Καθώς πλησιάζουν τα Χριστούγεννα κι οι δρόμοι είναι γεμάτοι λαμπάκια, ακινητοποιημένους οδηγούς και ανθρώπους που καταναλώνουν, σκέφτομαι αυτόν που έχει την ικανότητα να θεραπεύει, επειδή ο ίδιος πληγώθηκε. Είμαι κι εγώ μέρος αυτού του πλήθους που ψωνίζει σαν να επίκειται η συντέλεια. Περιφέρομαι μεταξύ Συντάγματος, Εξαρχείων, Καλλιθέας και αγοράζω πράγματα. Πρέπει να κάνω το ένα και το άλλο πριν από τη νύχτα που όλα θα παύσουν επιτέλους για λίγο.
Καθώς τσουλάω αργά μέσα στην κίνηση, πασχίζω να καθαρίσω το μυαλό μου από τις απολύτως προβληματικές λίστες με τα 800 καλύτερα βιβλία για φέτος, τους απολογισμούς με τα 70 σημαντικότερα στιγμιότυπα της χρονιάς, τις προτάσεις με τα 90 εστιατόρια γι’ απόψε το βράδυ, προκειμένου να σκεφτώ τι θέλω να κάνω στ’ αλήθεια στις γιορτές. Νομίζω θέλω να συνδεθώ. Και να πιστέψω σε μια υπόσχεση ανακούφισης του πόνου. Σίγουρα θέλω να πιστέψω στην αγάπη. Στην ιδέα μίας φάτνης που έχει μέσα θαλπωρή (αλήθεια, τι δυνατή ιστορία είναι αυτή με τη φυγή μιας οικογένειας, τα ταπεινά γεννητούρια και τη λάμψη ενός άστρου! Απ’ όταν ήμουνα μικρή με ξετρέλαινε).
Επιτραπέζια, κακάο και στολίδια
Στα επιτραπέζια του τύπου Μπουντρούμια και Δράκοι (Dungeons And Dragons) που έπαιζα τις ημέρες των χριστουγεννιάτικων διακοπών στο χαλί του γονεϊκού μου σπιτιού, αρχικά με τον αδελφό μου κι αργότερα με τον αδελφό μου και την κοπέλα του, κάποιος αναλαμβάνει τον ρόλο του θεραπευτή. Καθώς οι χαρακτήρες κινούνται στο ταμπλό πασχίζοντας να τσεκουρώσουν ορκ, να εξολοθρεύσουν παγίδες και ν’ ανοίξουν σεντούκια με φίλτρα και μενταγιόν, ένα μέλος της ομάδας θεραπεύει. Πλησιάζει τους παίκτες με το πιόνι του και τους αναζωογονεί.
Η έρευνα του Bessel van der Kolk γύρω απ’ το τραύμα
Τα τραύματα που κουβαλάμε από τη μάχη με τα ορκ εγγράφονται καθημερινά στο σώμα μας. Εκείνη η χάλια σχέση που σ’ έχει κάνει να δυσπιστείς. Εκείνη η παιδική ηλικία με τα καλά της και τα στραβά της. Εκείνος ο πανικός για χ, ψ λόγους. Το σώμα θυμάται. Στο βιβλίο του Bessel van der Kolk The Body Keeps The Score, Brain, Mind and body in the healing of trauma (εκδόσεις Penguin), διαβάζω ιστορίες για αγρίους: στρατιώτες, κακοποιημένα παιδιά, πληγωμένοι ενήλικες που πορεύονται στη ζωή με μία τρύπα στον εσωτερικό τους κόσμο.
Θραύσματα εκτοξεύονται μέσα απ’ το τραύμα. Μικροστιγμές απ’ τα παλιά παγώνουν την ικανότητά τους να βρίσκονται στο εδώ και το τώρα. Ξεσπάσματα θυμού, δυσκολίες προσαρμογής, απαίσια φερσίματα λόγω συντριπτικού πλήγματος. Ανθρωποι που δεν νιώθουν ασφαλείς μέσα στο ίδιο τους το σώμα. Ανθρωποι που κουβαλάνε σαν τσουβάλι με καρφιά συναισθήματα που είναι κάπου στο πίσω μέρος της πλάτης τους δύο – δέκα – τριάντα χρόνια τώρα.
«Ολοι έχουμε επιβιώσει από κάτι»
Ολοι μας κουβαλάμε μικρά ή μεγάλα τραύματα. Ολοι έχουμε επιβιώσει από κάτι, λέει Bessel van der Kolk, που μελετάει για πάνω από 50 χρόνια το τραύμα και εργάζεται στην αντιμετώπισή του στην πράξη (μπορείτε να δείτε μία σύντομη συνέντευξή του στα αγγλικά εδώ). Εκατομμύρια δαπανώνται σε φαρμακευτικές αγωγές, χωρίς να μειώνονται τα προβλήματα. Οι άνθρωποι εξακολουθούν να ζητάνε βοήθεια, να νιώθουν χαμένοι.
