ΝΑΝΤΙΑ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ
Ο διάλογος της ελληνικής πεζογραφίας με τον κινηματογράφο 1949-2009. Μέθοδος, παραδείγματα, εκτιμήσεις.
προλ. Εύα Στεφανή
εκδ. Γκόνη, 2023, σελ. 707
Το πάθος για την έρευνα, η πρωτότυπη προσέγγιση και η τεράστια βιβλιογραφική εποπτεία χαρακτηρίζουν τη μελέτη της Νάντιας Φραγκούλη. Πώς οι θεματικές, αφηγηματικές και υφολογικές κατακτήσεις της έβδομης τέχνης δείχνει να έχουν επηρεάσει τη λογοτεχνική γραφή –τη θεματολογία, τους αφηγηματικούς τρόπους και τις υφολογικές κατακτήσεις της πεζογραφίας– και ειδικότερα την ελληνική μεταπολεμική και μεταπολιτευτική πεζογραφία; Αντιστρέφοντας το σύνηθες ερώτημα –το πώς η πεζογραφία άφησε το αποτύπωμά της στον κινηματογράφο– η συγγραφέας στηρίζει την έρευνά της όχι σε βιογραφικές υποθέσεις (πότε και ποιες ταινίες είδαν λόγου χάριν οι συγγραφείς), αλλά στο πώς θεματικές και ιδεολογικές επιλογές αλλά και καταστατικές κινηματογραφικές τεχνικές όπως η εικονοποιία, η δραματοποίηση και το μοντάζ συνομιλούν με τις λογοτεχνικές τεχνικές που ακολούθησε η ελληνική πεζογραφία.
Αρχικά η συγγραφέας κάνει μια συναρπαστική περιήγηση πάνω στο πώς οι Ελληνες λογοτέχνες των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα αντιμετώπισαν την έλευση του κινηματογράφου. Προχωράει σε μια επισκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας πάνω στις διακαλλιτεχνικές επιδράσεις – στο πώς ειδικότερα το κινηματογραφικό στοιχείο ανιχνεύεται στα λογοτεχνικά κείμενα. Και τέλος διαιρεί το χρονολογικό φάσμα που διερευνά σε τρεις περιόδους: Στην εικοσαετία 1949-1967 όπου η ελληνική πεζογραφία επιδιώκει την αναπαράσταση του ηθικού χρέους σε συντονισμό, καθώς προκύπτει, προς τον ιταλικό νεορεαλιστικό κινηματογράφο (Φραγκιάς, Λυμπεράκη, Μιλλιέξ, Χατζής, Κάσδαγλης, Τσίρκας). Στη δεκαπενταετία 1967-1981 όπου πεζογραφία και κινηματογράφος δείχνει να αναπτύσσουν μια κοινή πειραματική δυναμική που σχετίζεται με το πνεύμα αμφισβήτησης, τις υπαρξιακές αναζητήσεις και την απομάκρυνση από τον ρεαλισμό που ανέπτυξε η νεανική κουλτούρα της εποχής (Μηλιώνης, Δρακονταειδής, Λυμπεράκη, Γονατάς, Χάκκας, Αμπατζόγλου, Βασιλικός). Και στην τριακονταετία 1981-2009 όπου καθοριζόμενη όλο και περισσότερο από το εμπορευματοποιημένο πνεύμα της εποχής, η πεζογραφία από κοινού με τον εμπορικό κινηματογράφο του νέου Χόλιγουντ υιοθετούν «ευθύγραμμους» διασκεδαστικούς μύθους, γοργό ρυθμό, περιπετειώδη πλοκή, έμφαση στη θεαματοποίηση της σεξουαλικής προκλητικότητας και βίας μαζί με την αδιαφορία για τις ρεαλιστικές αναπλάσεις (Δούκα, Σφακιανάκης, Δεληγιώργη, Σωτηροπούλου, Καραπάνου, Πανσέληνος, Ραπτόπουλος, Τατσόπουλος, Ταμβακάκης).
Το τελευταίο τμήμα της μελέτης «Ο διάλογος της ελληνικής πεζογραφίας με τον κινηματογράφο 1949-2009» λειτουργεί έτσι συμπληρωματικά προς τις τέσσερις εργασίες των Β. Χατζηβασιλείου, Ε. Κοτζιά, Δ. Κούρτοβικ και Δ. Τζιόβα πάνω στη σύγχρονη μεταπολιτευτική πεζογραφία, προτείνοντας νέες θεωρητικές προσεγγίσεις και νέες κειμενικές αναγνώσεις. Η μελετήτρια διατρέχει αχανή πεδία υλικού ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, ελληνικού και ξένου κινηματογράφου, θεωρίας και ιστορίας της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου προκειμένου να αλώσει το δύσκολο θέμα της. Και το κατορθώνει με συνεχείς θεωρητικές πλαισιώσεις, μεθοδολογικούς ελέγχους και την αναγκαία πνευματική ευελιξία έτσι ώστε να μη στριμώχνει τα υπό ανάλυση πεζογραφικά κείμενα μέσα σε προκατασκευασμένα θεωρητικά σχήματα. Αντί άλλωστε να κλείνει τα θέματα που αναλύει, ανοίγει αντιθέτως διαρκώς νέα πεδία μελέτης θέτοντας ερωτήματα για νέες εργασίες. Δημιουργεί έτσι τη δυνατότητα συζήτησης με τον αναγνώστη, ο οποίος, είτε συμφωνεί είτε (πράγμα θεμιτό) διαφωνεί μαζί της, δεν μπορεί παρά να αναγνωρίζει τη σημασία των τεκμηρίων που η Νάντια Φραγκούλη προσκομίζει.
