Το 1970 δύο Δανοί ερευνητές ταξίδεψαν στη Γροιλανδία για να διερευνήσουν ένα διατροφικό παράδοξο: οι Ινουίτ που ζούσαν στην περιοχή κατανάλωναν τροφές με πολύ υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά, ωστόσο φέρονται να είχαν πολύ χαμηλά ποσοστά καρδιακών προσβολών. Η παρατήρηση αυτή ερχόταν σε αντίθεση με το διατροφικό δόγμα της εποχής, το οποίο υποστήριζε ότι η κατανάλωση λιπαρών τροφών –όπως το κρέας φάλαινας και φώκιας και τα λιπαρά ψάρια– μπορούσε να οδηγήσει σε φραγμένες αρτηρίες και καρδιακές παθήσεις.
Οι Ινουίτ στη Γροιλανδία, τμήμα της Δανίας, είχαν χαμηλότερα επίπεδα χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων στο αίμα από ό,τι οι άνθρωποι στη Δανία, ανέφεραν οι ερευνητές. Το απέδωσαν αυτό στη διατροφή των Ινουίτ που ήταν πλούσια σε ωμέγα-3 λιπαρά οξέα – ιδιαίτερα σε EPA και DHA, τα οποία περιέχονται στα ψάρια και σε ζώα που τρέφονται με ψάρια. Τα ευρήματα αυτά πυροδότησαν δεκαετίες επιστημονικού και εμπορικού ενδιαφέροντος για τον ρόλο των ωμέγα-3 λιπαρών οξέων στην υγεία της καρδιάς, ακόμη και όταν μεταγενέστερες μελέτες έδειξαν ότι οι Ινουίτ είχαν παρόμοια ποσοστά καρδιακών παθήσεων με εκείνα της Ευρώπης, των ΗΠΑ και του Καναδά. Σήμερα, τα συμπληρώματα ωμέγα-3 είναι από τα πιο δημοφιλή στις ΗΠΑ, μετά τις πολυβιταμίνες και τη βιταμίνη D.
Σε αντίθεση με τα περισσότερα συμπληρώματα, το ιχθυέλαιο έχει μελετηθεί εκτενώς, λέει η δρ Τζοάν Μάνσον, καθηγήτρια Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ. Αλλά τα αποτελέσματα αυτών των μελετών ήταν ανάμεικτα, με αποτέλεσμα να συνεχίζεται η συζήτηση μεταξύ των ερευνητών και των γιατρών σχετικά με τα οφέλη του ιχθυελαίου για την υγεία της καρδιάς. Εδειξαν επίσης ότι η λήψη ιχθυελαίου συνδέεται με ελαφρώς μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης κολπικής μαρμαρυγής, ενός τύπου ακανόνιστου καρδιακού παλμού.
Αφού διάβασαν τις αναφορές από τη Γροιλανδία, οι ερευνητές άρχισαν να εξετάζουν ανθρώπους σε άλλα μέρη του κόσμου και διαπίστωσαν, σε κάθε μελέτη, ότι όσοι κατανάλωναν ψάρι τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα είχαν λιγότερες πιθανότητες να πεθάνουν από στεφανιαία νόσο σε σχέση με όσους έτρωγαν σπάνια ψάρι. Πειράματα σε ζώα έδειξαν ότι το ιχθυέλαιο βοηθούσε στη διατήρηση της σωστής λειτουργίας της ηλεκτρικής σηματοδότησης στα καρδιακά κύτταρα, λέει ο δρ Ντάριους Μοζαφαριάν, καρδιολόγος και διευθυντής του ινστιτούτου Food is Medicine [Η Τροφή είναι Φάρμακο] στο Πανεπιστήμιο Ταφτς. «Υπήρξε μεγάλος ενθουσιασμός» για τα ευρήματα, λέει η δρ Κριστίν Αλμπερτ, πρόεδρος του τμήματος Καρδιολογίας στο Ιατρικό Κέντρο Cedars-Sinai στο Λος Αντζελες. Και ήταν φυσικό να ελπίζουμε ότι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να αποκομίσουν τα ίδια οφέλη από τη λήψη ιχθυελαίου σε μορφή συμπληρώματος, προσθέτει.
Αλλά οι περισσότερες κλινικές δοκιμές δεν έδειξαν μείωση των θανάτων από καρδιακές παθήσεις ή των συνολικών καρδιαγγειακών συμβάντων, όπως η καρδιακή προσβολή και το εγκεφαλικό επεισόδιο. Αυτό ήταν το συμπέρασμα μιας μετα-ανάλυσης του 2018 που συνδύασε τα αποτελέσματα 10 δοκιμών ωμέγα-3 σε σχεδόν 78.000 συμμετέχοντες. Ομοίως, οι ερευνητές ανέφεραν ότι δεν υπάρχουν συνολικά οφέλη για την υγεία της καρδιάς από τα ωμέγα-3 σε μια δοκιμή του 2018 σε περισσότερους από 15.000 ενηλίκους με διαβήτη τύπου 2 που παρακολουθήθηκαν κατά μέσον όρο για επτά χρόνια, σε μια δοκιμή του 2019 σε περισσότερους από 25.000 ενηλίκους 50 ετών και άνω που παρακολουθήθηκαν κατά μέσον όρο για πέντε χρόνια, και σε μια δοκιμή του 2020 με υψηλή δόση ωμέγα-3 που δοκιμάστηκε σε περισσότερα από 13.000 άτομα που διέτρεχαν κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου.
