«Φίλησέ με θάλασσα προτού σε χάσω», γράφει σ’ έναν στίχο του ο Οδυσσέας Ελύτης, και στο κλείσιμο του φετινού καλοκαιριού, βγαλμένοι μόλις απ’ το λίκνο της θαλάσσης, με τις αναμνήσεις μας νωπές από ταξίδια και στιγμές, ας αποχαιρετήσουμε τον Αύγουστο που φεύγει μ’ ένα φιλί στη θάλασσα — στο θέρος· μέσα από τρία ποιήματα και τρεις συνεικόνες του Οδυσσέα Ελύτη.
Μέσα στην ποιητική πορεία του Οδυσσέα Ελύτη η θάλασσα παραμένει ένα φυσικό στοιχείο έμπνευσης που επανέρχεται συχνά στα ποίηματά του ως σύμβολο ελληνικότητας, ιστορίας, μνήμης, ερωτισμού, αναγέννησης, κάθαρσης και άλλοτε μεταφυσικής αναζήτησης.
Στην πρώτη του παρουσίαση στην ΕΡΤ, μετά τη βράβευσή του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1979, στην τηλεοπτική παραγωγή του Γιώργου Σγουράκη «Της πατρίδας μου πάλι ομοιώθηκα», ο ίδιος ο ποιητής είχε αναφερθεί σε αυτήν την οικειότητα που ένιωθε με τη θάλασσα λέγοντας:
«Η οικειότητά μου με τη θάλασσα, πιστεύω, είναι κάτι φυσικό, εάν σκεφτεί κανείς ότι η καταγωγή μου είναι από τη Λέσβο, ότι γεννήθηκα στην Κρήτη, και προπαντός ότι πέρασα τα καλοκαίρια των παιδικών μου χρόνων στις Σπέτσες.
Εχω την εντύπωση ότι σ’ όλη μου τη ζωή όταν άνοιγα ένα παράθυρο έβλεπα τη θάλασσα, ακόμα και στον ύπνο μου.
Βέβαια δεν είναι ανάγκη να έχεις γεννηθεί εκεί για να δεις αυτήν την άποψη. Και αργότερα, φοιτητής, που έκανα τις πρώτες εκδρομές για να γνωρίσω τον τόπο, και στα βουνά επάνω, μόλις πάρεις μια στροφή, βλέπεις ένα πέλαγος, μόλις πάρεις μια άλλη στροφή βλέπεις άλλο πέλαγος.
Θέλω να πω ότι η μοναδικότητα της φυσιογνωμίας της Ελλάδας είναι θαλασσινή. Και ακόμα αν δεν είχα τις προϋποθέσεις της γέννησής μου, θα μ’ ενδιέφερε αυτό που η Ελλάδα παρουσιάζει ως μοναδικότητα και που είναι το σύμπλεγμα στεριάς και θάλασσας. Αυτό είναι που με συγκίνησε από την αρχή και νομίζω ότι κατά κάποιο τρόπο προσπάθησα να το δώσω με τα ποιήματά μου».
Η άδεια χρήσης του συγκεκριμένου έργου για το άρθρο παραχωρήθηκε από την Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, Φωτογράφιση Σταύρος Ψηρούκης (Ε.Π.Μ.Α.Σ).
Τα τρία ποιήματα που ακολουθούν είναι από τις ποιητικές συλλογές του «Το Φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά» και «Ο μικρός ναυτίλος». Οι τρεις συνεικόνες που τόσο του άρεσε να δημιουργεί, και που συνοδεύουν τα τρία ποιήματα σε αυτό το αφιέρωμα, είναι από το βιβλίο «Ο κήπος με τις αυταπάτες».
Δήλος
Όπως βουτώντας άνοιγε τα μάτια κάτω απ’ το νερό να φέρει
σ’ επαφή το δέρμα του μ’ εκείνο το λευκό της μνήμης που τον κυνη-
γούσε (από κάποιο χωρίο του Πλάτωνα)
Ολοΐσια μέσα στην καρδιά του ήλιου με την ίδια κίνηση περνούσε
κι άκουγε να ορθώνει πέτρινο λαιμό και να βρυχιέται ο αθώος του
εαυτός ψηλά πάνω απ’ τα κύματα
Κι όσο να βγει στην επιφάνεια πάλι του άφηνε καιρό η δροσιά να
σύρει κάτι από τα σωθικά του ανίατο στα φύκια και τις άλλες ομορ-
φιές απ’ τα ύφαλα
Έτσι που να μπορέσει τέλος να γυαλίσει μέσα στο αγαπώ καθώς που
γυάλιζε το φως το θεϊκό μέσα στο κλάμα του νεογέννητου
Και αυτό θρυλούσε η θάλασσα.
Από το βιβλίο: «Ο κήπος με τις αυταπάτες», εκδ. Yψιλον, Αθήνα, 1999
(Από την ποιητική του συλλογή: «Το Φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά» (1971). Από το βιβλίο: Οδυσσέας Ελύτης, «Ποίηση», Εκδόσεις Iκαρος, Αθήνα 2002)
Μυρίσαι το άριστον [ΙΧ]
«Εχθές έχωσα κάτω απ’ την άμμο το χέρι μου κι έπιασα το δικό της.
