«Ουδέποτε έφυγα από το σπίτι. Εχω μια πόρτα στο δωμάτιό μου που δεν την έκλεισα ποτέ. Ημουν πάντα σε επιφυλακή».
Ο Ανέστης Αναγνωστάκης δεν επιζητεί διόλου τη δημοσιότητα. Αναφέρεται επί τροχάδην στο επαγγελματικό του παρελθόν· προλαβαίνω να σημειώσω μόνον την εκπομπή του «Το άλλο ροκ» στο Τρίτο Πρόγραμμα. Η κύρια ασχολία του πλέον είναι να φροντίζει το πλούσιο προσωπικό αρχείο του πατέρα του. Το σπίτι της οδού Κρήτης, εκεί όπου συναντηθήκαμε με τον γιο του Μανόλη Αναγνωστάκη, βρίσκεται στη γειτονιά της μητέρας του, Νόρας Βαρβέρη, στην Πεύκη. Εδώ εγκαταστάθηκε η οικογένεια μετά τους σεισμούς της Θεσσαλονίκης το 1978. Ο πατέρας άνοιξε ακτινολογικό εργαστήριο στο Hράκλειο και ο 15χρονος Ανέστης έκανε πόλη του την Αθήνα.
Ηταν πάντοτε οι τρεις τους μαζί, πολύ δεμένοι όπως φαίνεται, και η πληθωρική προσωπικότητα των γονιών του γεμίζει ακόμη το διαμέρισμα από το πάτωμα έως το ταβάνι. Τα βιβλία ξεχειλίζουν από τις βιβλιοθήκες και μαζί με τα παλιά περιοδικά, τα βινύλια, τα λογής λογής έντυπα, τις φωτογραφίες, τα προσωπικά αντικείμενα έχουν καταλάβει όλα τα δωμάτια. Οι τοίχοι είναι επίσης καλυμμένοι με αφίσες και πίνακες – σχέδια του Ανέστη, κολάζ του ποιητή πατέρα, δώρα οικογενειακών φίλων, όπως η Βακαλό, η Κατράκη, ο Σικελιώτης, ο Μπακιρτζής, ο Ισαρης.
Ο Ανέστης Αναγνωστάκης ανοίγει ένα τετράδιο, που μοιάζει με σχολικό, και μου εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο καταγράφει το υλικό του αρχείου. Ολες οι σημειώσεις αφορούν το έργο του πατέρα του σε μια προσπάθεια να συμπληρωθεί πλήρως η εργογραφία του. Οι εγγραφές έχουν γίνει με το χέρι, οι κάθετες γραμμές έχουν τραβηχτεί με χάρακα, το χρώμα του στυλό είναι μπλε – μάλλον κλασικό BIC. Δεν υπάρχει αντίγραφο του τετραδίου. Η εμμονή στις λεπτομέρειες και η επιθυμία να μη μετακινηθεί τίποτε από τις στοίβες του χαρτώου υλικού, που μόνον ο ίδιος ξέρει πώς έχουν τακτοποιηθεί, συνθέτουν το δικό του έργο ζωής.
Η ξεχασμένη επέτειος
Η επίσκεψη της «Κ» στο σπίτι του Μανόλη Αναγνωστάκη, που σπάνια ανοίγει σε επισκέπτες, είναι ένας μικρός φόρος τιμής στα 100 χρόνια από τη γέννησή του. Οι ποιητικές συλλογές του παραμένουν εξαντλημένες στον εκδότη, και το ΥΠΠΟ ξέχασε να τιμήσει την επέτειο, παρά τις όψιμες διακρίσεις που είχε λάβει ο ποιητής – παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος, Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών, Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας.
Ο γιος του, Ανέστης, σε ένα τετράδιο που μοιάζει με σχολικό, καταγράφει το υλικό του αρχείου για να συμπληρωθεί πλήρως η εργογραφία του.
Ο Μανόλης Αναγνωστάκης υπήρξε μέλος μιας μεταπολεμικής γενιάς άξιων λογοτεχνών μαζί με τον Αρη Αλεξάνδρου και τον Μιχάλη Κατσαρό, μιας ολιγομελούς «παρέας» πολιτικά εναργών διανοουμένων και ακέραιων ανθρώπων που αντιπαθούσαν την κομπορρημοσύνη. Στον φακό του «Παρασκηνίου» (1983) είχε δηλώσει: «Κυρίως με ενοχλεί ο στόμφος. Και η όψιμη αντιστασιολογία με μελαγχολεί».
«Αυτά τελειώνουν πια. Αν νομίζετε ότι στο μέλλον οι νέοι θα διαβάζουν Ρίτσο και θα ακούν Μίκη, κάνετε λάθος», επιμένει απαισιόδοξα ο Ανέστης Αναγνωστάκης. Ομως ο ποιητής, προοικονομώντας τους ανεμοστρόβιλους των επερχόμενων αλλαγών, είχε γράψει: «Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις. Να μην τις παίρνει ο άνεμος».
