Στα τέλη Αυγούστου του 1967, πλοίο της γραμμής αποβιβάζει στην Κύπρο Ελληνες αξιωματικούς και υπαξιωματικούς σε μια μυστική αποστολή, κάτω από τη μύτη των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών. Με πλαστές ταυτότητες και τους μισούς ντυμένους γυναίκες, περίπου 500 Ελληνες στρατιωτικοί στάλθηκαν για να λάβουν θέσεις σε στρατόπεδα της Εθνικής Φρουράς στην Κύπρο.
Από το 1964, μετά τις διακοινοτικές συγκρούσεις του 1963-64, που έμειναν γνωστές ως «ματωμένα Χριστούγεννα», η ελληνική κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου είχε αποστείλει στην Κύπρο την «Ελληνική Μεραρχία», μια δύναμη περίπου 8.500 ανδρών, για την ενίσχυση της κυπριακής άμυνας. Τρία χρόνια αργότερα, τον Αύγουστο 1967, η χούντα των Αθηνών αποφασίζει να στείλει νέα δύναμη 500 ανδρών στην Κύπρο για την ενίσχυση των κυπριακών δυνάμεων. Πενήντα οκτώ χρόνια μετά, ο Γιάννης Αθανασίου, ένας από τους άνδρες της αποστολής του 1967, γνωστός με το ψευδώνυμο «Μησίνης Ιωάννης», μιλάει στην «Κ» για την άγνωστη αποστολή στην Κύπρο και τη μάχη στα χωριά Κοφίνου – Αγιος Θεόδωρος, που αποτέλεσε την αφορμή να αποσυρθεί η «Μεραρχία» από την Κύπρο.
Ταξίδι 70 ωρών
«Τον Μάρτιο του 1967 και ενώ υπηρετούσα τη θητεία μου στην Καλαμάτα», διηγείται, «ήρθα στο Γουδί ως αρχηγός πληρώματος τεθωρακισμένων, με διοικητή τον ταξίαρχο Στυλιανό Παττακό. Στα τέλη Αυγούστου, όντας τότε λοχίας, λάβαμε διαταγή να πάμε στην Κύπρο και να ενταχθούμε στην Εθνική Φρουρά. Μας επιβίβασαν σε πλοίο της γραμμής –περίπου 500 άνδρες– για ένα ταξίδι 70 ωρών. Οι μισοί ήμασταν μεταμφιεσμένοι σε γυναίκες, για να μη μας εντοπίσουν οι Τούρκοι. Το ψευδώνυμο που μου είχε δοθεί ήταν “Μησίνης Ιωάννης” και μου είχαν δώσει πλαστή ταυτότητα Ελληνοαμερικανού». «Οταν φτάσαμε μετέβην να υπηρετήσω στο “BMH”, δηλαδή στην “21η Επιλαρχία Αναγνωρίσεως (EAN)”, στη Λευκωσία, ως αρχηγός τεθωρακισμένων υπό τον αντισυνταγματάρχη Αννινο Μιχαήλ».
Τον Σεπτέμβριο του 1967, τουρκοκυπριακές ένοπλες ομάδες (ΤΜΤ) έχουν ενισχύσει τις θέσεις τους στις περιοχές Κοφίνου και Αγιος Θεόδωρος, στα νοτιοανατολικά της Λευκωσίας. Η Κοφίνου, ένα μεγάλο τουρκοκυπριακό χωριό, έλεγχε την αρτηρία Λευκωσίας – Λεμεσού, ενώ τουρκοκυπριακός θύλακος είχε εγκατασταθεί και στην περιοχή Αγιος Θεόδωρος, ένα αμιγώς ελληνικό χωριό, παρενοχλώντας Ελληνοκύπριους πολίτες. Οπως θυμάται ο Αθανασίου, «κατά το διάστημα 10-15 Σεπτεμβρίου 1967 παρατηρήσαμε πολλά επεισόδια στις περιοχές Κοφίνου και Αγιος Θεόδωρος. Τουρκοκύπριοι από την Κοφίνου είχαν φτιάξει οχυρωματικές θέσεις και άνοιγαν πυρ εναντίον Ελληνοκυπρίων που διέρχονταν από την περιοχή».
