν δε με παρακινούσε η ελπίδα πως κάποτε, έστω και για μια στιγμή, όταν σου κρατήσω το χέρι, δυο άνθρωποι, μέσα σ’ αυτόν τον ψόφιο κόσμο που μας τριγυρίζει, θα μπορέσουν να νιώσουν επιτέλους, έξω από όλα — κάποτε, όταν αυτά που λέμε τώρα πάρουν μια ανθρώπινη υπόσταση, και πάψουν να τριγυρνούν σα φαντάσματα.»
Γιώργος Σεφέρης, 1.2.1937, Κορυτσά
«Θα ήθελα να γράψω πολλά σήμερα. Δεν μπορώ. Ολες αυτές τις μέρες σε κρατώ κοντά μου μέρα και νύχτα και καμιά “κακή σκέψη” (τις δοκίμασα κι αυτές) δεν μπορεί να σε διώξει. Αισθάνομαι τόσο πολύ ενωμένος μαζί σου, που δεν ξέρω πια καλά καλά αν αυτό είναι αγάπη.»
Γιώργος Σεφέρης, 19.2.1937, Κορυτσά
Από το βιβλίο: Σεφέρης και Μαρώ, Αλληλογραφία Α΄, Ικαρος, Αθήνα, 2005
«Πόσο παράξενα βαθιά αγαπηθήκαμε και τόσο ξαφνικά και τόσο άθελα. Δυο χέρια που συναντήθηκαν κάτω απ’ τον ήλιο του μεσημεριού πάνω σε μια πέτρα. Αυτό ήταν αρκετό για ν’ ανοίξει η πόρτα της αλλόκοτής μας μοίρας. Διαφορετικοί, από άλλον κόσμο ο καθένας, από άλλη ράτσα σχεδόν, χωρίς να έχουμε ειδωθεί περισσότερο από τρεις φορές, και θα ’λεγα πως σ’ έχω αναθρέψει.»
Γιώργος Σεφέρης, 9.5.1937, Κορυτσά
«Λενούλα, λατρεία μου,
Toute ma force vibrante de poète je te la donne!* Καταλαβαίνεις την τσαντίλα μου το πρωί, σαν ζωγράφιζα, ν’ ακούω στο ραδιόφωνο το “Souvenirs d’ Italie”… Δεν έχω τίποτ’ άλλο από αυτήν την force vibrante de poète που σου έδωσα. Και φιλιά, φιλιά στα χειλάκια, στα πόδια, παντού. Σ’ αγαπώ τόσο, αγάπη μου. Καλή σου νύχτα λατρεία.»
Νίκος Εγγονόπουλος, 26.7.1959, Αθήνα
* Γαλλικά: «Σου προσφέρω όλη την παλλόμενη δύναμή μου του ποιητή».
Από το βιβλίο: Νίκος Εγγονόπουλος, …και σ’ αγαπώ παράφορα –
Γράμματα στη Λένα, Ικαρος, Αθήνα, 2007.
«Μόνο αυτός που δεν μπορούσε να βρει ικανοποίηση με τα μέτρια και τα ταπεινά που προσφέρονται γύρω, και για τα οποία τόσος γίνεται λόγος (!), μόνον αυτός είχε το δικαίωμα να πλησιάσει την τελειότητα της ομορφιάς σου και την καθαρότητα της υπερήφανης σκέψης σου, αυτός το λαμπρό φως το δικό σου, και να θαμπωθεί. Τώρα μόνο καταλαβαίνω την πορεία της εδικιάς μου ζωής, όπου όλα την οδηγούσαν στη στιγμή που θα σε πλησίαζα, να σε γνωρίσω και να σε λατρέψω. Η μόνη μου γαλήνη είναι ότι αυτό το δικαίωμα να σ’ αγαπώ μέχρι τα τρίσβαθα της ψυχής, δεν μπορεί να μου το αμφισβητήσει και να μου το αφαιρέσει κανείς. Σ’ αγαπώ.»
Νίκος Εγγονόπουλος, 27.7.1959, Αθήνα
«Προχτές είμουνα με μιαν άλλη συντροφιά κοντά στη θάλασσα. Ανία. Τραβήχτηκα μόνος, για να βρεθώ πολύ κοντά σου, πολύ μακριά σου, και σκεφτόμουνα πως εσύ είσαι η πιο όμορφή μου θάλασσα, η πιο όμορφή μου ακτή, το πιο όμορφό μου καλοκαίρι, η μόνη μου θάλασσα, η μόνη μου ακτή, το μόνο μου καλοκαίρι.»
Νίκος Εγγονόπουλος, 17.8.1959, Αθήνα
Πηγές άρθρου:
- Μουσείο Αγγελου Σικελιανού, Λευκάδα, https://sikelianosmuseum.gr/
- Fernando Pessoa, Γράμματα στην Οφέλια, Gutenberg, Αθήνα, 2014
- Αγγελος Σικελιανός, Γράμματα στην Αννα, Ικαρος, Αθήνα, 2009 (Αποσπάσματα από τις επιστολές του 1, 7, 77)
- Σεφέρης και Μαρώ, Αλληλογραφία Α΄, Ικαρος, Αθήνα, 2005 (Αποσπάσματα από τις επιστολές του 34, 40, 64)
- Νίκος Εγγονόπουλος, …και σ’ αγαπώ παράφορα – Γράμματα στη Λένα, Ικαρος, Αθήνα, 2007 (Αποσπάσματα από τις επιστολές του 3, 4, 15)
Το βιογραφικό της Δέσποινας Ντάση
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1983.
- Εχει σπουδάσει Διοίκηση & Οικονομία Επιχειρήσεων, και Επιμέλεια και Διόρθωση Κειμένου.
- Είναι συγγραφέας, γράφει ποίηση και από τις εκδόσεις Κέδρος έχουν κυκλοφορήσει οι δύο ποιητικές της συλλογές με τίτλους «Ολα τα Μη του κόσμου» (2015), και «Μνήμες μικρού μήκους» (2020).
- Ποιήματα και συνεντεύξεις της έχουν δημοσιευθεί στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, σε λογοτεχνικά περιοδικά και έχουν συμπεριληφθεί σε συλλογικά έργα.
- Στη στήλη «Ζήσε Ποιητικά» επιλέγει ποιήματα και ενίοτε ιστορίες ποιητικές.
Περισσότερα για το έργο και τις δράσεις της μπορείτε να διαβάσετε στην ιστοσελίδα: www.despinantasi.gr
