Στη φωτογραφία είναι σκυμμένος και συγκεντρωμένος πάνω από μια κονσόλα και μοιάζει να ελέγχει τις στάθμες του ήχου. Πίσω του αχνοφαίνονται κάποιοι συνεργάτες του. Αυτές τις μέρες που ξεσκονίζουμε τις σχέσεις μας με το Ιράν, η στήλη κάνει μια μικρή αναδρομή στην ξεχασμένη συναυλία του Ιάννη Ξενάκη στην αρχαία Περσέπολη το 1971.
Ο Ξενάκης είχε παρουσιάσει έργα του και νωρίτερα στο Ιράν, αλλά εκείνη η συναυλία θεωρείται ιστορική. Το Ιράν γιόρταζε τότε 2.500 χρόνια από την ίδρυση της Περσικής Αυτοκρατορίας και ο Ξενάκης, προσκεκλημένος στο δυτικότροπο Φεστιβάλ Τεχνών του Σιράζ που είχε ιδρύσει ο σάχης Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί, δημιούργησε ένα από τα μεγαλύτερα –σε διάρκεια– έργα ηλεκτρονικής μουσικής, που επηρέασε αργότερα αρκετούς μουσικούς, το «Πολύτοπο Persepolis».
Ο Ελληνογάλος συνθέτης ονόμαζε «πολύτοπο» τη δημιουργία μιας φαντασμαγορίας, μιας εμπειρίας θα λέγαμε σήμερα, που συνδύαζε μουσική, φως και αρχιτεκτονική. Στον αρχαιολογικό χώρο της Περσέπολης έστησε λέιζερ, προβολείς, πυρσούς, πυροτεχνήματα, 59 μεγάφωνα και έφτιαξε τη σύνθεση Persepolis, έναν κατακλυσμό ήχων, υψηλών εντάσεων και συχνοτήτων, ένα έργο-λαβύρινθος. Η κριτική της εποχής το υποδέχτηκε με συμπάθεια, οι Ιρανοί διχάστηκαν. Κάποιοι το είδαν ως κάτι πρωτοποριακό, μια νέα σχέση με τα μνημεία της χώρας, άλλοι ερμήνευσαν το σόου σχεδόν ως βανδαλισμό. Σας θυμίζει κάτι;
Δημιουργήθηκε όμως μέγα ζήτημα με τη συνεργασία του Ξενάκη και του σάχη, ενός σκληρού μονάρχη που καταπίεζε την ιρανική κοινωνία. Ο Ξενάκης τότε μέσω της Le Monde δήλωσε κάτι για την ελεύθερη βούληση και απομακρύνθηκε από την Τεχεράνη. Λίγα χρόνια μετά, όλα αυτά θα ήταν παρελθόν. Η Ιρανική Επανάσταση του 1979 έδιωξε τον μονάρχη, όμως επέβαλε ένα θεοκρατικό καθεστώς καταπιέσεων και τρόμου που επιβιώνει μέχρι σήμερα. Ο θάνατος της Μάχσα Αμίνι το 2022 δεν είναι μακριά, ούτε και η φυλάκιση του Παναχί και πολλών άλλων.
Γι’ αυτό και καταλαβαίνω καλύτερα εκείνους που βλέπουν με επιφύλαξη όσα συμβαίνουν τις τελευταίες ημέρες και δεν επιχαίρουν ούτε με την επίδειξη ισχύος του Τραμπ και του Ισραήλ ούτε και με τις ιρανικές υποσχέσεις για αιώνια αντίποινα. Το 55 λεπτών έργο του Ξενάκη κυκλοφόρησε εκ νέου σε δίσκο το 2018 από την Karlrecords και απατεί ειδικές συνθήκες ακρόασης. Είναι πολύπλοκο, όπως και η Μέση Ανατολή.
