Στο σαλόνι ενός σπιτιού στην Κρακοβία, ένα 8χρονο αγόρι διαβάζει ελληνικά κόμικς. Στο ιταλόφωνο Λοκάρνο της Ελβετίας, ο Δαυίδ κάνει online μάθημα ελληνικών και ύστερα από λίγη ώρα συνομιλεί με τον πατέρα του στα ισπανικά. Στο Αμστερνταμ, η Ιριδα τραγουδά στις κούκλες της που έχουν… γενέθλια «χρόνια πολλά» σε τρεις γλώσσες. Το 2025, η ελληνική γλώσσα ζει και αναπνέει μέσα από τη φωνή χιλιάδων παιδιών της διασποράς. Οχι μόνο στα ελληνικά σχολεία του εξωτερικού, αλλά και σε tablets, βιντεοκλήσεις και group chats.
Η Βαλεντίνη, μητέρα ενός 8χρονου αγοριού στην Πολωνία, έχει στήσει ένα μικρό ελληνικό πρόγραμμα μέσα στην καθημερινότητά τους: «Στο σπίτι μιλάμε μόνο ελληνικά. Κάνει online μαθήματα μία φορά τη βδομάδα και μια φορά τον μήνα διά ζώσης». Ο γιος της κάνει συχνά βιντεοκλήσεις με την οικογένειά του στην Ελλάδα και επειδή τα βιβλία δεν τον τραβάνε και τόσο πολύ, τα καλοκαίρια οι γονείς του τού αγοράζουν ελληνικά κόμικς.
Εχουμε κάνει ένα group chat με τους παππούδες από την Ελλάδα και γράφουμε μηνύματα ο ένας στον άλλο. Ετσι εξασκεί ανάγνωση και γράψιμο.
«Δυσκολεύεται αρκετά με την ορθογραφία, αν και νιώθει τυχερός γιατί και οι δύο γονείς του είμαστε Eλληνες. Τα παιδιά που έχουν πατέρα Eλληνα και μαμά Πολωνή δυσκολεύονται παρά πολύ γιατί τους είναι πιο φυσικά τα πολωνικά. Εχουμε κάνει ένα group chat με τους παππούδες από την Ελλάδα και γράφουμε μηνύματα ο ένας στον άλλο. Ετσι εξασκεί ανάγνωση και γράψιμο. Μιλάμε για ένα παιδί που όταν παίζει μόνο του παίζει στα πολωνικά και παραμιλαει στον ύπνο του στα πολωνικά, οπότε προσπαθούμε πολύ για να έχει επαφή με τα ελληνικά».
Μαθαίνοντας ελληνικά και έχοντας επαφή με τη χώρα, ο Δαυίδ θα μπορέσει να καταλάβει σε μεγάλο βαθμό τη μαμά του.
Παρόμοιες προκλήσεις συναντά και η Αγγελική Καστρισιανάκη στην Ελβετία. Ο εννιάχρονος γιος της, ο Δαυίδ, μεγαλώνει μιλώντας ελληνικά, ιταλικά και ισπανικά. «Οταν ξεκίνησε το σχολείο, τα ιταλικά μπήκαν πιο πολύ στην καθημερινότητά του. Το ίδιο και τα ισπανικά, που τα μιλάει με τον πατέρα του. Εγώ του μιλάω ελληνικά, αλλά δεν τον υποχρεώνω να απαντά. Μου απαντάει όπως του βγαίνει, συνήθως στα ιταλικά», λέει. Για την Αγγελική, σημασία έχει ο Δαυίδ να νιώθει ότι η γλώσσα είναι εργαλείο επαφής, όχι κάτι που του επιβάλλεται. «Δεν το βλέπω πατριωτικά. Θεωρώ λάθος αυτήν την προσέγγιση. Μαθαίνοντας ελληνικά και έχοντας επαφή με τη χώρα θα μπορέσει να καταλάβει σε μεγάλο βαθμό τη μαμά του».
Τραγούδια και παραμύθια στο Spotify
Σε περιβάλλοντα όπου δεν υπάρχει εύκολη πρόσβαση σε ελληνικές κοινότητες, η τεχνολογία γίνεται πολύτιμος σύμμαχος. Η επίσημη διαδικτυακή πλατφόρμα του υπουργείου StaEllinika αναφέρει στο σάιτ της πως αριθμεί πλέον πάνω από 50.000 μαθητευόμενους παγκοσμίως, ενώ διαδικτυακά σχολεία όπως το e-ellinomatheia προσφέρουν σταθερή εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Ο Δαυίδ παρακολουθεί 40 λεπτά μάθημα ελληνικών την εβδομάδα μέσω της πλατφόρμας, χρησιμοποιώντας tablet και υπολογιστή για να γράφει και παράλληλα να βλέπει τη δασκάλα του. Ολα αυτά προσφέρουν ευελιξία, ιδίως σε οικογένειες που προσπαθούν να κρατήσουν τη γλώσσα ζωντανή χωρίς την υποστήριξη μιας οργανωμένης παροικίας.
Ακόμα και όταν παίζει με τα κουκλάκια της, τους κάνει γενέθλια και τραγουδάει στα ελληνικά, στα αγγλικά και στα ολλανδικά.
Στο Αμστερνταμ, η Στέλλα Λυμπερίδου παρατηρεί πως η μικρή Ιριδα κινείται άνετα ανάμεσα σε τρεις γλώσσες. «Ακόμα και όταν παίζει με τα κουκλάκια της, τους κάνει γενέθλια και τραγουδάει στα ελληνικά, στα αγγλικά και στα ολλανδικά», λέει. Το πολυγλωσσικό, πολυπολιτισμικό περιβάλλον της πόλης λειτουργεί υποστηρικτικά: «Οι περισσότεροι γονείς που γνωρίζουμε έχουν παιδιά δίγλωσσα, τρίγλωσσα ή και τετράγλωσσα».
