Ο «Ερωτικός Λόγος» του Γιώργου Σεφέρη – Το χρονικό και η ιστορία

Ερωτικός Λόγος 

Α΄

Ρόδο της μοίρας, γύρευες να βρεις να μας πληγώσεις
μα έσκυβες σαν το μυστικό που πάει να λυτρωθεί
κι ήταν ωραίο το πρόσταγμα που δέχτηκες να δώσεις
κι ήταν το χαμογέλιο σου σαν έτοιμο σπαθί.

Του κύκλου σου το ανέβασμα ζωντάνευε τη χτίση
από τ’ αγκάθι σου έφευγε του δρόμου ο στοχασμός
η ορμή μας γλυκοχάραζε γυμνή να σ’ αποχτήσει
ο κόσμος ήταν εύκολος· ένας απλός παλμός.

[…]

Ε΄

Πού πήγε η μέρα η δίκοπη που είχε τα πάντα αλλάξει;
Δε θα βρεθεί ένας ποταμός να ’ναι για μας πλωτός;
Δε θα βρεθεί ένας ουρανός τη δρόσο να σταλάξει
για την ψυχή που νάρκωσε κι ανάθρεψε ο λωτός;

Στην πέτρα της υπομονής προσμένουμε το θάμα
που ανοίγει τα επουράνια κι είν’ όλα βολετά
προσμένουμε τον άγγελο σαν το πανάρχαιο δράμα
την ώρα που του δειλινού χάνουνται τ’ ανοιχτά

τριαντάφυλλα… Ρόδο άλικο του ανέμου και της μοίρας,
μόνο στη μνήμη απόμεινες, ένας βαρύς ρυθμός
ρόδο της νύχτας πέρασες, τρικύμισμα πορφύρας
τρικύμισμα της θάλασσας… Ο κόσμος είναι απλός.

* Στο άρθρο δημοσιεύονται το Α’ και το Ε’ μέρος του ποιήματος Ερωτικός Λόγος. Διαβάστε ολόκληρο το ποίημα εδώ.

Ο Γιώργος Σεφέρης ξεκίνησε να γράφει το ποίημά του «Ερωτικός Λόγος» τον Οκτώβριο του 1929. Στις 28 Οκτωβρίου γράφει στο ημερολόγιό του:

«Άδεια δέκα μέρες. Αδέσποτος· μόνος. Ζήτησα αυτές τις μέρες για να τελειώσω ένα ποίημα που με βασάνιζε εδώ και κάμποσο καιρό με το ρυθμό του. Προσπάθησα την εβδομάδα που πέρασε. Αδιέξοδο· αισθανόμουν άλλες φωνές να μπερδεύουνται με τη δική μου και να με σταματούν ύστερα από κάθε ξεκίνημα. Και το χειρότερο, εκνευρισμός πνευματικός και σωματικός. Άρχιζα έτσι:

Ρόδο της μοίρας γύρευες να βρεις να μας πληγώσεις
μα την αγνή σου προσταγή ποιος θέλει απαρνηθεί
κι ήταν ωραίο το πρόσωπο που δέχτηκες να δώσεις
κι ήταν το χαμογέλιο σου σαν έτοιμο σπαθί.
Όταν αφήσαμε κρυφά τα σπίτια και την έννοια
μας συνεπήραν τα όνειρα…

Από τον πέμπτο στίχο, φάλτσο. […]»

Η δομή και ο ρυθμός του ποιήματος τον ταλαιπωρούν αρκετά, και καταφέρνει να το ολοκληρώσει έναν χρόνο και δύο μήνες αργότερα, καταλήγοντας να σημειώσει στις 31 Δεκεμβρίου του 1930:

«Σήμερα τέλειωσα το ποίημα («Ερωτικός Λόγος»), αφού έφτυσα αίμα, χωρίς υπερβολή, δουλεύοντας δέκα ώρες την ημέρα!»

Το πιο άρτιο τεχνικά

Το συγκεκριμένο ποίημά του είναι το εκτενέστερο και το πιο άρτιο τεχνικά, που έχει γράψει μέχρι εκείνη την περίοδο. Συμπεριλήφθηκε στην πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Στροφή», η οποία εκδόθηκε τον Μάιο του 1931.