«Επειδή τα φάρμακα είναι τόσο επικερδή, τα μεγάλα ιατρικά περιοδικά σπάνια δημοσιεύουν μελέτες για μη φαρμακευτικές θεραπείες των προβλημάτων ψυχικής υγείας. Οι θεραπευτές που διερευνούν τέτοιες θεραπείες κατά κανόνα περιθωριοποιούνται ως “εναλλακτικοί”» (σελ. 44). Κι αυτό είναι λογικό. Διότι η επιστήμη θέλει στοιχεία, μετρήσιμες μεταβλητές, καθαρά πράγματα – και έτσι πάει μπροστά έχοντας δώσει σπουδαία αποτελέσματα. Ομως, ο συγγραφέας θέλει να στρέψει την προσοχή μας και σε άλλα πράγματα.
«Η ικανότητά μας να καταστρέφουμε ο ένας τον άλλον έχει και την άλλη πλευρά: μπορούμε να θεραπεύουμε ο ένας τον άλλον». Οι καλές σχέσεις, η αίσθηση πως ανήκουμε σε μία κοινότητα που μας κατανοεί και δεν μας κρίνει, αυτά είναι σημαντικά πράγματα, λέει. Κι έχουμε και το άλλο υπερόπλο: τη θεραπεία των λέξεων. Μπορούμε να πούμε στον εαυτό μας ή σ’ έναν έμπιστο σύντροφο τι μας συνέβη, να το κατανοήσουμε σιγά σιγά και, μέσα από τις λέξεις πάλι, να βρούμε το νόημα.
Μιλώντας για να ζήσεις
Σκεφτόμουν πως οι ιστορίες έχουν κάτι θεραπευτικό μέσα, αλλά θα ήταν δαπανηρό να πεις, για παράδειγμα, πως μαζί με χάπια θα έπρεπε να χορηγείται θέατρο ή μέτρα για την καταπολέμηση της φτώχειας. Αλλά με σαγηνεύει η ιδέα του συγγραφέα ως πληγωμένου θεραπευτή που σου χορηγεί το φίλτρο χωρίς να κρύβει τη δική του ευαλωτότητα. Γι’ αυτό οι κακοί συγγραφείς είναι τόσο συχνά άνθρωποι που αυτοσκηνοθετούνται και επιμελούνται ένα προφίλ. Κάτι δεν έχουν καταλάβει. Οπως με κάθε πίστη, έτσι και με την καλή λογοτεχνία, η αφετηρία δεν είναι η ισχύς ούτε η υπερηφάνεια. Η ταπεινωτική συντριβή μπροστά στην ανθρώπινη κατάσταση, αυτό είναι το αφετηριακό σημείο. Και γι’ αυτό οι λέξεις των πιο πληγωμένων πουλιών έχουν μέσα φτερά: ξεκινάνε από τον πόνο και πάνε στο φως.
Μία τέτοια παρηγορητική συνάντηση ήταν η συνέχιση της διαδρομής μου στο τεύχος 2 του καλού περιοδικού Το Παράσιτο (εκδόσεις Νήσος) που αφορά τη λογοτεχνική μετάφραση. Στο τεύχος αυτό έχουν ανθολογηθεί ποιήματα για την αναπηρία. Είχα καιρό να διαβάσω κάτι τόσο δυνατό, για να σας δώσω να καταλάβετε:
Τι ρισκάρεις λέγοντας την ιστορία σου:
θα τους κάνεις να βαρεθούν[…]
κανείς δεν θα καταλάβει, τα μάτια τους
γίνονται φράχτες […]
Οι ανίσχυροι
ρισκάρουν τα πάντα για να πουν την ιστορία τους
και πρέπει.
Κάποια, κάπου,
θα ακούσει την ιστορία σου και θα αποφασίσει
να παλέψει, να ζήσει και να αρνηθεί τον συμβιβασμό.
Κάποια άλλη θα πει
τη δική της ιστορία,
ρισκάροντας τα πάντα.
Η Laura Hershey που έγραψε αυτό το ποιήμα ήταν ποιήτρια, δημοσιογράφος, φεμινίστρια και ακτιβίστρια του αναπηρικού κινήματος. Είχε από νήπιο μία μυϊκή δυστροφία, αλλά δεν το έβαλε κάτω, όπως δεν το βάζουν κάτω χιλιάδες άνθρωποι κάθε μέρα και λένε τις λέξεις, όπως και να ’χει, πλέκοντας με ξόρκια και λόγια την πανοπλία της ανθρωπότητας.
Πράγματα που με κάνουν να πιστεύω στην ανθρωπότητα αυτή την εβδομάδα
Η ιδέα πως λέμε ιστορίες για το παρελθόν κι έτσι ξαναφτιάχνουμε το παρελθόν. Οι άνθρωποι που φροντίζουν να στείλουν μήνυμα, ένα πιάτο φαγητό ή ένα μαγικό φίλτρο στον φίλο ή συγγενή τους που τα βγάζει δύσκολα πέρα τις μέρες των γιορτών.
Οι θεϊκές, ιαματικές μουσικές του Τρίτου Προγράμματος με αφορμή τα Χριστούγεννα.
