H μέθη της φυγής στην ποίηση του Κώστα Ουράνη

«[…] και, δίχως καν τα μάτια να γυρίσω, / μ’ άτρεμα τα φτερά — ν’ αποδημήσω. / Πώς τρικυμίζει μέσα μου η λαχτάρα / ν’ αφήσω τη ζωή μου — για να ζήσω! […]»

Κώστας Ουράνης, Ταορμίνα (απόσπασμα)

Ο πόθος της φυγής, το ταξίδι, η αναζήτηση, η εξερεύνηση, το όνειρο, είναι κάποιες από τις πολλές θεματικές που συνθέτουν την ποιητική ιδιοσυστασία του Κώστα Ουράνη.

Η δίψα για να ταξιδέψει γίνεται ανάγκη έκδηλη μέσα του από μικρή ηλικία και αποτυπώνεται ξεκάθαρα τόσο στα ποιήματα όσο και στα μετέπειτα ταξιδιωτικά του κείμενα.

Ενα μεγάλο μέρος των παιδικών και των πρώτων νεανικών του χρόνων το έζησε στο Λεωνίδιο Αρκαδίας και στο ποίημά του με τίτλο «Στη Θάλασσα» εκφράζει μέσα από τους στίχους του τις ανάμνησεις του παιδικού του εκείνου ονείρου για μακρινά ταξίδια:

Ω Θάλασσα! σαν ήμουνα παιδί, εξεκινούσα
απ’ το μικρό μου το χωριό κ’ ερχόμουνα σε σένα
κι από ’να βράχο κοίταζα, ρεμβαστικά, για ώρες
τα κύματά σου κάτω μου να σκάζουν αφρισμένα.
Μέσα μου σάλευε η ψυχή για μακρινά ταξίδια
κι ονειρευόμουνα λαμπρές, μεγάλες πολιτείες,
όπου θα ζούσα μια ζωή φανταχτερή, παρόμοια
μ’ εκείνη που σε ξενικές εδιάβαζα ιστορίες.

[…]

Αυτή η έλξη της φυγής που τον διακατείχε δεν έπαψε ποτέ, και ο ίδιος γράφει για την ανάγκη του αυτή:

«Μια ακατανίκητη έλξη με ωθεί να θέλω να βρίσκομαι πάντα αλλού απ’ όπου είμαι. Θα ’λεγα ότι στη θέση της καρδιάς έχω… μια γήινη σφαίρα. Και μόνη η σκέψη του ταξιδιού κάνει να σφαδάζουν μέσα μου φτερά, όπως σφαδάζουν τα πανιά ενός καϊκιού όταν σηκώνεται άξαφνα ο αέρας. Και μόνο να
προφέρω σιγανά μερικά ονόματα τόπων και πολιτειών — Ταϊτή, Παλμύρα, Μπεναρές, Ταορμίνα! —ξυπνούν μέσα μου όνειρα και νοσταλγίες […] Είναι μέρη που χωρίς να τα ’χω ακόμα επισκεφτεί, έχει πάει από καιρό η ψυχή μου — και με καρτεράει. Κι όμως είναι μέρη — τα πιο ονειρεμένα! — στα οποία δε θα πάω ίσως ποτέ, είναι ταξίδια — τα πιο ωραία! — που δε θα τα κάνω ίσως ποτέ! Όχι γιατί δεν είμαι σε θέση να τα κάνω. Η εξήγηση είναι άλλη. Είναι αυτή που δοκίμασα να δώσω μ’ ένα ποίημα, που έγραψα κάποτε που τιτλοφορείται «Ταορμίνα»: ένα όνομα που ανάφερα πριν από λίγο και που εξασκεί μια βαθύτατη έλξη στην ψυχή μου, ένα όνομα που κυμαίνεται μέσα στη φαντασία μου μεταξύ πραγματικότητας και ονείρου.»

Ταορμίνα

Όλο λέω να φύγω μιαν ημέρα,
όλο λέω να πάω στην Ταορμίνα…
Σε πέλαο γαλάζιας νοσταλγίας
τ’ Όνειρο τραγουδάει σα σειρήνα:

— Ταορμίνα! Ταορμίνα! Ταορμίνα!…

Ω κάλεσμα γλυκό σαν των πουλιώνε
σε πρωϊνές βραγιές το Μάη το μήνα!

Κι όλο λέω να φύγω, κι όλο λέω
τα πάντα στη ζωή μου ναν τ’ αφήσω,
να διπλομανταλώσω όλες τις πόρτες
και, δίχως καν τα μάτια να γυρίσω,
μ’ άτρεμα τα φτερά — ν’ αποδημήσω.

