Η ΑΛΙΟΝΑ κοιτάζει συχνά το φθαρμένο, καφέ διαβατήριο της μητέρας της. Με τα αρχικά της ΕΣΣΔ γραμμένα στα ρωσικά στο εξώφυλλό του, αποτελεί το μοναδικό ταξιδιωτικό έγγραφο στο οποίο έχει αναγραφεί ποτέ το όνομά της. Με αυτό ταξίδεψε ως ανήλικη από τη Μόσχα στη Θεσσαλονίκη, τον Απρίλιο του 1991, όταν ήταν ακόμα οκτώ ετών.
Λίγους μήνες μετά την άφιξή της στην Ελλάδα, η Σοβιετική Ενωση διαλύθηκε. Το διαβατήριο στο οποίο δηλώθηκε η ίδια με τη φωτογραφία και το όνομά της εκδόθηκε από μια χώρα που δεν υπήρχε πια. Η Αλιόνα έπεσε σε ένα νομικό κενό, από το οποίο δεν έχει καταφέρει να βγει 35 χρόνια μετά. Δεν αναγνωρίζεται ως υπήκοος ούτε της Ρωσίας ούτε της Ελλάδας. Συγκαταλέγεται στους περίπου 7.000 ανιθαγενείς (3.264 αλλοδαποί που κατά δήλωσή τους δεν έχουν ιθαγένεια και 3.743 χωρίς ή με αδιευκρίνιστη ιθαγένεια) που ζουν στη χώρα μας, σύμφωνα με την απογραφή του 2021, και στους περίπου 500.000 που κατοικούν στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
«Ο άνθρωπος αυτός δεν έχει ταυτότητα ούτε ταξιδιωτικό έγγραφο. Δεν φαίνεται στο σύστημα κάποιου κράτους».
«Ανιθαγενής είναι όποιο πρόσωπο δεν είναι υπήκοος κάποιου κράτους, δηλαδή κανένα κράτος, σύμφωνα με τη νομοθεσία του, δεν τον αναγνωρίζει ως υπήκοό του. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος αυτός δεν έχει ταυτότητα ούτε ταξιδιωτικό έγγραφο. Δεν φαίνεται στο σύστημα κάποιου κράτους», δήλωσε η Ολγα Παπαδοπούλου, δικηγόρος που συνεργάζεται με το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και παρέχει νομική βοήθεια σε ανιθαγενείς στο πλαίσιο προγράμματος της Υπατης Αρμοστείας για τους Πρόσφυγες. Οπως είπε, η Αλιόνα αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση ατόμου που ανήκει σε αυτή την κατηγορία.
Η περίπτωση κάθε ανιθαγενούς, επισήμανε, είναι ξεχωριστή και υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους ένας πολίτης μπορεί να βρεθεί στη θέση αυτήν. Ωστόσο, ο πιο συνήθης αφορά σε ανθρώπους που προέρχονται από χώρες οι οποίες διαλύθηκαν, όπως η Γιουγκοσλαβία και η Σοβιετική Ενωση. «Τα νέα κράτη θέτουν νέες προϋποθέσεις για να δώσουν τη δική τους ιθαγένεια. Κάποιο άτομο μπορεί να μην έχει πρόσβαση στα συγκεκριμένα χρονικά περιθώρια για αυτή τη διαδικασία ή μπορεί τα νέα κράτη να μην τον αναγνωρίζουν ως πολίτη τους, οπότε ξαφνικά μένει χωρίς ιθαγένεια», σημείωσε η κ. Παπαδοπούλου.
Αλλους λόγους αποτελούν τα κενά στη νομοθεσία, η σύγκρουση νομοθεσιών στη χώρα καταγωγής ή διαμονής τους ή και οι διακρίσεις. Χαρακτηριστικές είναι επίσης οι περιπτώσεις κάποιων φυλών, όπως οι Μπιντούν από το Κουβέιτ και οι Ροχίνγκια από τη Μιανμάρ, που εξαιτίας πολιτικών λόγων δεν λαμβάνουν εθνικότητα στις χώρες στις οποίες γεννιούνται. Σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παραχώρησε το υπουργείο Μετανάστευσης, το 2024 στην Ελλάδα κατατέθηκαν 1.508 αιτήματα ασύλου από ανιθαγενείς. Εξ αυτών, οι 1.466 αιτήσεις έγιναν από ανθρώπους που δήλωσαν χώρα γέννησης το Κουβέιτ, οι 21 τη Συρία, οι 6 το Ιράκ και οι 4 την Ελλάδα.
