«Τις επόμενες τέσσερις μέρες στον ελαιώνα σας θα επικρατούν συνθήκες υψηλότατων θερμοκρασιών και ξηρασίας». Ή, «Μεγάλος κίνδυνος για κυκλοκόνιο στον αγρό σας». Ο αγρότης λαμβάνει στο κινητό του τηλέφωνο ένα τέτοιο sms και μπορεί να δράσει ανάλογα. Φανταστείτε τους ελαιώνες σε μια περιοχή συνδεδεμένους με τον «δικό τους» μετεωρολογικό σταθμό, με τον κάθε αγρότη να μπορεί να παίρνει εξειδικευμένη και απλή πληροφόρηση για τις συνθήκες που θα επικρατούν τις επόμενες μέρες στο χωράφι του. Αυτό το παράθυρο στο μέλλον άνοιξε πιλοτικά, στο πλαίσιο του προγράμματος Olive Alarm, που υλοποιήθηκε την προηγούμενη διετία στο πραγματικό πεδίο δύο αγροτικών συνεταιρισμών –ο ένας στα Παλαιά Ρούματα Χανίων και ο άλλος στους Μολάους Λακωνίας– από την Ακαδημία Αθηνών, τον ΕΛΓΟ Δήμητρα και την εταιρεία πληροφορικής OpenIT.
«Διαμορφώσαμε ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για τους ελαιοπαραγωγούς, το οποίο γίνεται όλο και πιο αναγκαίο καθώς υπάρχουν αυξημένα προβλήματα και απώλειες λόγω κλιματικής αλλαγής. Ξεχωρίσαμε τέσσερις κινδύνους της ελιάς, δύο βιοτικούς (δάκο και κυκλοκόνιο) και δύο αβιοτικούς (ξηρασία και ακραίες θερμοκρασίες). Συνεργαστήκαμε στενά με δύο αγροτικούς συνεταιρισμούς και τοποθετήσαμε τέσσερις μετεωρολογικούς σταθμούς. Οσοι ελαιοπαραγωγοί ήθελαν έκαναν εγγραφή στην ειδική πλατφόρμα και συνέδεσαν τον αγρό τους με το πρόγραμμα», λέει στην «Κ» ο Δημήτρης Βολουδάκης, γεωπόνος και συνεργάτης της Ακαδημίας Αθηνών. Οπως σημειώνει, η ανταπόκριση ήταν μεγάλη, καθώς 30-40 παραγωγοί από κάθε χωριό συνδέθηκαν με την πλατφόρμα. «Εχουμε διαμορφώσει κατάλληλους αλγορίθμους, που μας δίνουν δυνατότητα τετραήμερης πρόγνωσης των συνθηκών όσον αφορά τους τέσσερις κινδύνους που αναφέραμε. Με βάση αυτό στέλναμε ένα απλό sms στους αγρότες για το δικό τους χωράφι. Είναι σημαντικό γιατί μέχρι τώρα η πρόγνωση ήταν σε επίπεδο περιφέρειας ή νομού. Τώρα μπορεί να έρθει στο κινητό του καθενός και μάλιστα σε ένα παλιό κινητό, όχι smartphone, γιατί λάβαμε υπόψη πως πολλοί καλλιεργητές είναι μεγάλης ηλικίας και όχι πολύ εξοικειωμένοι με την τεχνολογία. Βεβαίως η πλατφόρμα είναι ανοικτή σε όλους και όλες οι πληροφορίες είναι διαθέσιμες», συμπληρώνει ο κ. Βολουδάκης.
Τι αλλαγές φέρνει η κλιματική αλλαγή; «Τα τελευταία χρόνια, ισχυροί νότιοι άνεμοι την άνοιξη προκαλούν στην Κρήτη και τη Νότια Πελοπόννησο ανθόπτωση και σχινοκαρπία, δηλαδή πολύ μικρό καρπό χωρίς σπέρμα, ενώ η παρατεταμένη ξηρασία και ανομβρία προκαλούν μείωση παραγωγής. Η αυξημένη θερμοκρασία και η σχετική υγρασία κατά το φθινόπωρο προκαλούν τεράστια μείωση και ποιοτική υποβάθμιση στην παραγωγή λόγω έξαρσης του δάκου», εξηγεί η δρ Ιωάννα Μανωλικάκη, συνεργάτιδα του εργαστηρίου ελαιοκομίας του ΙΕΛΥΑ του ΕΛΓΟ Δήμητρα. «Κάθε χρόνο το διαθέσιμο νερό για την άρδευση των ελαιώνων μειώνεται είτε λόγω προτεραιοποίησης της αστικής χρήσης είτε της άρδευσης πιο προσοδοφόρων καλλιεργειών (π.χ. κηπευτικά) είτε για μείωση του κόστους παραγωγής με δεδομένες τις χαμηλές τιμές παραγωγού στα ελαιοκομικά προϊόντα. Το υψηλό κόστος παραγωγής, σε συνδυασμό με τις καταστροφές στην παραγωγή λόγω κλιματικών παραγόντων εντείνει τον κίνδυνο εγκατάλειψης της ελαιοκομίας στην Ελλάδα», συμπληρώνει η κ. Μανωλικάκη. «Οι επιστημονικές έρευνες τα τελευταία χρόνια έχουν δείξει ότι η ανάπτυξη, η ανθοφορία, η καρπόδεση των ελαιόδεντρων, η ανάπτυξη και η σύσταση του καρπού, καθώς και η χημική σύνθεση και ποιότητα του ελαιολάδου επηρεάζονται από τις αλλαγές των κλιματικών συνθηκών», αναφέρει.
Οι ερευνητές είδαν, εκτός των άλλων, πως η κορύφωση του πληθυσμού του δάκου γίνεται πλέον στο τέλος του καλοκαιριού και στις αρχές φθινοπώρου, κάνοντας αισθητή την παρουσία του μέχρι και τις αρχές Οκτωβρίου, κοντά στην περίοδο της συγκομιδής, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει προβλήματα. «Για την αποτελεσματική διαχείριση των φυσικών πόρων όπως το νερό, το έδαφος και ο αέρας και την προσαρμογή της ελαιοκαλλιέργειας στην κλιματική αλλαγή, στο πλαίσιο του προγράμματος Olive Alarm εφαρμόσαμε μια σειρά πρακτικές, όπως αναλύσεις εδάφους και φύλλων, εφαρμογή οργανικών υλικών, θερινό κλάδεμα, διατήρηση αναβαθμίδων, εφαρμογή βιοδιεγερτών και αντιδιαπνευστικών προϊόντων, καλλιέργεια φυτών ξενιστών. Οι συγκεκριμένες πρακτικές αυξάνουν την οργανική ουσία και τα θρεπτικά στοιχεία του εδάφους, μειώνουν τη διάβρωση και την απώλεια βιοποικιλότητας, συμβάλλουν στον έλεγχο εχθρών και ασθενειών της καλλιέργειας, βελτιώνουν τη συγκράτηση νερού στο έδαφος, μειώνουν τις απώλειες εξατμισοδιαπνοής και επιτυγχάνουν τη βέλτιστη χρήση του νερού άρδευσης», τονίζει η κ. Μανωλικάκη.
Οι εφαρμογές είχαν θετική επίδραση στο βάρος και στη διάμετρο του ελαιοκάρπου, καθώς και στα ποσοστά ελαιοπεριεκτικότητας σε ζεύγος ελαιώνων στην περιοχή των Μολάων Λακωνίας, συμπληρώνει η ερευνήτρια του ΕΛΓΟ Δήμητρα. «Η έγκαιρη προειδοποίηση είναι σημαντική. Εάν λάβεις ειδοποίηση πως το επόμενο τετραήμερο θα υπάρχει καύσωνας μπορείς να προγραμματίσεις κάποιες αρδεύσεις για να βοηθήσεις τα φυτά», σημειώνει ο κ. Βολουδάκης. «Το πρόγραμμα έχει ορισμένες επιλογές μέτρων που μπορεί να επιλέξει ο ελαιοπαραγωγός, αλλά εμείς θέλουμε να απευθυνθεί στον γεωπόνο, να πάρει εξειδικευμένη επιστημονική γνώση συγκεκριμένα για το χωράφι του», συμπληρώνει.
Το μέλλον
Θα μπορούσαν ανάλογες πρακτικές να εφαρμοστούν σε ευρεία κλίμακα; «Το Olive Alarm έχει επιλεγεί από την Ε.Ε. μεταξύ των καλών πρακτικών. Φιλοδοξία μας είναι να υιοθετηθεί από ευρύτερους φορείς, να δοκιμαστεί σε μεγαλύτερη κλίμακα. Τότε και το οικονομικό κόστος θα μειωθεί», αναφέρει ο συνεργάτης της Ακαδημίας. Οπως υπογραμμίζει, είναι ιδιαίτερα σημαντικό πως σε αυτή την περίπτωση θα συλλέγονται ποιοτικά στοιχεία από ευρύτερες περιοχές. «Τα δεδομένα αυτά πρέπει να είναι ανοικτά, δημόσια, έτσι ώστε να προάγεται η επιστημονική έρευνα και η διαφάνεια». Οταν η προαιώνια καλλιέργεια της ελιάς συναντάει τις σύγχρονες επιστημονικές δυνατότητες μπορούν να γίνουν πολύ σημαντικά βήματα.
