Στο τέλος του καλοκαιριού του 2021, ο Γκριρ Τζάρετ σάλπαρε για το πρώτο από τα 26 ταξίδια του με στόχο να ακολουθήσει την πορεία των Σκανδιναβών ταξιδιωτών της εποχής των Βίκινγκς, που διήρκεσε από το 800 μέχρι περίπου το 1050 μ.Χ. Οι Βίκινγκς, πέρα από τη φήμη τους ως λαφυραγωγοί και εισβολείς, υπήρξαν απαράμιλλοι έμποροι, οι οποίοι ίδρυσαν εμπορικές οδούς από τη Βόρεια Ευρώπη μέχρι τη Βαγδάτη. Η ιδιοφυΐα των Βίκινγκς αναδείχθηκε, όμως, πρωταρχικά στη ναυτοσύνη.
Η ανάλυση του Γκριρ Τζάρετ δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Journal of Archaeological Method and Theory και καλύπτει 26 πλόες σε 1.494 ναυτικά μίλια.
Ο Τζάρετ, υποψήφιος διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο του Λουντ στη Σουηδία, δεν ενδιαφέρθηκε μόνο για τις εντυπωσιακές μετακινήσεις των Βίκινγκς, αλλά και για την τεχνολογία πίσω από αυτές τις ποντοπόρες επιτυχίες. «Οι λεπτομέρειες των εμπορικών σχέσεων των Βίκινγκς με άλλους πολιτισμούς περιορίζονται σε στοιχεία για την έναρξη και για την άφιξη. Ελάχιστα γνωρίζουμε για το ίδιο το ταξίδι», λέει ο Τζάρετ. Τα τελευταία τρία χρόνια, ο Τζάρετ κυβέρνησε εννέα διαφορετικούς τύπους «ντρακάρ», όπως λέγονται τα ξύλινα πλοία των Βίκινγκς.
Τα περισσότερα ταξίδια πραγματοποιήθηκαν με «φούρινγκερ» δέκα μέτρων. Το πλοίο διαθέτει τετράγωνο ιστίο, είναι ανοικτό και χρησιμοποιήθηκε ευρέως από αλιείς πριν από μία χιλιετία. Τα σκάφη συνεχίζουν να κατασκευάζονται σε παραδοσιακά καρνάγια του Αφιορντ, μικρή νορβηγική κοινότητα που συνεχίζει την παράδοση στον 20ό αιώνα. «Οι περισσότερες επιστημονικές μελέτες αφορούν τα μεγάλα εντυπωσιακά πολεμικά σκάφη με 20 τουλάχιστον κωπηλάτες. Αυτά, όμως, δεν είχαν τίποτα να κάνουν με το καθημερινό βίωμα της περιόδου. Τα πολεμικά ντρακάρ προσφέρουν αλλοιωμένη εικόνα των θαλάσσιων ταξιδιών των Βίκιγνκς», λέει ο Τζάρετ.
Ιστιοπλοϊκές εκδρομές
Τα τρία αυτά χρόνια, ο ιστορικός διοργάνωσε ιστιοπλοϊκές εκδρομές κατά μήκος της Σκανδιναβικής Χερσονήσου, λίκνο της νορβηγικής ναυτοσύνης. Ακόμη και χωρίς να διασχίζουν τον Ατλαντικό Ωκεανό, οι Βίκινγκς συνάντησαν κινδύνους που ξεπερνούσαν κάποιες φορές ακόμη και εκείνους του Λιφ Ερικσον και του πατέρα του, Ερρίκου του Κόκκινου, όταν έγιναν οι πρώτοι Ευρωπαίοι που επισκέφθηκαν τη Βόρεια Αμερική. Απρόβλεπτα παλιρροϊκά ρεύματα, σπασμένα κατάρτια, κύματα ύψους επτά μέτρων και επίθεση από κοπάδι φαλαινών ήταν μερικές μόνο από τις περιπέτειες των σύγχρονων Βίκινγκς του Πανεπιστημίου του Λουντ.