«Κάθε μία από αυτές τις μελέτες δεν έδειξε απολύτως κανένα όφελος», λέει ο δρ Στίβεν Νίσεν, καρδιολόγος στην κλινική του Κλίβελαντ, ο οποίος ήταν επικεφαλής της δοκιμής του 2020.
«Θα ήταν δύσκολο για οποιονδήποτε εξετάζει αυτά τα δεδομένα να σκεφθεί ότι υπάρχει κάτι πειστικό για τα συμπληρώματα ιχθυελαίου», λέει η δρ Αν Μαρί Ναβάρ, καρδιολόγος ειδικευμένη στην προληπτική καρδιολογία στο ιατρικό κέντρο Southwestern του Πανεπιστημίου του Τέξας.
Aλλοι εμπειρογνώμονες, όπως η Μάνσον, δεν είναι τόσο έτοιμοι να εγκαταλείψουν τα συμπληρώματα ωμέγα-3. Ενώ οι περισσότερες κλινικές δοκιμές δεν έδειξαν συνολική μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου, λέει, ορισμένες έδειξαν μειωμένο κίνδυνο στεφανιαίας νόσου, συμπεριλαμβανομένων των καρδιακών προσβολών. Για παράδειγμα, μια ανάλυση 32 δοκιμών του 2020 έδειξε ότι όσοι έπαιρναν ωμέγα-3 είχαν 9% λιγότερες πιθανότητες να υποστούν στεφανιαίο επεισόδιο, αν και τα στοιχεία κρίθηκαν «χαμηλής βεβαιότητας».
Παρ’ όλη τη συζήτηση σχετικά με τα πιθανά οφέλη του ιχθυελαίου για την υγεία, υπάρχει γενική συμφωνία ότι τα συμπληρώματα φαίνεται να αυξάνουν τον κίνδυνο κολπικής μαρμαρυγής. Ενώ η πάθηση δεν είναι άμεσα απειλητική για τη ζωή, μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου και καρδιακής ανεπάρκειας με την πάροδο του χρόνου, λέει η Αλμπερτ. Σε μια μελέτη του 2021, η Αλμπερτ και οι συνεργάτες της συνδύασαν τα αποτελέσματα από επτά μελέτες και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η λήψη ωμέγα-3 σχετίζεται με κατά μέσον όρο 25% μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης μαρμαρυγής. Διαπίστωσαν ότι ο κίνδυνος ήταν ακόμη μεγαλύτερος όταν οι άνθρωποι έπαιρναν μεγαλύτερες δόσεις. Δεν είναι σαφές γιατί το ιχθυέλαιο μπορεί να αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης μαρμαρυγής, λέει η Αλμπερτ. Συνιστά όμως τη διακοπή του συμπληρώματος εάν εμφανισθεί η πάθηση.
Κάποιοι καρδιολόγοι, όπως η Ναβάρ και ο Νίσεν, λένε ότι τα στοιχεία κατά του ιχθυελαίου είναι ισχυρά. Οταν βλέπουν ασθενείς που παίρνουν τα συμπληρώματα, συνήθως τους συνιστούν να τα σταματήσουν. Aλλοι ειδικοί, όπως η Μάνσον και ο Μοζαφαριάν, πιστεύουν ότι η λήψη συμπληρώματος ιχθυελαίου μπορεί να είναι χρήσιμη για άτομα που δεν τρώνε πολλά θαλασσινά. Στη δοκιμή του 2019 με επικεφαλής τη Μάνσον, τα ωμέγα-3 φάνηκε να ωφελούν τα άτομα που κατανάλωναν λιγότερο από μιάμιση μερίδα ψάρι την εβδομάδα, αλλά όχι εκείνους που κατανάλωναν περισσότερο. Αλλά είναι προτιμότερο να λαμβάνετε τα ωμέγα-3 από τα ψάρια παρά από το ιχθυέλαιο, λέει η Μάνσον. Πρέπει να γνωρίζετε ότι στη βιομηχανία συμπληρωμάτων διατροφής δεν υπάρχουν επαρκείς κανονισμοί. Η Μάνσον προτείνει να αναζητάτε πιστοποίηση από οργανισμούς όπως η US Pharmacopeia ή η NSF.
«Λάθος δρόμος»
Υψηλές δόσεις ωμέγα-3 λιπαρών οξέων μπορεί να συνιστώνται για άτομα με πολύ υψηλά τριγλυκερίδια στο αίμα, τα οποία μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο φλεγμονής του παγκρέατος, λέει η Ναβάρ. Τα ωμέγα-3 είναι μια αποτελεσματική προσέγγιση, αν και δεν είναι η μόνη μέθοδος για τη μείωση των τριγλυκεριδίων. «Oσοι περιμένουν ότι η υγεία της καρδιάς θα προέλθει από κάποιο μαγικό συμπλήρωμα διατροφής ακολουθούν πραγματικά λάθος δρόμο», λέει ο Νίσεν. «Η υγεία της καρδιάς προέρχεται από καλές, υγιεινές συνήθειες».
