Φανταστείτε ένα καρφί να τρυπάει ένα γυαλιστερό μπλε μπαλόνι. Παφ! Ετσι μπορεί να βιώνει κάποιος την απόρριψη όταν πάσχει από διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), εξηγεί στο κοινό του ένας δημιουργός περιεχομένου στο TikTok: σαν μια ξαφνική έκρηξη συναισθημάτων.
Το βίντεο, που έχει συγκεντρώσει σχεδόν 300.000 likes, είναι ένα από τα χιλιάδες που αφορούν τη λεγόμενη «δυσφορία ευαισθησίας στην απόρριψη» ή RSD. Ο όρος αυτός σπανίως χρησιμοποιείται από κλινικούς γιατρούς. Δεν περιλαμβάνεται στα επίσημα εγχειρίδια διάγνωσης και ταξινόμησης των ψυχικών διαταραχών. Παρ’ όλα αυτά, η RSD έχει βρει μεγάλη απήχηση στο Διαδίκτυο, ιδιαίτερα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Και για κάποιους ανθρώπους που έχουν ΔΕΠΥ, η έννοια αυτή είναι γνώριμη. Η RSD περιγράφει μια έντονη συναισθηματική αντίδραση απέναντι στην απόρριψη, στην κριτική, στα πειράγματα ή ακόμη και στην αντίληψη ότι αποτύχαμε.
Η 24χρονη Εριν Ράιντερ, δασκάλα στην ευρύτερη περιοχή του Ντιτρόιτ, η οποία έχει διαγνωστεί με ΔΕΠΥ, λέει ότι ο όρος RSD τη βοήθησε να ονοματίσει τον «εξαιρετικά συναισθηματικό» τρόπο με τον οποίο αντιδρούσε κάθε φορά που ένιωθε απόρριψη. «Κατευθείαν σκέφτομαι: Αυτό ήταν, ήρθε το τέλος του κόσμου», εξηγεί. Οταν πρόσφατα ο σύντροφός της ζήτησε να αναβάλουν τα σχέδιά τους επειδή είχε περάσει μια εξαντλητική εβδομάδα στη δουλειά, η Εριν ένιωσε να πλημμυρίζει από αρνητικές σκέψεις και άρχισε να βασανίζεται προσπαθώντας να καταλάβει το γιατί της απόφασης αυτής. Αργότερα κατάλαβε ότι η αντίδρασή της ήταν υπερβολική. Ομως εκείνη τη στιγμή, όπως τονίζει, «τα έχασα».
Από πού προήλθε ο όρος;
Η έννοια της «δυσφορίας ευαισθησίας στην απόρριψη» διαδόθηκε από τον δρα Μπιλ Ντόντσον, ψυχίατρο που έχει αφιερώσει την καριέρα του στη θεραπεία ανθρώπων με ΔΕΠΥ – αν και, όπως διευκρινίζει, δεν ήταν εκείνος που επινόησε τη φράση. «Πιστέψτε με», λέει, «εγώ δεν θα είχα σκεφτεί έναν τόσο άσχημο γλωσσοδέτη». Δανείστηκε τον όρο από παλαιότερη βιβλιογραφία για την άτυπη κατάθλιψη και τον προσάρμοσε ώστε να περιγράψει ένα φαινόμενο που έχει παρατηρήσει σε χιλιάδες ασθενείς του.
Ο Ντόντσον μίλησε για πρώτη φορά δημοσίως για την RSD το 2010, σε ένα συνέδριο για τη ΔΕΠΥ. Εκτοτε έχει δημιουργήσει 12 κριτήρια για τον ορισμό της RSD, έχει συνομιλήσει για την έννοια σε podcasts και έχει γράψει εκτενώς γι’ αυτήν.
Ατομα με RSD δεν είναι απλώς ευαίσθητα στην κριτική αλλά και επικριτικά απέναντι στον εαυτό τους, επειδή πιστεύουν ότι έχουν αποτύχει, λέει ο ψυχίατρος δρ Μπιλ Ντόντσον.
Η διαφορά
Ποια είναι όμως η διαφορά μεταξύ της RSD και της ευαισθησίας στην απόρριψη; Η ευαισθησία στην απόρριψη αναφέρεται στην τάση κάποιου να αντιδρά υπερβολικά στην αντιληπτή κριτική. Συνδέεται περισσότερο με διαταραχές της διάθεσης και της προσωπικότητας, λέει ο δρ Ερικ Μεσίας, πρόεδρος του τμήματος ψυχιατρικής και συμπεριφορικής νευροεπιστήμης της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Σεντ Λούις. Μπορεί επίσης να προκύψει ως αντίδραση σε προηγούμενο ψυχικό τραύμα, προσθέτει.