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος προήλθε, όμως, από παγωμένους ανέμους, που χτυπούν απρόσμενα καθώς κατεβαίνουν με ορμή από τις πλαγιές των βουνών. Οι Νορβηγοί αποκαλούν τους ανέμους αυτούς «στροβίλους-έκπληξη». Ο Τζάρετ επιμένει ότι η ιστοριογραφία γύρω από τους Βίκινγκς έχει δώσει δυσανάλογα μεγάλη έμφαση σε μαρτυρίες μοναχών και σε μεταγενέστερο αρχειακό υλικό, αγνοώντας ουσιαστικά το βίωμα των ναυτικών, χαρακτηρίζοντας το φαινόμενο «ηπειρωτική μυωπία». Ο υποψήφιος διδάκτωρ και οι φοιτητές του επέλεξαν να περάσουν όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο στη θάλασσα, εργαζόμενοι ως πλήρωμα σε παραδοσιακό ξύλινο σκαρί, χωρίς κανένα σύγχρονο μέσο πλοήγησης ή ανέσεις.
Η ανάλυση του Τζάρετ δημοσιεύθηκε στο τελευταίο τεύχος της επιθεώρησης Journal of Archaeological Method and Theory και καλύπτει 26 ταξίδια σε 1.494 ναυτικά μίλια. Η επιστημονική ομάδα χάραξε μάλιστα πορεία βασισμένη σε πρότυπα υπολογιστών που σχεδίασαν την ακτογραμμή με τη μορφή που αυτή είχε τον 11ο αιώνα.
Η αρχαιο-ναυπηγός Βίμπεκε Μπίσοφ του Ναυτικού Μουσείου του Ρόσκιλντε στη Δανία λέει ότι η μελέτη του Τζάρετ ανέτρεψε την πεποίθηση ότι οι Βίκινγκς ήταν παράκτιοι ταξιδευτές, προσφέροντας αποδείξεις ότι ήταν ικανοί για ποντοπόρα ταξίδια στον ανοικτό ωκεανό. «Ο Τζάρετ απέδειξε με τη χρήση πειραματικής αρχαιολογίας ότι το βίωμα είναι αναγκαίο για την άντληση αξιόπιστων συμπερασμάτων», λέει η Μπίσοφ.
Πέρα από τα φιορδ
Ο 32χρονος Τζάρετ, που γεννήθηκε στη Σκωτία και μεγάλωσε στην Ισπανία, προέρχεται από μακρά γραμμή θαλασσοπόρων με ρίζες στον 16ο αιώνα. Πρόγονός του συμμετείχε στη ναυπήγηση του «Μεγάλου Μιχαήλ», του μεγαλύτερου πλοίου στη βασιλεία του Ιακώβου Δ΄ της Σκωτίας. Ο ίδιος ο Τζάρετ ενδιαφέρθηκε για τις ναυτικές επιδόσεις των Βίκινγκς σπουδάζοντας αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης, όπου προσπάθησε να αντιληφθεί την κοσμοθεωρία των Βίκινγκς μέσα από τα ναυτικά τους βιώματα και τη σχέση τους με την ανοικτή θάλασσα.
Η μελέτη του Τζάρετ έδειξε ότι οι Βίκινγκς ταξίδεψαν πιο μακριά από ότι πίστευε μέχρι σήμερα η επιστημονική κοινότητα, παρότι δεν διέθεταν μέσα πλοήγησης όπως εξάντες, χάρτες ή πυξίδες. Οι έμποροι Βίκινγκς αξιοποίησαν δίκτυο μικρών λιμανιών-καταφυγίων, η ύπαρξη των οποίων είχε χαθεί στην Ιστορία, μέχρι την έρευνα του 32χρονου. Τα αγκυροβόλια αυτά, διάσπαρτα σε μικρά νησιά και χερσονήσους, έδιναν την ευκαιρία στα πληρώματα των ντρακάρ να ανεφοδιασθούν και να αναπαυθούν. Τέτοια λιμάνια εντόπισε ο Τζάρετ στο Ρίβε της Δανίας, στο Μπέργκεν της Νορβηγίας και στο Δουβλίνο. Τα λιμάνια αυτά, ευρισκόμενα συνήθως στα όρια των φιορδ με την ανοικτή θάλασσα, προσέφεραν καταφύγιο από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες.
