Ο Μπράιαν Μπερν, μάνατζερ περιοδειών στο Λος Αντζελες, έπινε έναν παγωμένο καφέ πριν από μερικά χρόνια όταν άρχισε να τον λούζει ιδρώτας. Σύντομα τα συμπτώματά του επιδεινώθηκαν: δύσπνοια, σφίξιμο στο στήθος και έντονη ταχυπαλμία. Βγήκε έξω για να πάρει αέρα. «Εκείνη τη στιγμή το μυαλό μου τρελάθηκε, νόμιζα ότι παθαίνω καρδιακή προσβολή», λέει. Δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Μπερν βίωνε μια κρίση πανικού που είχε προκληθεί από την καφεΐνη, αλλά ήταν η πιο έντονη. «Πίνοντας αυτόν τον καφέ ένιωσα σαν να έριξα βενζίνη σε μια φωτιά που ήδη σιγόκαιγε», λέει. Για ένα χρόνο δεν ξαναήπιε καφέ και δεν έπαθε άλλο σοβαρό επεισόδιο.
Πολλοί μπορούν να ταυτιστούν με την κρίση άγχους που βίωσε ο Μπερν εξαιτίας της καφεΐνης. Αν και οι ερευνητές δεν μπορούν να πουν με βεβαιότητα ότι η καφεΐνη δημιουργεί νευρικότητα, συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης άγχους σε άτομα με ή χωρίς ψυχιατρικές διαγνώσεις.
Η καφεΐνη είναι ένα διεγερτικό που επηρεάζει το συμπαθητικό νευρικό σύστημα – το τμήμα του σώματος που είναι υπεύθυνο για τον μηχανισμό πάλης ή φυγής (fight or flight). Οταν ενεργοποιείται, ο καρδιακός ρυθμός αυξάνεται και η αρτηριακή πίεση ανεβαίνει, οι μύες τεντώνονται και μπορεί να αρχίσετε να ιδρώνετε.
Αλλά η καφεΐνη δεν είναι το μόνο πράγμα που διεγείρει το νευρικό σύστημα. Οποιαδήποτε δραστηριότητα που ανεβάζει την αδρεναλίνη –όπως η γυμναστική ή το τρενάκι του λούνα παρκ– μπορεί να ενεργοποιήσει την αντίδραση. Οταν γυμνάζεστε ή βρίσκεστε στο τρενάκι, αυτές οι αισθήσεις δεν αποτελούν έκπληξη. Ομως, η παραδοξότητα του να κάθεσαι ήρεμα στο γραφείο σου και η καρδιά σου να χτυπάει δυνατά, όταν έχεις μόλις καταναλώσει λίγη καφεΐνη, δημιουργεί σε κάποιους την εντύπωση ότι αυτή η διέγερση είναι άγχος, λέει ο Τζόζεφ Τρούνζο, αναπληρωτής διευθυντής της Σχολής Επιστημών Υγείας και Συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο Μπράιαντ. Κι αν υποσυνείδητα χαρακτηρίζετε αυτά τα συμπτώματα άγχος, μπορεί να εντείνετε το αποτέλεσμα.
Μπορούν και άλλοι παράγοντες να παίξουν ρόλο. Η καφεΐνη δρα ενάντια στη χημική ουσία αδενοσίνη του εγκεφάλου, η οποία επιβραδύνει τον καρδιακό ρυθμό και προκαλεί υπνηλία και χαλάρωση. «Οταν καταναλώνουμε καφεΐνη, μπλοκάρει αυτούς τους υποδοχείς και η αδενοσίνη δεν μπορεί να κάνει τη δουλειά της», λέει ο Τρούνζο. Κάποιοι επιστήμονες εικάζουν ότι το μπλοκάρισμα των υποδοχέων της αδενοσίνης μπορεί να συμβάλει στην αύξηση του άγχους.
Η καφεΐνη μπορεί επίσης να διαταράξει τον ύπνο, ιδιαίτερα τον βαθύ, ο οποίος κρατάει το άγχος μακριά, λέει η δρ Σίνι Αμπαρντάρ, γιατρός που ειδικεύεται στην ψυχιατρική ενηλίκων στο Μπέβερλι Χιλς της Καλιφόρνιας. Εάν καταναλώσετε τον καφέ μέσα στις 8 1/2 ώρες που προηγούνται του ύπνου, η καφεΐνη μπορεί να σας κάνει να στριφογυρίζετε, μειώνοντας τον χρόνο που περνάτε σε βαθύ ύπνο. Ακόμη και μικρές διαταραχές του ύπνου μπορούν να αυξήσουν τα επίπεδα άγχους την επόμενη μέρα.
Η καφεΐνη επηρεάζει τον καθένα με διαφορετικό τρόπο. Εάν ακόμη και μια μικρή ποσότητα καφεΐνης σάς δημιουργεί άγχος, μπορεί να έχετε μια συγκεκριμένη γενετική παραλλαγή που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο μεταβολίζεται η καφεΐνη στο σώμα σας, λέει η Λίνα Μπεγκντάς, διαιτολόγος και αναπληρώτρια καθηγήτρια Επιστήμης Υγείας και Ευεξίας στο πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης – στο Μπίνγκαμτον. Σε αυτή την περίπτωση θα επεξεργαστείτε την καφεΐνη πιο αργά, με αποτέλεσμα να παραμείνει στον οργανισμό περισσότερο χρόνο και να συσσωρεύεται, προκαλώντας ενδεχομένως πιο έντονο αποτέλεσμα.