«Τότε, ο στρατηγός Γεώργιος Γρίβας Διγενής», προσθέτει, «ως αρχηγός της Εθνικής Φρουράς, μετέβη στην περιοχή και προειδοποίησε τους Τουρκοκύπριους να σταματήσουν τις προκλήσεις. Ομως οι προειδοποιήσεις του αγνοήθηκαν. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος έδωσε εντολή, την οποία ανέλαβε να εκτελέσει ο Γρίβας».
14 Νοεμβρίου 1967: Η «Επιχείρηση Γρόνθος» ξεκινά. Συμμετέχουν περίπου 300 άνδρες, 50 άρματα μάχης και μονάδες ΛΟΚ, αστυνομίας και πυροβολικού. Ο Αθανασίου θυμάται: «Περικυκλώσαμε τα δύο χωριά. Από την πλευρά των τεθωρακισμένων συμμετείχαν ο υπίλαρχος Αθανάσιος Παπαγεωργίου και ο ίλαρχος Νικόλαος Ναούμ. Το σχέδιο που μας δόθηκε προέβλεπε την κατάληψη των εχθρικών θέσεων χωρίς να πειραχθούν τα γυναικόπαιδα».
«Στις 15 Νοεμβρίου, στις 12:15 δόθηκε το σήμα για επίθεση. Ξεκινήσαμε με συνεχή πυρά προς τα υψώματα από απόσταση 3 χιλιομέτρων και συνεχίσαμε όλη τη νύχτα, με σύμμαχο την πανσέληνο. Οι Τουρκοκύπριοι και οι Τούρκοι μάς χτυπούσαν με μπαζούκας και πυροβόλα. Ηταν μια σφοδρή μάχη. Πολλοί Τούρκοι σκοτώθηκαν και, αφού καταλάβαμε τα υψώματα, μπήκαμε στην Κοφίνου. Θυμάμαι ότι όταν ξεκινήσαμε να προωθούμαστε με τα άρματα, δεν ξέραμε αν θα ζούμε έπειτα από 5 ή 10 λεπτά. Υπήρχε φόβος, αγωνία, αλλά δεν τα σκεφτόμασταν. Προείχαν η πατρίδα και ο ελληνισμός».
Στην κουβέντα ο Αθανασίου θυμάται το πάθος ενός αξιωματικού των ΛΟΚ. «Στη μάχη συμμετείχε και ένας λεβέντης μονόχειρας αξιωματικός των ΛΟΚ, ο Δημητρόπουλος, ο οποίος πολέμησε με αυταπάρνηση και βοήθησε στην ολόπλευρη μάχη που δώσαμε». «Ωστόσο», υπογραμμίζει, «τα τεθωρακισμένα “Marmon-Herrington” που διαθέταμε είχαν το στρατηγικό μειονέκτημα ότι οι αρχηγοί ήμασταν εκτεθειμένοι από τη μέση και πάνω και δεν ήμασταν μέσα στον πυργίσκο, όπως στα άρματα “Μ113”. Κατά τη διάρκεια της μάχης, τα όπλα που χρησιμοποιούσαμε ήταν το 50άρι αντιαεροπορικό και το πυροβόλο και πρέπει να σας πω ότι ρίξαμε τόνους βλημάτων. Την ίδια ώρα, από τα υψώματα οι Τουρκοκύπριοι μας χτυπούσαν με βαριά πυρά».
«Στις 16 Νοεμβρίου τα ξημερώματα κάμψαμε τις θέσεις τους και μπήκαμε μέσα στην Κοφίνου. Οταν καταλάβαμε το ύψωμα το τι οπλισμό βρήκαμε δεν λέγεται! Μπαζούκας, πυροβόλα και πολυβόλα. Οι Τουρκοκύπριοι άνδρες είχαν προλάβει να εγκαταλείψουν την Κοφίνου και πήγαν στους Αγίους Θεοδώρους. Μαζέψαμε τα γυναικόπαιδα στην πλατεία του χωριού, συλλάβαμε αιχμαλώτους και τους παραδώσαμε στις δυνάμεις του ΟΗΕ, ενώ η συμπεριφορά μας ήταν άψογη απέναντί τους».