Στο πρώτο του ταξίδι, ο Τζάρετ συνειδητοποίησε τους κινδύνους της Βόρειας Θάλασσας, όταν το σκάφος του ανατράπηκε μέσα στη νύχτα εξαιτίας ξαφνικής ριπής αέρα. Ευτυχώς, ο Τζάρεντ είχε ολοκληρώσει ένα μήνα νωρίτερα εκπαίδευση για την ανόρθωση του σκάφους ύστερα από ανατροπή και επανέφερε στη θέση του σε λίγα δευτερόλεπτα το ξύλινο σκάφος πριν απειληθεί η ζωή του από υποθερμία στα παγωμένα νερά.
Γέφυρα εμπειρίας
Τα συμπεράσματα του Τζάρετ υπογραμμίζουν τις επιπτώσεις της ισοστατικής ανάκαμψης, του φαινομένου που προκαλείται από την άνοδο της στερεάς γης μετά την υποχώρηση των παγετώνων από την ακτογραμμή. «Κάποια από τα λιμάνια υπάρχουν ακόμη, ενώ άλλα θάφτηκαν κάτω από τα νερά. Μην ξεχνάτε ότι η στάθμη της θάλασσας έχει ανέλθει επτά ολόκληρα μέτρα από τότε και πολλά νησιά έχουν βυθιστεί», λέει ο Τζάρετ.
Από τα τέσσερα από τα λιμάνια, μόνο αυτό του Στόρφοσνα προσέφερε αρχαιολογικά ευρήματα, αποκαλύπτοντας τελετουργικά θαμμένο πλοίο, την εποχή λίγο πριν από την κυριαρχία των Βίκινγκς. Ο Τζάρετ ελπίζει ότι η ανασκαφή στα άλλα λιμάνια των Βίκινγκς θα φέρει στο φως υπολείμματα προβλητών, δεστρών, έρματος, προσωρινών καταλυμάτων και υλικών ναυπήγησης.
«Η έρευνα του Τζάρετ έδειξε επίσης ότι η ναυσιπλοΐα τον καιρό των Βίκινγκς αποτελούσε προϊόν “διαπραγμάτευσης” μεταξύ του πλοίου, του πληρώματος, του θαλάσσιου περιβάλλοντος και των καιρικών συνθηκών. Η “διαπραγμάτευση” αυτή απαιτούσε διαρκή προσαρμογή. Η ναυσιπλοΐα της εποχής δεν είχε να κάνει με τη μετακίνηση από ένα σημείο σε άλλο, αλλά με την επιλογή της βέλτιστης ρότας», λέει ο Μόρτεν Ράουν, ερευνητής του Ναυτικού Μουσείου των Βίκινγκς στο Οσλο της Νορβηγίας.
Ο Τζάρετ, από τη μεριά του, εκτιμά ότι η επιτυχία των ταξιδιών των Βίκινγκς οφείλεται ταυτόχρονα στην ανθεκτική ναυπήγηση των σκαφών τους και στη συσπείρωση και στο αίσθημα συναδελφικότητας των πληρωμάτων. «Η εκμάθηση των παραδοσιακών τεχνικών ναυσιπλοΐας και η εμπειρία στη θάλασσα επέτρεψαν στα μέλη του πληρώματος να δημιουργήσουν τον δυσκολότερο από όλους τους συνδέσμους, χτίζοντας γέφυρα αμοιβαίας εμπιστοσύνης», καταλήγει ο Τζάρετ.