Ο Ντόντσον υποστηρίζει πως η RSD είναι κάτι διαφορετικό, βασιζόμενος στην κλινική εμπειρία δεκαετιών με άτομα που έχουν ΔΕΠΥ. Τα άτομα με RSD, σημειώνει ο Ντόντσον, δεν είναι απλώς ευαίσθητα στην αντιληπτή κριτική – είναι επίσης ιδιαίτερα επικριτικά απέναντι στον εαυτό τους, επειδή πιστεύουν ότι έχουν αποτύχει. Επιπλέον, όταν δέχονται πείραγμα, κριτική ή απόρριψη, η διάθεσή τους αλλάζει «ακαριαία» και νιώθουν ξαφνικά βαθιά λύπη ή έντονη οργή. Εκεί έρχεται και η λέξη «δυσφορία», που περιγράφει την κατάσταση έντονης λύπης, ανησυχίας ή δυσαρέσκειας.
Επιφυλακτικότητα
Αν και οι απόψεις του Ντόντσον έχουν αποκτήσει μεγάλη απήχηση στο Διαδίκτυο, αρκετοί επαγγελματίες ψυχικής υγείας παραμένουν επιφυλακτικοί. Ωστόσο, ακόμη και όσοι αμφισβητούν τον όρο δεν εκπλήσσονται από το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι με ΔΕΠΥ ταυτίζονται με αυτόν.
Ο δρ Μαξ Γουίζνιτζερ, παιδονευρολόγος στο Rainbow Babies and Children’s Hospital στο Κλίβελαντ, σημειώνει ότι τα άτομα με ΔΕΠΥ συχνά διαγιγνώσκονται με διαταραχές της διάθεσης – και είναι επιρρεπή σε συμπτώματα όπως δυσανάλογες συναισθηματικές αντιδράσεις.
Αλλοι ειδικοί, όπως η Λίντσεϊ Μπλας, ψυχολόγος στο Γουέστπορτ του Κονέκτικατ, αναγνωρίζουν τη χρησιμότητα του όρου, καθώς αποδίδει το πόσο βαθιά μπορεί να πληγώσει η κριτική ορισμένα άτομα. «Δεν είναι ότι απλώς απογοητεύεσαι», υπογραμμίζει η Μπλας. «Είσαι συντετριμμένος. Και οι άλλοι γύρω σου συχνά δεν καταλαβαίνουν γιατί το βιώνεις τόσο έντονα». Για να προστατευθούν από αυτόν τον πόνο, εξηγεί ο Ντόντσον, οι ασθενείς του με RSD συχνά υιοθετούν συμπεριφορές όπως η τελειομανία, η υπερβολική προσπάθεια να ευχαριστούν τους άλλους ή η αποφυγή οποιουδήποτε ρίσκου. «Πολλοί οργανώνουν ολόκληρη τη ζωή τους με μοναδικό στόχο να αποφύγουν αυτόν τον πόνο», τονίζει.
Στρατηγικές που προτείνουν οι ειδικοί
Δεν υπάρχει ειδική φαρμακευτική αγωγή για την ευαισθησία στην απόρριψη. Ο ψυχίατρος δρ Μπιλ Ντόντσον αναφέρει ότι όταν οι ασθενείς του εμφάνιζαν χαρακτηριστικά RSD, συχνά τους χορηγούσε αγχολυτικά – όμως αυτά δεν είχαν την ίδια αποτελεσματικότητα σε όλους. Η ψυχοθεραπεία έχει αποδειχθεί ωφέλιμη. Οι ειδικοί προτείνουν ορισμένες στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν όποιον δυσκολεύεται ιδιαίτερα με την απόρριψη.
• Αναγνωρίστε την ευαισθησία σας: Μερικές φορές, το να υπενθυμίζετε στον εαυτό σας ότι έχετε την τάση να αντιδράτε έντονα στην αντιληπτή απόρριψη μπορεί να βοηθήσει να δείτε τα πράγματα πιο καθαρά. Ετσι, ίσως αντιληφθείτε ότι η ερμηνεία σας για μια κατάσταση δεν βασίζεται πάντα σε πραγματικά στοιχεία.
• Εξετάστε το ενδεχόμενο θεραπείας έκθεσης: Αν παρατηρείτε ότι αποφεύγετε κάποιες καταστάσεις λόγω φόβου απόρριψης, μπορείτε να συνεργαστείτε με έναν ψυχολόγο για να εκθέσετε σταδιακά τον εαυτό σας σε αυτές και να ενισχύσετε την αυτοπεποίθησή σας, λέει ο δρ Ντέιβιντ Γ. Γκούντμαν, επίκουρος καθηγητής Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς.
• Δώστε μια ευκαιρία στον άλλον: Το άτομο με το οποίο αλληλεπιδράτε μπορεί να μην έχει καμία αρνητική πρόθεση. Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι χρήσιμο να ζητάτε διευκρινίσεις. Η Λίντσεϊ Μπλας, ψυχολόγος, προτείνει να πείτε κάτι σαν: «Ξέρω ότι έχω την τάση να φαντάζομαι το χειρότερο, αλλά τα πράγματα μου φαίνονται κάπως, και θα ήθελα να καταλάβω τι συμβαίνει». «Δεν είναι απαραίτητο ότι ο άλλος έχει πρόθεση να σας πληγώσει», υποστηρίζει.