Η καφεΐνη είναι ένα διεγερτικό που επηρεάζει το συμπαθητικό νευρικό σύστημα. Οταν ενεργοποιείται, ο καρδιακός ρυθμός αυξάνεται, η αρτηριακή πίεση ανεβαίνει και οι μύες τεντώνονται.
Δεν υπάρχει τρόπος να αποβάλλετε γρήγορα την καφεΐνη από τον οργανισμό σας, όμως μπορείτε να προσπαθήσετε να διαχειριστείτε το άγχος όταν σας κυριεύσει. Η άσκηση μπορεί να σας βοηθήσει να αποσπάσετε την προσοχή σας και να μειώσετε τα βραχυπρόθεσμα συμπτώματα.
Θα μπορούσατε επίσης να επιλέξετε μια άλλη προσέγγιση: να καθίσετε και να αναγνωρίσετε το τι νιώθετε, αντί να προσπαθήσετε να το καταπολεμήσετε, λέει η Αβιγκέιλ Λεβ, διαπιστευμένη κλινική ψυχολόγος στο Σαν Φρανσίσκο. Προτείνει να κάνετε στον εαυτό σας ερωτήσεις όπως: Σε ποιο σημείο του σώματος αισθάνομαι το φαινόμενο πιο έντονα; Εχει κάποιο μέγεθος ή χρώμα; Οταν αναγνωρίζετε ότι μπορείτε να ζήσετε με αυτά τα συναισθήματα και ότι δεν κινδυνεύετε, γίνονται πολύ λιγότερο εξουθενωτικά.
Αν νομίζετε ότι ο πρωινός καφές κάνει την καρδιά σας να χτυπάει δυνατά και τις παλάμες σας να ιδρώνουν, υπάρχουν τρόποι να αξιολογήσετε την κατανάλωσή σας.
• Κρατήστε ημερολόγιο. «Πάντα ενθαρρύνω τους ασθενείς μου να συλλέγουν δεδομένα», λέει η Αμπαρντάρ, η οποία προτείνει να καταγράφετε πόση καφεΐνη καταναλώνετε και πώς αισθάνεστε, για ένα μήνα. Σημειώστε τις πηγές πρόσληψης καφεΐνης και την περιεκτικότητά τους σε αυτή. Η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων αναφέρει ότι 400 χιλιοστόγραμμα την ημέρα –περίπου τέσσερα ή πέντε φλιτζάνια καφέ– είναι μια ασφαλής ποσότητα για τους ενήλικες. Το Αμερικανικό Κολέγιο Μαιευτήρων και Γυναικολόγων συνιστά τον περιορισμό της πρόσληψης καφεΐνης στα 200 χιλιοστόγραμμα για τις έγκυες γυναίκες.
• Σκεφτείτε να μειώσετε την ποσότητα. «Ο καλύτερος τρόπος για να μάθετε τι ρόλο παίζει η ουσία αυτή στη ζωή σας είναι να σταματήσετε να τη χρησιμοποιείτε και να δείτε τι θα συμβεί», λέει ο Τρούνζο. Πριν από κάποια χρόνια η Αμπαρντάρ είχε έναν ασθενή που αντιμετώπιζε έντονο άγχος. Είχε μια δουλειά με μεγάλη πίεση και έπινε καφεΐνη όλο το εικοσιτετράωρο. Σε διάστημα αρκετών εβδομάδων μείωσε την κατανάλωσή της και ένιωσε πολύ πιο ήρεμος. «Εμεινε έκπληκτος και είπε ότι αν ήξερε ότι αυτή ήταν η αιτία, θα την είχε μειώσει πολύ νωρίτερα», θυμάται. Ούτε εσείς χρειάζεται να την κόψετε μαχαίρι. Αντιθέτως, μειώστε τη σιγά σιγά. Αν πίνετε τέσσερα φλιτζάνια καφέ την ημέρα, «ξεκινήστε με ελάχιστη μείωση, όπως 3 1/2 φλιτζάνια καφέ και μισό φλιτζάνι ντεκαφεϊνέ», λέει η Αμπαρντάρ. Επειτα από δύο εβδομάδες μπορείτε να πέσετε στα τρία φλιτζάνια και να συνεχίσετε αυτό το μοτίβο.
• Κάνετε κι άλλες αλλαγές στον τρόπο ζωής σας. Οταν μειώσετε το συνολικό σας άγχος θα είστε λιγότερο επιρρεπείς στις επιδράσεις της καφεΐνης, λέει η Μπεγκντάς. Κατά τη διάρκεια του έτους που ο Μπερν, ο διευθυντής περιοδείας, έκοψε τον καφέ, ξεκίνησε ψυχοθεραπεία και καθημερινή άσκηση. Τώρα έχει προσθέσει ξανά καφεΐνη στις συνήθειές του, αλλά με μέτρο.
Μπορείτε επίσης να προσπαθήσετε να βελτιώσετε την ενέργειά σας, ώστε να είστε λιγότερο εξαρτημένοι από την καφεΐνη, λέει η Μπεγκντάς. «Στην πραγματικότητα είναι ένας συνδυασμός παραγόντων που σας βοηθούν να αισθάνεστε πιο ενεργητικοί», εξηγεί. Δώστε προτεραιότητα στον ύπνο και στην άσκηση, παραμείνετε ενυδατωμένοι και τρώτε υγιεινά. Με αυτές τις αλλαγές, ίσως διαπιστώσετε ότι το καφεδάκι σας είναι μια ευχάριστη τόνωση και όχι πηγή άγχους.