Όλο το απόγεμα ύστερα τα γεράνια με κοίταζαν απ’ τις αυλές με νόημα.
Οι βάρκες, οι τραβηγμένες έξω στη στεριά, πήρανε κάτι γνώριμο,
οικείο. Και το βράδυ, αργά, την ώρα που της έβγαλα τα σκουλαρίκια
να τη φιλήσω έτσι όπως θέλω εγώ, με τη ράχη ακουμπισμένη
στον μαντρότοιχο της εκκλησιάς, μπουμπούνισε το πέλαγος και οι
Άγιοι βγήκανε κρατώντας κεριά να μου φωτίσουνε.»
Χωρίς αμφιβολία υπάρχει για τον καθέναν από μας κι απο μια ξεχω-
ριστή, αναντικατάστατη αίσθηση που αν δεν την βρει να την απομο-
νώσει εγκαίρως και να συζήσει αργότερα μαζί της, έτσι που ναν τη
γεμίσει πράξεις ορατές, πάει χαμένος.
Από το βιβλίο: «Ο κήπος με τις αυταπάτες», εκδ. Yψιλον, Αθήνα, 1999
Μυρίσαι το άριστον [ΧΧVIII]
Χιλιάδες χρόνους περπατάμε. Λέμε τον ουρανό «ουρανό» και τη θά-
λασσα «θάλασσα». Θ’ αλλάξουν όλα μια μέρα κι εμείς μαζί τους
θ’ αλλάξουμε, αλλά η φύση μας ανεπανόρθωτα θα ’ναι χαραγμένη πά-
νω στη γεωμετρία που καταφρονέσαμε στον Πλάτωνα. Και μεσ’ απ’
αυτήν, όταν σκύβουμε όπως σκύβουμε καμιά φορά πάνω στα νερά του
νησιού μας, θα βρίσκουμε τους ίδιους καστανούς λόφους, όρμους και
κάβους, τους ίδιους ανεμόμυλους και τις ίδιες ερημοκλησιές, τα σπι-
τάκια που ακουμπάνε το ’να στ’ άλλο, και τ’ αμπέλια που κοιμούνται
σα μικρά παιδιά, τους τρούλους και τους περιστεριώνες.
Δε θέλω να πω αυτά τα ίδια. Θέλω να πω τις ίδιες φυσικές και αυθόρ-
μητες κινήσεις της ψυχής που γεννούν και διατάσσουν προς ορισμέ-
νη κατεύθυνση την ύλη· τις ίδιες αναπάλσεις, τις ίδιες ανατάσεις
προς το βαθύτερο νόημα ενός ταπεινού Παραδείσου, που είναι ο
αληθινός μας εαυτός, το δίκιο μας, η ελευθερία μας, ο δεύτερος και
πραγματικός ηθικός μας ήλιος.
Από το βιβλίο: «Ο κήπος με τις αυταπάτες», εκδ. Yψιλον, Αθήνα, 1999
(Από την ποιητική του συλλογή: «Ο μικρός ναυτίλος» (1985). Από το βιβλίο: Οδυσσέας Ελύτης, «Ποίηση», Εκδόσεις Iκαρος, Αθήνα 2002)
Πηγές άρθρου:
❗ Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου, https://www.nationalgallery.gr/
Παραχώρηση άδειας χρήσης του έργου «Προσωπογραφία Οδυσσέα Ελύτη» του Δέρπαπα Γεώργιου σαν αρχική φωτογραφία σε αυτό το άρθρο. 1984, Λάδι σε ξύλο, (Διαστάσεις 72,5 x 62 εκ.), Δωρεά Οδυσσέα Ελύτη στην Εθνική Πινακοθήκη.
❗Οδυσσέας Ελύτης, Ο κήπος με τις αυταπάτες, εκδ. Yψιλον, Αθήνα, 1999
❗ Οδυσσέας Ελύτης, Ποίηση, εκδ. Iκαρος, Αθήνα, 2002
❗Οδυσσέας Ελύτης, Ο ναυτίλος του αιώνα, σύνθεση – επιμέλεια: Ιουλίτα Ηλιοπούλου, εκδ. Iκαρος, Αθήνα, 2011
❗ Οδυσσέας Ελύτης, Ο μικρός ναυτίλος, εκδ. Iκαρος, Αθήνα, 2022
Το βιογραφικό της Δέσποινας Ντάση
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1983.
- Εχει σπουδάσει Διοίκηση & Οικονομία Επιχειρήσεων, και Επιμέλεια και Διόρθωση Κειμένου.
- Είναι συγγραφέας, γράφει ποίηση και από τις εκδόσεις Κέδρος έχουν κυκλοφορήσει οι δύο ποιητικές της συλλογές με τίτλους «Ολα τα Μη του κόσμου» (2015), και «Μνήμες μικρού μήκους» (2020).
- Ποιήματα και συνεντεύξεις της έχουν δημοσιευθεί στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, σε λογοτεχνικά περιοδικά και έχουν συμπεριληφθεί σε συλλογικά έργα.
- Στη στήλη «Ζήσε Ποιητικά» επιλέγει ποιήματα και ενίοτε ιστορίες ποιητικές.
Περισσότερα για το έργο και τις δράσεις της μπορείτε να διαβάσετε στην ιστοσελίδα: www.despinantasi.gr