«Δυστυχώς, υπήρξαν και λυπηρά περιστατικά, όπως πλιάτσικο από Ελληνοκύπριους. Στην Κοφίνου υπήρχαν αρκετά χρυσοπωλεία, ενώ είδα και μια απαράδεκτη πράξη από έναν Κύπριο άνδρα που δεν θέλω να περιγράψω. Εβγαλα το όπλο μου και τον απείλησα να τον σκοτώσω, γιατί πάνω από όλα είναι η ανθρώπινη αξία. Από την πλευρά μας, είχαμε έναν νεκρό σε αυτές τις μάχες, ενώ οι Τούρκοι και Τουρκοκύπριοι 24».
Οι συνέπειες
Η «Επιχείρηση Γρόνθος» ή το «ζήτημα της Κοφίνου» είχε ανυπολόγιστες πολιτικές συνέπειες. Η Τουρκία θεώρησε την επίθεση κατάφωρη παραβίαση των συμφωνιών «Ζυρίχης – Λονδίνου» και απείλησε με στρατιωτική εισβολή, ενώ η χούντα των Αθηνών βρέθηκε σε αδιέξοδο. Σύμφωνα με τον Αθανασίου, «μετά τη μάχη τεθήκαμε σε επιφυλακή για πιθανή εισβολή και μετακινηθήκαμε στους χώρους διασποράς στην περιοχή Αγλαντζιά».
Στις 29 Νοεμβρίου 1967, έπειτα από αμερικανική διαμεσολάβηση, οι υπουργοί Εξωτερικών Ελλάδας και Τουρκίας –Παναγιώτης Πιπινέλης και Ιχσάν Σαμπρί Τσαγκλαγιανγκίλ– καταλήγουν σε συμφωνία: η ελληνική κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Κόλλια και του Παπαδόπουλου ανακοινώνει την απόσυρση της «Ελληνικής Μεραρχίας» από την Κύπρο.
Η αποχώρηση αυτή θεωρήθηκε καταστροφική από πολλούς αξιωματικούς, μεταξύ τους και ο στρατηγός Γρίβας. «Ο στρατηγός Γρίβας διαφώνησε», εξηγεί ο Αθανασίου, «καθώς (ο Γρίβας) πίστευε ότι η αποχώρηση εξυπηρετούσε τον Μακάριο, που δεν ήθελε τη “Μεραρχία” στο νησί. Μετά την αποχώρηση της “Μεραρχίας” ο Γρίβας επέστρεψε στο σπίτι του στο Χαλάνδρι, στην Αθήνα».
«Τον συνάντησα στο Θησείο και του είπα: “Στρατηγέ, ποιος ευθύνεται για τα γεγονότα της Κοφίνου;” και μου απάντησε: “Δεν ήθελα να κάνω την επιχείρηση. Ο Μακάριος το απαίτησε και αναγκάστηκα να υπακούσω”. Hταν στενοχωρημένος. Γνώριζε ότι η επιχείρηση θα οδηγούσε στην απομάκρυνση της “Μεραρχίας”».
Ο Γιάννης Αθανασίου παρέμεινε στην Κύπρο μέχρι τον Ιανουάριο του 1969, για 17 μήνες υπηρετώντας και εκπαιδεύοντας άνδρες στην Εθνική Φρουρά. «Oταν επιστρέψαμε στην Ελλάδα, πριν από τα γεγονότα της τουρκικής εισβολής, μας υποδέχθηκαν σαν ήρωες και τους αξιωματικούς και τους υπαξιωματικούς». Πέντε χρόνια αργότερα, τον Ιούλιο του 1974, οι Τούρκοι εφαρμόζουν το «σχέδιο Αττίλας» και εισβάλλουν στην Κύπρο. Το «ζήτημα της Κοφίνου» για πολλούς αποτέλεσε το εφαλτήριο της κυπριακής τραγωδίας, ενώ μέχρι σήμερα οι πραγματικοί λόγοι της επιχείρησης αμφισβητούνται.