Ο «Ερωτικός Λόγος» όταν δημοσιεύτηκε τράβηξε τα βλέμματα των κριτικών και των ποιητών της εποχής. Το ξεχωρίζουν σαν ποίημα και το αναφέρουν σχεδόν όλοι στα αφιερώματά τους, άλλοτε με θετικό και άλλοτε με ενοχλημένο τρόπο, μιας και ξέφευγε από τα «γλωσσικά μείγματα» που είχαν συνηθίσει, όπως αναφέρει ο ίδιος ο Σεφέρης στο ημερολόγιό του.

Η ιστορία πίσω από το ποίημα:

Η αδερφή του Γιώργου Σεφέρη, Ιωάννα Τσάτσου, στο βιβλίο της «Ο αδερφός μου Γιώργος Σεφέρης», το οποίο εκδόθηκε το 1974 και απέσπασε το Κρατικό Βραβείο Βιογραφίας τη χρονιά εκείνη, αναφέρει πως ο «Ερωτικός Λόγος» γράφτηκε με αφορμή την αγάπη και τη σχέση του ποιητή με τη Jacqueline Pouyollon, τη γυναίκα που είχε γνωρίσει στο Παρίσι την άνοιξη του 1923, σε ηλικία 23 ετών.

Η αδερφή του γράφει:
«[…] την άνοιξη του ’23, συναντά την κοπέλα που θ’ αγαπήσει, συναντά τον μεγάλον έρωτα. Θα ήθελε με όλη του την ψυχή να την παντρευτεί. Μα πώς; Φτωχός, κατεστραμμένος φοιτητής, χωρίς κανένα δικό του πόρο, τι μπορούσε να της προσφέρει;

Για έντεκα χρόνια τουλάχιστον, παρ’ όλους τους χωρισμούς και τις σχέσεις του με άλλες γυναίκες, η Jacqueline ― έτσι την έλεγαν ― είναι η κυρίαρχη σκέψη του. Το μεγάλο μέρος της ερωτικής του ποίησης είναι για κείνην. Ο “Ερωτικός λόγος” είναι η τραγωδία του μαζί της, το ρόδο της μοίρας, το
σκοτεινό ανατρίχιασμα στη ρίζα, ο πόθος ο βαθύς σαν ίσκιος καρυδιάς. Και η απαντοχή του στην πέτρα της υπομονής θα καταλήξει στην ανελέητη λύση της εγκαρτέρησης.

Δε θα βρεθεί ένας ποταμός να ’ναι για μας πλωτός;

δε θα βρεθεί ένας ουρανός τη δρόσο να σταλάξει;

Το ποίημα αυτό με την εμμονή, το τριγύρισμα, γύρω από το θέμα, ως που ν’ αγγίξει στο στόχο, με την ελεύθερη ποιητική εικόνα, με το υπόστρωμα του μεγάλου αισθήματος, είναι από τα πιο ολοκληρωμένα ερωτικά του. […] Ο “Ερωτικός λόγος” για να γραφεί, μια ψυχή έχει ακολουθήσει τη δραματική της πορεία προς τον ερωτικό θάνατο.

Όλα βάραιναν μέσα στο απόλυτο του έρωτα. […]

Καθισμένοι και οι δύο πλάι στην αναμμένη σαλαμάντρα της οδού Κυβέλης, τον άκουα να μου διαβάζει τον “Ερωτικό λόγο” με τη βαριά ρυθμική φωνή του, ολόκληρο για πρώτη φορά. Ήταν το χειμώνα του 1930. Μέσα στους θαυμάσιους δεκαπεντασύλλαβους άκουα την ιστορία του, όπως την είχα πονέσει χρόνια ολόκληρα. […]»

Πηγές άρθρου:
❗ Γιώργος Σεφέρης, Ποιήματα, Ικαρος, Αθήνα, 2014
❗ Γιώργος Σεφέρης, Μέρες Α’, Ικαρος, Αθήνα, 2019
❗ Ιωάννα Τσάτσου, Ο αδερφός μου Γιώργος Σεφέρης, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1980
❗ Περιοδικό Νέα Εστία
❗ Γιώργος Σεφέρης, Οι φωτογραφίες του Γιώργου Σεφέρη, Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 2000
❗ Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Θουκυδίδου 13, Αθήνα, www.miet.gr