Το 2008, ο Τσάρλι Μπρούκερ, ο μετέπειτα δημιουργός του «Black Mirror», είχε γράψει ένα άρθρο στην εφημερίδα Guardian για το αβάσταχτο κενό που ένιωθε. «Ανησυχώ όλο και περισσότερο ότι βαθιά μέσα μου, στην καρδιά μου, στον πυρήνα μου, στα κόκαλά μου, μέσα στο κέντρο της ψυχής μου, παραμονεύει ένα τρομακτικό, απαίσιο κενό που τα απορροφά όλα».
Δεν ήταν ακριβώς κατάθλιψη, εξηγούσε. Δεν είναι ότι τα έβλεπε όλα αρνητικά. Βίωνε την απουσία οποιασδήποτε διάθεσης – αρνητικής ή θετικής. Δεν έβλεπε το ποτήρι μισοάδειο. «Είναι πιο πολύ σαν να κοιτάς το ποτήρι, να το βλέπεις μισογεμάτο, αλλά να σηκώνεις τους ώμους αδιάφορα και να κοιτάς τον τοίχο αντί να τρέχεις γελώντας και να κάνεις πάρτι», έγραφε. Οχι, δεν ήταν ακριβώς θλίψη, κατέληγε – ήταν ανηδονία.
Η ανηδονία περιγράφεται ως η ανικανότητα να πάρει κανείς ευχαρίστηση από οτιδήποτε κανονικά θα απολάμβανε, λέει στην «Κ» ο καθηγητής Νευροεπιστήμης και διευθυντής του Centre for Eudaimonia and Human Flourishing (σ.σ. Κέντρο Ευδαιμονίας και Ανθρώπινης Ανθησης) στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Μόρτεν Κρίνγκελμπαχ.
«Αποτελεί βασικό σύμπτωμα πολλών ψυχικών ασθενειών», αναφέρει. Παρότι είναι κάτι που οι ειδικοί συναντούν πολύ συχνά, ο όρος παραμένει άγνωστος για πολύ κόσμο – την ταινία που εντέλει έλαβε τον τίτλο «Annie Hall», ο Γούντι Αλεν ήθελε αρχικά να την ονομάσει «Ανηδονία», αλλά φοβόταν πως κανείς δεν θα καταλάβαινε τι εννοούσε.
«Είναι το πιο κοινό σύμπτωμα στην κατάθλιψη, μαζί με τη θλίψη», τονίζει ο ψυχίατρος – ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος. Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι απαραίτητο να έχει κανείς κατάθλιψη για να έχει ανηδονία. Εμφανίζεται και σε άλλες διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια, η διαταραχή μετατραυματικού στρες, ή η διπολική διαταραχή, ενώ μπορεί να αναπτυχθεί και εξαιτίας κατάχρησης ουσιών όπως η κοκαΐνη, συμπληρώνει.
Ταυτόχρονα, ορισμένες φορές ούτε τα αντικαταθλιπτικά βοηθούν με την ανηδονία. «Είναι μεγάλο πρόβλημα – πολλοί σταματούν να παίρνουν SSRIs (σ.σ. εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης, μια κατηγορία αντικαταθλιπτικών), για να ξαναρχίσουν να θέλουν να κάνουν σεξ», σημειώνει ο κ. Κρίνγκελμπαχ. «Το ίδιο πρόβλημα μπορεί να δημιουργήσει και το Ozempic – το παίρνεις σε εβδομαδιαία βάση για να μη σου αρέσει πλέον το φαγητό. Αλλά οι άνθρωποι αρχίζουν να αναπτύσσουν και ανηδονία γιατί δεν μπορεί απλά να σταματήσει να σου αρέσει το φαγητό, θα σταματήσουν να σου αρέσουν κι άλλα πράγματα, είναι το ίδιο εγκεφαλικό κύκλωμα», εξηγεί.
Περιγράφοντας πώς αισθάνονται έχοντας ανηδονία, χρήστες του Reddit γράφουν ότι δεν θέλουν να κάνουν τίποτα, τίποτα δεν τους αρέσει, τίποτα δεν απολαμβάνουν. Κάποιος λέει ότι κάποτε λάτρευε να κάνει ιππασία – εδώ και τρία χρόνια, δεν θέλει να κάνει ούτε αυτό. Αλλοι αναφέρουν ότι ούτε το να παίζουν βιντεοπαιχνίδια, που μέχρι πρόσφατα τους έδινε μεγάλη ευχαρίστηση, δεν απολαμβάνουν πια, ούτε να κάνουν έρωτα, να βγουν μια βόλτα, να πάνε για φαγητό.
«Αν σου δείξουν δύο εικόνες σε μια οθόνη, και σου πουν να διαλέξεις μία, ενστικτωδώς θα διαλέξεις αυτήν που σου αρέσει περισσότερο», αναφέρει ο κ. Κρίνγκελμπαχ. Αν έχεις ανηδονία, θα σου φαίνονται πάνω-κάτω ίδιες, γιατί δεν έχει σημασία, δεν κάνει διαφορά. «Ξέρεις ότι θα έπρεπε να νιώθεις κάτι», λέει, «αλλά όλα είναι φλατ, δεν σου αρέσει τίποτα». Δεν είναι ότι έχεις κακή διάθεση – λείπει η χαρά. Σαν ένας μηχανισμός του εγκεφάλου, σημειώνει, να μη λειτουργεί πια.
«Σε νευροβιολογικό επίπεδο, υπάρχει πρόβλημα στο κύκλωμα της επιβράβευσης, το οποίο ενεργοποιείται όταν κάνουμε κάτι ευχάριστο – για να δουλέψει αυτό το σύστημα, πρέπει να δραστηριοποιηθούν κάποιες χημικές ουσίες, με βασική όλων την ντοπαμίνη, που δρα σαν νευροδιαβιβαστής της ευτυχίας σε άλλα τμήματα του εγκεφάλου», δηλώνει ο κ. Σαββόπουλος.
Ο πάγος και το νερό
Ο κ. Κρίνγκελμπαχ χρησιμοποιεί την αναλογία του να γίνεται ο πάγος νερό για να περιγράψει τη μετάβαση από την επιθυμία στην ευχαρίστηση. «Η ανηδονία είναι η ανικανότητα να κάνεις αυτή τη μετάβαση – πρέπει να βρεις τρόπους να επαναφέρεις την ισορροπία στο σύστημα», τονίζει. Η θεραπεία είναι μια λύση, η δουλειά του υποκειμένου με τον εαυτό του, κατά τον κ. Σαββόπουλο – «μπορείς να ξαναβρείς την όρεξη για ζωή αν ξαναγαπήσεις τον εαυτό σου όπως είναι». Βοηθητική είναι και η συναναστροφή με άλλους ανθρώπους, σύμφωνα με τον κ. Κρίνγκελμπαχ, ο οποίος συμπληρώνει ότι κάποιες κλινικές δοκιμές εξερευνούν και αν θα μπορούσε να βοηθήσει η ελεγχόμενη χορήγηση ψυχεδελικών ουσιών.
Αλλά, γενικά, η συμβουλή είναι να πάει κανείς, όσο μπορεί, εναντίον της ανηδονίας. «Οσο νωρίτερα αρχίσεις να κάνεις πράγματα, τόσο το καλύτερο – πρέπει να φροντίζουμε την ευχαρίστησή μας», τονίζει ο κ. Κρίνγκελμπαχ, «πρέπει να κάνουμε πράγματα που απολαμβάνουμε πραγματικά».