Ετσι διάλεγε και αυτός τις λέξεις του, μία μία και με φειδώ. Σύμφωνα με τη χειρόγραφη επιστολή που έχει αναρτηθεί στον ιστότοπο «Ομιλος Φίλων του Ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη», αυτοβιογραφείται ως εξής: «Εμμ. Αναγνωστάκις, ιατρός ακτινολόγος. Γεννήθηκα στη Θεσσαλονίκη από Κρητικούς γονείς. Εγκύκλιες σπουδές, παιδικά χρόνια κ.λπ. στη Θεσσαλονίκη. 1942 εγγραφή στη φυσικομαθηματική σχολή – 1943 μετεγγραφή στην Ιατρική. Από τα πρώτα χρόνια στο κίνημα Εθνικής Αντίστασης, στην ΕΠΟΝ. 1943 Απρίλιος σύλληψη από Γερμανούς και κράτηση μαζί με άλλους φοιτητές στο στρατόπεδο Παύλου Μελά (διαμαρτυρία για τη σχεδιαζόμενη επιστράτευση). 1944 έκδοση του περιοδικού “Ξεκίνημα” του ΕΟΠ (Εκπολιτιστικού Ομίλου Πανεπιστημίου) ημινόμιμης φοιτητικής οργάνωσης της ΕΠΟΝ. Αρχισυντάκτης. Εκεί πρωτοδημοσιεύσεις ποιημάτων, βιβλιοκριτικών και μεταφράσεων. 1945 έκδοση ποιητικής συλλογής “Εποχές”. 1948 έκδοση “Εποχές 2”. 1948-1951 Φυλακές Επταπυργίου. Καταδίκη σε θάνατο από το έκτακτο στρατοδικείο, μείωση ποινής μετά 2 χρόνια σε ισόβια, χάρη επί Πλαστήρα. 1952 Πτυχιούχος Ιατρικής. 1951 Εκδοση συλλογής “Εποχές 3” (όλες εκτός εμπορίου) […] 1954 Εκδοση “Η συνέχεια”. 1956 Γάμος. 1957 Τέκνον (άρρεν). 1957 Ιατρείο στη Θεσσαλονίκη. 1959-1961 Εκδότης – διευθυντής περιοδικό “Κριτική”. 1962 “Η συνέχεια 3” […] 1970 συμμετοχή στην ομαδική έκδοση “Δεκαοχτώ Κείμενα”. 1971 Εκδοση απάντων υπό τον τίτλο “Τα ποιήματα 1941-1971”. 1974 Συμμετοχή στις εκλογές. Υποψήφιος της Ενωμένης Αριστεράς εκ μέρους του ΚΚΕ εσωτερικού».
Η κάθοδος στην Αθήνα δεν υπήρξε εύκολη. Η οικονομική κατάσταση ήταν πάντοτε πιεσμένη, αλλά «Ποτέ μην ξεπέσεις στο “αχ εμείς οι καημένοι”», λέει ένας στίχος του. Τη δεκαετία του 1990, ιδίως προς το τέλος της, η οικογένεια έζησε τα πιο άνετα χρόνια της χάρη στην αναγνώριση του λογοτεχνικού έργου του ποιητή.
Τα alter ego
Η τελευταία σελίδα του μπλε τετραδίου έχει μια λίστα με τα ψευδώνυμα που ο Μανόλης Αναγνωστάκης χρησιμοποιούσε για να υπογράφει κριτικές και αρθρογραφία. Τα alter ego του ονομάζονταν μεταξύ άλλων: Ο θείος Λένoν που σ’ όλα απαντά, Ο θείος Λένον που σε τίποτα πια δεν απαντά, ο Ραντανπλάν και βεβαίως ο περίφημος Μανούσος Φάσσης, το φιλολογικό σατιρικό δημιούργημα του «σοβαρού» αριστερού μεταπολεμικού ποιητή.
Στην Πεύκη εγκαταστάθηκε η οικογένεια μετά τους σεισμούς της Θεσσαλονίκης το 1972. Η κάθοδος δεν ήταν εύκολη.
Κρατάμε δύο στροφές από το «Ατιτλο», καθώς στο τώρα ταιριάζει ο κυνισμός τους: «Στο ξενοδοχείο Macedonia/ πλάγιασα σε μεταξωτά σεντόνια/ είχανε και μεταξωτές κουβέρτες/ κι είπα: φέρτες./ Είπα και στη ρεσεψιονίστα/ πως μ’ έπιασε μεγάλη νύστα./ Θέλω άνεση σουίτας/ είμαι ποιητής της ήττας». Ο Μανόλης Αναγνωστάκης πέθανε από ανακοπή στο νοσοκομείο «Aμαλία Φλέμινγκ» στις 23 Iουνίου 2005. Κηδεύτηκε δημοσία δαπάνη στις 27 Ιουνίου εκείνης της χρονιάς.
*Τη μνήμη του έργου και της προσωπικότητας του ποιητή φυλάσσει ο Ομιλος Φίλων του Ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη. Στην ιστοσελίδα του ομίλου έχει αναρτηθεί η εργογραφία του ποιητή από τον Δ. Δασκαλόπουλο.