Αντίστοιχες προσπάθειες καταγράφει και η Μαρία Οικονόμου, που ζει στη Βιέννη. Η κόρη της, Ειρήνη, πηγαίνει μία φορά την εβδομάδα στο ελληνικό σχολείο της Εκκλησίας, ενώ στο σπίτι ακούνε ελληνικά τραγούδια και παραμύθια στο Spotify. Ο πατέρας της Ειρήνης είναι Αυστριακός και δεν μιλάει ελληνικά. «Οπότε είναι σύνηθες να της μιλάω ελληνικά και να μου απαντάει στα γερμανικά. Αλλά αυτό είναι φυσιολογικό. Χρειάζεται υπομονή και επιμονή», σημειώνει η Μαρία.
Απόσταση μεταξύ δομών και πραγματικότητας
Σύμφωνα με στοιχεία του 2019, όπως παρουσιάστηκαν στη Βουλή, 88 ελληνικά σχολεία λειτουργούσαν σε πέντε ηπείρους, με περίπου 32.630 μαθητές και 800 αποσπασμένους εκπαιδευτικούς. Η συντριπτική πλειονότητα βρίσκεται στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στη Γερμανία, όπου περιοχές όπως η Βαυαρία φιλοξενούν εκατοντάδες παιδιά σε ελληνόγλωσσα σχολεία και απογευματινά τμήματα.
Πίσω όμως από τα νούμερα κρύβονται ιστορίες που δείχνουν την απόσταση μεταξύ δομών και πραγματικότητας. Η Σοφία Μπουμπάρη, εκπαιδευτικός που εργάστηκε στη Γερμανία από το 2018 έως το 2023 και πλέον διατηρεί δικό της online σχολείο, εξηγεί ότι οι ανάγκες κάθε οικογένειας είναι εντελώς διαφορετικές. «Υπάρχουν ζευγάρια Ελλήνων, ζευγάρια μεικτά, μετανάστες που ήρθαν από την Ελλάδα (Αλβανοί, Ρουμάνοι κ.ά.). Αρα, σε κάθε οικογένεια υπάρχει διαφορετικό καθεστώς ως προς τη γλώσσα που μιλιέται. Επιπλέον, μέσα στην ίδια οικογένεια τα μεγαλύτερα αδέλφια συνήθως μιλούν καλύτερα ελληνικά από τα μικρότερα, γιατί τα αδέρφια μεταξύ τους μιλάνε τη γλώσσα της κοινωνίας, στην περίπτωσή μας δηλαδή τα γερμανικά».
Συχνά είναι δύσκολο να βρεθούν κατάλληλοι εκπαιδευτικοί. Ενας λόγος είναι ότι δεν είναι μια σταθερή δουλειά με μισθό που μπορεί να καλύψει τις ανάγκες ενός ατόμου που ζει στη Γερμανία.
Παράλληλα όμως και οι ομογενειακές ελληνικές σχολικές μονάδες ενδέχεται να διαφέρουν μεταξύ τους: υπάρχουν τα επίσημα κρατικά ελληνικά σχολεία εξωτερικού, αλλά σε πολλές πόλεις ιδρύουν οι ίδιοι οι Σύλλογοι Γονέων προγράμματα ελληνικών. Η Σοφία Μπουμπάρη επισημαίνει σοβαρά προβλήματα στα ελληνικά δημόσια σχολεία του εξωτερικού, όπου συχνά στέλνονται δάσκαλοι από την Ελλάδα με γνώσεις γερμανικών (Β2) αλλά χωρίς επαφή με το τοπικό περιβάλλον. Οπως λέει, αυτοί οι δάσκαλοι «ουσιαστικά δεν μιλάνε τη γλώσσα, ενώ δεν ξέρουν την κουλτούρα», με αποτέλεσμα πολλά παιδιά να «μην μπορούν να αντεπεξέλθουν στο μάθημα με τον τρόπο που γίνεται».
Εκεί που η επίσημη παιδεία δεν φτάνει, αναλαμβάνουν οι ίδιοι οι γονείς. Σύλλογοι οργανώνουν σχολεία, προσλαμβάνουν δασκάλους και προσφέρουν μαθήματα ελληνικών. Η Σοφία, που εργάστηκε σε δύο τέτοια σχολεία στη Γερμανία, εξηγεί: «Ο σύλλογος γονέων πλήρωνε τους εκπαιδευτικούς. Δεν είναι σταθερή δουλειά ούτε λύση με προοπτική για εκπαιδευτικούς, αλλά πολλές φορές είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα των παιδιών. Ωστόσο, συχνά είναι δύσκολο να βρεθούν κατάλληλοι εκπαιδευτικοί, για πολλούς λόγους. Ενας λόγος είναι ότι δεν είναι μια σταθερή δουλειά με μισθό που μπορεί να καλύψει τις ανάγκες ενός ατόμου που ζει στη Γερμανία». Σε πολλές περιπτώσεις, τα μαθήματα γίνονται απογεύματα ή Σάββατο και μπορεί να μην προσφέρουν επίσημους τίτλους σπουδών, αλλά καλύπτουν ζωτικές ανάγκες.
Και κάπως έτσι, με απλές καθημερινές κινήσεις, η γλώσσα βρίσκει χώρο. Στα τραγούδια του Spotify, στις συνομιλίες με τη γιαγιά, σε ένα «χρόνια πολλά» που λέγεται μαζί με ένα «happy birthday» και ένα «lang zal ze leven».