Πώς τρικυμίζει μέσα μου η λαχτάρα
ν’ αφήσω τη ζωή μου — για να ζήσω!

Τα βράδυα, πλάϊ στη λάμπα μου σκυμένος,
ξέθωρους χάρτες ναυτικούς κοιτάω,
μπροστά μου έχω παμπάλαια βιβλία,
που κάθε τόσο τα φυλλομετράω:
το δρόμο που θα πάρω μελετάω.

Μα τα χρόνια περνάνε κι όλο μένω,
πάντα κάτι τυχαίνει — και δεν πάω…

Κι ούτε θα πάω ποτές! Η Ταορμίνα
(κι αν υπάρχει) για μένα θε να μένει
του εξόριστου τ’ Ονείρου μου η Πατρίδα,
σα μια Ευτυχία που μου ’ναι ταγμένη
και που, ό,τι κι αν συμβεί — με περιμένει,

ενώ, αν είχα πάει, τι θα ’χα τώρα
την άχαρη ζωή μου να γλυκαίνει;

Και σε άλλο κείμενό του αναφέρει:

«Είμαι από εκείνους που […] νιώθουν άξαφνα μέσα τους, ακατανίκητο, το κάλεσμα των μεγάλων δρόμων…

Είναι ένα κάλεσμα όμοιο με το δροσερό και χαρωπόν αέρα, που κάνει να χτυπάν τα πεσμένα πανιά των καραβιών, όταν ακινητούν σε βαθιά, νυσταχτική νηνεμία. Τα κοιμισμένα μέσα στη μνήμη οράματα των μεγάλων δρόμων ξαναξυπνάνε και η παλιά μέθη που νιώσαμε στο θέαμά τους μάς ζαλίζει και πάλι ηδονικά. Να φύγει κανείς! Να φύγει…»

Πότε θ’ ανοίξουμε πανιά

Πότε θ’ ανοίξουμε πανιά για τα Νησιά του Νότου,

πότε το ρου θ’ ανέβουμε του ποταμού Αμαζόνα;

—  Καιρός μας πια να πάψουμε να βλέπουμε μπροστά μας

των ίδιων πάντα λιμανιών τη νυσταγμένη εικόνα!

Ας σβήσει η νέα μας ορμή (σα βήματα στον άμμο

από το κύμα) την παλιάν, ασάλευτη ζωή μας!

Σημαία υψώστε την ψυχή στο πιο αψηλό κατάρτι:

δεν είναι αλήθεια ότι ήρθαμε αργά στην εποχή μας!

Μπορούμε ακόμα μια ζωή να ζήσουμε καινούργια,

αντίς να μαραζώνουμε σαν τον κομένο δυόσμο:

φτάνει να κάνουμε πανιά σαν τους Θαλασσοπόρους

που, μια πατρίδα αφήνοντας — εύρισκαν έναν κόσμο!

Ο κοσμοπολίτης ποιητής ταξίδεψε πολύ σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, αφήνοντας πίσω του πλούσιο γραπτό υλικό από τους τόπους που επισκέφτηκε, εμπλουτίζοντας την ταξιδιωτική πεζογραφία της εποχής του σαν λογοτεχνικό είδος στην Ελλάδα (μαζί με τον Νίκο Καζαντζάκη, τον Ζαχαρία Παπαντωνίου και λοιπούς)· και δωρίζοντας σ’ εμάς ένα μεγάλο αρχείο για μελέτη και έρευνα μέσα από τα κείμενα, τα άρθρα, τις επιστολές, τις φωτογραφίες και τις cartes postales που έστελνε σε οικογένεια και φίλους από τα ταξίδια του, έτσι ώστε, εξερευνώντας τo, να μπορούμε να αισθανόμαστε πως ταξιδεύουμε κι εμείς μαζί του.

Πηγές άρθρου:

❗Κώστας Ουράνης, Ποιήματα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα: 2009
❗Κώστας Ουράνης, Από τον Ατλαντικό στη Μαύρη Θάλασσα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα: 1957
❗Κώστας Ουράνης, Γλαυκοί Δρόμοι – Βορινές Θάλασσες, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα: 1999
❗Κώστας Ουράνης, Ισπανία, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα: 1954
❗Κώστας Ουράνης, Αναβίωση, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα: 1955
❗Αικατερίνη Τσιλικά, διπλωματική εργασία με τίτλο «Η συμβολή της δημιουργικής γραφής μέσω τεχνικών εκπαιδευτικού δράματος στη διδασκαλία της ποίησης του Κώστα Ουράνη», Αθήνα: 2024
❗Κώστας Ουράνης, Ένα ειδύλλιο: 36 ανέκδοτες επιστολές, επιμ. Αλόη Σιδέρη, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, Αθήνα: 1992