ΜΕΤΕΩΡΗ ΜΕΤΑΞΥ ΔΥΟ ΧΩΡΩΝ
Η ζωή των ανιθαγενών είναι εξαιρετικά δύσκολη, καθώς στερούνται πρόσβαση σε βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, όπως η ελεύθερη πρόσβαση στη δημόσια υγεία, τη νόμιμη εργασία, τη δημόσια εκπαίδευση και τη μετακίνηση.
Η Αλιόνα αντιλήφθηκε πρώτη φορά το μέγεθος του προβλήματος όταν στα 15 της δεν μπόρεσε, όπως είπε, να λάβει απολυτήριο Γυμνασίου, γιατί δεν διέθετε κάποιο έγγραφο ταυτοπροσωπίας. Από τότε ξεκίνησε με τη μητέρα της έναν τεράστιο αγώνα για να μπορέσει να αποκτήσει υπηκοότητα, συναντώντας επανειλημμένα εμπόδια. Οπως περιέγραψε, όταν απευθύνθηκε στη ρωσική πρεσβεία ώστε να ζητήσει υπηκοότητα, της είπαν ότι χρειάζεται να τους προσκομίσει ένα έγγραφο στο οποίο να αναφέρεται πως δεν είναι υπήκοος κανενός κράτους. Η Ελλάδα τής έδωσε μια βεβαίωση ότι είναι άτομο που στερείται διαβατηρίου, την οποία όμως, όπως υποστήριξε, δεν έκαναν δεκτές οι ρωσικές αρχές.
Δεν μπορώ να παντρευτώ, να κάνω οικογένεια, να φύγω εκτός χώρας. Χωρίς διαβατήριο, δεν έχεις πλήρη ζωή, δεν έχεις ελευθερία.
Εκτοτε, μετέωρη μεταξύ δύο χωρών, δεν μπόρεσε να εργαστεί νόμιμα, να πάρει πιστοποιητικό σπουδών αλλά ούτε και να παντρευτεί. Το μόνο που κατάφερε χάρη σε διάταξη του ελληνικού κράτους ήταν να εκδώσει μια προσωρινή άδεια διαμονής, η οποία της έδωσε τη δυνατότητα να έχει ιατρική ασφάλεια, που είναι απαραίτητη για τη 43χρονη γυναίκα που πάσχει από σκλήρυνση κατά πλάκας.
Οπως σημείωσε η κ. Παπαδοπούλου, οι ανιθαγενείς, ως άνθρωποι ουσιαστικά αόρατοι στο σύστημα, προσπαθούν επί χρόνια να βρουν μια λύση και έχουν μάθει να ζουν με αυτό το βάσανο. «Ακόμη και αν μπορέσει με κάποια προσωρινή διαδικασία να γραφτεί στην εκπαίδευση, ένα παιδί που δεν έχει ιθαγένεια δεν μπορεί να συμμετέχει σε εξετάσεις για την εισαγωγή στα πανεπιστήμια ή για υποτροφίες ή σε εκδρομές». Η Αλιόνα συμπυκνώνει την κατάσταση αυτή στη λέξη «φυλακή»: «Δεν μπορώ να παντρευτώ, να κάνω οικογένεια, να φύγω εκτός χώρας. Χωρίς διαβατήριο, δεν έχεις πλήρη ζωή, δεν έχεις ελευθερία».
ΧΩΡΙΣ ΕΦΑΡΜΟΣΤΙΚΟ ΝΟΜΟ
Το καθεστώς για τους ανιθαγενείς στην Ελλάδα κρίνεται επισφαλές, όπως ανέφερε στην «Κ» ο Πέτρος Μάστακας, υπεύθυνος προστασίας στην Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Παρότι η χώρα μας έχει επικυρώσει τη Σύμβαση του 1954 του ΟΗΕ για το Καθεστώς των Ανιθαγενών ήδη από το 1975, δεν έχει ακόμα ψηφίσει την εφαρμοστική νομοθεσία της σύμβασης που ορίζει υπό ποιες προϋποθέσεις χαρακτηρίζεται κάποιος ανιθαγενής και άρα και τα νόμιμα δικαιώματά του. Οπως αναφέρει η έκθεση του Ευρωπαϊκού Δικτύου για την Ανιθαγένεια για τη χώρα μας, «ο ν. 4375/2016 ανέθεσε την ευθύνη της διαδικασίας του καθορισμού του καθεστώτος του ανιθαγενούς στην ελληνική Υπηρεσία Ασύλου και προέβλεψε την έκδοση ενός Προεδρικού Διατάγματος για τη ρύθμισή της, το οποίο δεν έχει εκδοθεί ακόμα».
Η έλλειψη του Προεδρικού Διατάγματος σημαίνει στην πράξη ότι ένας ανιθαγενής δεν μπορεί να έχει κάποια βεβαίωση της ανιθαγένειάς του, με αποτέλεσμα να πρέπει να αναζητήσει, ανάλογα με την κατάστασή του, ποια διάταξη της υπόλοιπης νομοθεσίας θα πρέπει να χρησιμοποιήσει για να νομιμοποιηθεί, από το να αιτηθεί άσυλο μέχρι να προσπαθήσει να εκδώσει άδεια παραμονής. Επιπλέον, η Ελλάδα δεν έχει κυρώσει τη Σύμβαση του 2006 για την Αποφυγή της Ανιθαγένειας, το οποίο σημαίνει πως η ανιθαγένεια κληροδοτείται από τους γονείς στα παιδιά. «Τώρα λέμε ότι οι ανιθαγενείς είναι 7.000 με βάση την απογραφή, όμως αυτός ο αριθμός μπορεί στα επόμενα τρία χρόνια να είναι πολύ μεγαλύτερος», σχολίασε η Ολγα Παπαδοπούλου.
Η Ελλάδα δεν έχει κυρώσει τη Σύμβαση του 2006 για την Αποφυγή της Ανιθαγένειας, το οποίο σημαίνει πως η ανιθαγένεια κληροδοτείται από τους γονείς στα παιδιά.
Οπως πρόσθεσε η ίδια, παρότι υπάρχουν κάποιες ευνοϊκές διατάξεις για την ανιθαγένεια, προσκρούουν σε γραφειοκρατικά ή άλλα νομοθετικά προσχώματα. «Υπάρχει ειδική ευεργετική διάταξη στην ελληνική νομοθεσία που ορίζει για τους ανιθαγενείς ότι εάν διαμένουν τρία χρόνια νόμιμα στη χώρα και όχι επτά όπως ισχύει για τους υπόλοιπους, μπορούν να ζητήσουν την ελληνική ιθαγένεια. Ωστόσο για να αποδείξουν ότι είναι ανιθαγενείς πρέπει να έχουν το δελτίο ανιθαγένειας, το οποίο παλιά εξέδιδε η Ελληνική Αστυνομία. Σήμερα όμως δεν εκδίδεται τέτοιο δελτίο, οπότε ουσιαστικά η διάταξη αυτή είναι ανενεργή», ανέφερε ενδεικτικά η κ. Παπαδοπούλου.
Στην αναφορά του, το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Ανιθαγένεια υπογραμμίζει πως η Ελλάδα παρουσιάζει μια μεικτή εικόνα αναφορικά με την ανιθαγένεια, εξηγώντας πως, παρότι υπάρχουν κάποιες καλές πρακτικές, απαιτείται βελτίωση σε πολλά σημεία. Μιλώντας στην «Κ», ο Κρις Νας, διευθυντής και συνιδρυτής του Ευρωπαϊκού Δικτύου, τόνισε πως η Ελλάδα έχει κάνει κάποια βήματα, τα οποία πρέπει τώρα να ολοκληρώσει. «Δεν θα είναι μόνο τρομερά σημαντικό για τους ανιθαγενείς στην Ελλάδα, αλλά θα επωφεληθεί όλη η ελληνική κοινωνία από αυτό. Ελπίζουμε να δούμε αυτές τις αλλαγές στο μέλλον».
«Την ημέρα που θα πάρω το διαβατήριο στα χέρια μου θα κάνω πάρτι», ανέφερε η Αλιόνα, που έχει απελπιστεί από τα τόσα χρόνια συνεχούς προσπάθειας. «Τόσο καιρό προσπαθώ να νομιμοποιηθώ σε αυτή τη χώρα στην οποία μεγάλωσα και της οποίας τη γλώσσα μιλάω».
