ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ
Η ιστορία μιας ματαίωσης. Το CCF και ο πολιτισμικός Ψυχρός Πόλεμος στην Ελλάδα (1950-1967)
εκδ. Αντίποδες, 2024, σελ. 504
Τη διετία 1966 και 1967 έγκυρα αμερικανικά έντυπα, ανάμεσα στα οποία οι New York Times και η Washington Post, φέρνουν στο φως με αδιάσειστα τεκμήρια απίστευτες ειδήσεις· πως η CIA χρηματοδοτεί τη μεγαλύτερη αμερικανική ριζοσπαστική, φοιτητική ομοσπονδία NSA και πολυάριθμους ανεξάρτητους οργανισμούς, όπως το Κέντρο Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου ΜΙΤ, η μεγάλη συνδικαλιστική ομοσπονδία American Federation Labor ή το Congress for Cultural Freedom (CCF).
Τι ήταν το συνέδριο για την πολιτισμική ελευθερία; Ενας προοδευτικός, διεθνής οργανισμός που υποστήριζε μερικά από τα πιο ριζοσπαστικά ρεύματα στην τέχνη, όπως ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός και η τζαζ· περιοδικά κύρους, όπως το βρετανικό Encounter, το γερμανικό Der Monat ή το γαλλικό Preuves· και με προσωπικότητες στις τάξεις του διεθνούς ακτινοβολίας, όπως ο Ρεϊμόν Αρόν, ο Ινιάτσιο Σιλόνε, ο Αϊζάια Μπερλίν ή ο Αρθουρ Κέσλερ. Ο πάταγος ήταν ανάλογος. Το CCF αυτοδιαλύεται. Και έκτοτε πραγματοποιούνται πολλές μελέτες για τη δράση της αμερικανικής Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών στις ψυχροπολεμικές δεκαετίες ’50 και ’60. Με πιο πρόσφατη την υποδειγματικής μεθοδολογίας και πλουσιότατου πληροφοριακού υλικού έρευνα του ιστορικού Στρατή Μπουρνάζου γύρω από την ιστορία του CCF και ειδικότερα τη δράση του στην Ελλάδα. Μελέτη που διαβάζεται χωρίς ανάσα, για τις διαδρομές, τις διασταυρώσεις και τις διασυνδέσεις των ανθρώπων της αμερικανικής CIA με σπουδαίους διανοουμένους, οι περισσότεροι εκ των οποίων είτε δεν είχαν ιδέα είτε επέλεξαν να μη γνωρίζουν για τη σχέση των ανθρώπων που συνομιλούσαν με την αμερικανική υπηρεσία πληροφοριών.
Αξονας στη μελέτη του Μπουρνάζου αποτελεί η αποτυχία του CCF στη χώρα μας, καθώς η ελληνική μετεμφυλιακή συνθήκη υπήρξε απρόσφορη για την εφαρμογή των κατευθύνσεων του διεθνούς οργανισμού. Κύρια πολιτική γραμμή του δαιμόνιου ανθρώπου της CIA Μάικλ Τζόσελσον, που εμψύχωσε το CCF διοργανώνοντας συνέδρια, εκθέσεις και υποστηρίζοντας 51 περιοδικά ιδεών στις πέντε ηπείρους, ήταν η προσπάθεια να αναχαιτίσει την απήχηση της κομμουνιστικής ιδεολογίας στους διανοουμένους, δεικνύοντας την υπεροχή της ελεύθερης έκφρασης στον χώρο των ιδεών και της τέχνης. Σε πλήρη λοιπόν αντίθεση προς τον αμερικανικό μακαρθισμό, πρόσφερε πλούσια οικονομική στήριξη και πλήρη ελευθερία δράσης σε φιλελεύθερους δημοκρατικούς αλλά και σοσιαλιστικούς φορείς ιδεών και τέχνης που παρήγαν έργο και συγχρόνως αντετίθεντο στη Σοβιετική Ενωση.
Μελετώντας τα αμερικανικά αρχεία στα πανεπιστήμια όπου απόκεινται, και ειδικότερα την αλληλογραφία του Τζόσελσον, ο συγγραφέας διαπιστώνει πως ο αρχικός εκπρόσωπος του CCF στην Ελλάδα, σοσιαλιστής συνδικαλιστής Μανώλης Κόρακας (1904-1985), δεν υπήρξε επαρκής για την εργασία (σοσιαλιστές διανοούμενοι που να είναι αντικομμουνιστές και όχι “συνοδοιπόροι του ΚΚΕ” υπήρξαν ελάχιστοι στη χώρα μας. Και το ίδιο αντικομμουνιστές που να είναι πραγματικά φιλελεύθεροι και όχι ιδεοληπτικοί εθνικόφρονες). Ούτε οι επόμενοι όμως συνομιλητές του Τζόσελσον, εκπρόσωποι του σπουδαίου ελληνικού φιλελεύθερου περιοδικού ιδεών «Εποχές» (1963-1967), Αγγελος Τερζάκης και Λέων Καραπαναγιώτης, κατόρθωσαν να ευθυγραμμιστούν προς το CCF. Διότι υποχρεωμένοι καθώς ήταν να οριοθετούνται απέναντι στην κυρίαρχη εθνικοφροσύνη της Δεξιάς, άνοιξαν τις σελίδες τους σε κομμουνιστές ή «συνοδοιπόρους», όπως ο Στρ. Τσίρκας, η Ελ. Αλεξίου, ο Αρ. Αλεξάνδρου ή ο Αλ. Αργυρίου. Ετσι, η τάση συμφιλίωσης που άρχισε να σημειώνεται στη δεκαετία του ’60 ανάμεσα σε αριστερούς και φιλελεύθερους διανοουμένους, αλλά και ο αυξανόμενος ελληνικός αντιαμερικανισμός λόγω Κυπριακού, έκανε τη σχέση της χώρας μας με το CCF να μην ευδοκιμήσει.
