Το δόλωμα ήταν ένα βίντεο στο Tik Tok στο οποίο ομοεθνής του περιέγραφε πόσο ρόδινα ήταν τα πράγματα στην Ελλάδα. «Ελάτε εδώ, είμαστε καλά», έλεγε διατυμπανίζοντας πως υπήρχε ανάγκη και για άλλους εργαζόμενους, που θα αμείβονταν εξίσου καλά. Το θύμα, νεαρός άνδρας από το Νεπάλ, είχε ήδη μεταβεί και δούλευε στη Ρουμανία με τη βοήθεια πρακτορείου εύρεσης εργασίας.
Αναζητώντας καλύτερες αποδοχές, πείστηκε από το βίντεο-αγγελία. Ταξίδεψε μέσω Σερβίας στην Ελλάδα και μεταφέρθηκε στην Πελοπόννησο. Εκεί αντί για παράδεισο, συνάντησε την κόλαση: οι επιστάτες του άρπαξαν το κινητό και το διαβατήριο και με τη χρήση απειλών και βίας τον ανάγκαζαν να εργάζεται στη συγκομιδή φρούτων 15 ώρες την ημέρα, παρέχοντας του μόνο ένα γεύμα. Το βράδυ κοιμόταν σε έναν χώρο δίχως κρεβάτι, στρώμα, και τουαλέτα.
Δεκάδες θύματα
Αυτή είναι μια από τις τέσσερις πανομοιότυπες υποθέσεις εμπορίας ανθρώπων με στόχο την εργασιακή εκμετάλλευση που εντοπίστηκαν στην Ελλάδα σε διάστημα μόλις τριών μηνών, από τον Αύγουστο μέχρι τον Οκτώβριο. Ολες αφορούσαν αγροτικές εργασίες στη Νότια Ελλάδα και τα θύματα, 34 στο σύνολό τους, ήταν μετανάστες, κυρίως Νεπαλέζοι μεταξύ 20 και 40 ετών, ενώ βρέθηκαν και δύο ανήλικοι. Στις αναφορές τους, τα θύματα κατήγγειλαν πως στρατολογήθηκαν μέσω ομοεθνών τους ή βίντεο στο Tik Tok. Κατήγγειλαν πως εξαναγκάζονταν σε εργασία που ξεπερνούσε τις 12 ώρες την ημέρα, επί επτά ημέρες την εβδομάδα για τις οποίες είτε δεν πληρώθηκαν καθόλου ή λάμβαναν μια πενιχρή αμοιβή.
Κοινό μοτίβο
H Μαρίνα Ντονοπούλου, διευθύντρια της Α21, του διεθνούς μη κυβερνητικού οργανισμού με στόχο την καταπολέμηση του φαινομένου της εμπορίας ανθρώπων, τόνισε μιλώντας στην «Κ» ότι παρά την ανάγκη της Ελλάδας για φθηνό εργατικό δυναμικό, μετά την πολύκροτη υπόθεση της Μανωλάδας και την καταδίκη της χώρας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, τα πράγματα είχαν ηρεμήσει. Ωστόσο η εικόνα αυτή άλλαξε το περασμένο έτος.
Οι περιπτώσεις που ήρθαν στο φως αποδεικνύουν πως πρόκειται για ένα διακρατικό έγκλημα με την εμπλοκή κυκλωμάτων από διάφορες χώρες, το οποίο χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση.
Οι υποθέσεις που εντοπίστηκαν συνολικά το 2024 ήταν πέντε, με την πρώτη να καταγράφεται τον Ιανουάριο. Η κ. Ντονοπούλου διακρίνει ξεκάθαρα ένα κοινό μοτίβο: «Σε όλες τις περιπτώσεις τα θύματα από το Νεπάλ πήγαιναν πρώτα σε άλλη χώρα, όπως η Ρουμανία και η Αλβανία, και ύστερα από τρίμηνη εργασία εκεί έρχονταν στην Ελλάδα. Δούλευαν πολλές ώρες και έμεναν σε άθλιες συνθήκες διαβίωσης». Η διευθύντρια της Α21 παρατηρεί πως στις περισσότερες περιπτώσεις οι εργοδότες παρακρατούσαν μέρος ή όλο τον μισθό τους για να αποπληρώσουν, όπως έλεγαν στα θύματα, το χρέος που επωμίστηκαν για τη μεταφορά τους από τη βαλκανική χώρα όπου διέμεναν στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την ίδια, οι περιπτώσεις που ήρθαν στο φως τον τελευταίο χρόνο αποδεικνύουν πως πρόκειται για ένα διακρατικό έγκλημα με την εμπλοκή κυκλωμάτων από διάφορες χώρες, το οποίο χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση.
H υπόθεση της Μανωλάδας
H υπόθεση της Μανωλάδας αποτελεί μέχρι σήμερα την πιο χαρακτηριστική υπόθεση εμπορίας ανθρώπων με σκοπό την εργασιακή εκμετάλλευση στην Ελλάδα. Το όνομά της αναφέρεται στο χωριό Μανωλάδα, που καλλιεργεί παραδοσιακά φράουλες. Οι γαιοκτήμονες εκεί εκμεταλλεύονταν οικονομικά μετανάστες από το Μπαγκλαντές και το Πακιστάν, δίνοντάς τους πενιχρούς μισθούς για ατελείωτες ώρες σκληρής δουλειάς στα θερμοκήπια. Οταν οι εργάτες ζήτησαν τα δεδουλευμένα άσκησαν βία εναντίον τους, φτάνοντας στο σημείο να ανοίξουν πυρ και να τραυματίσουν συνολικά 31 μετανάστες. Η υπόθεση έλαβε διεθνείς διαστάσεις. Τα θύματα προσέφυγαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, στο οποίο η Ελλάδα καταδικάστηκε το 2017.
Ενα οργανωμένο έγκλημα
«Στην περίπτωση της εμπορίας ανθρώπων για εργασιακή εκμετάλλευση είναι σαφές πως μιλάμε για κακούργημα και ένα οργανωμένο έγκλημα», υπογράμμισε μιλώντας στην «Κ» ο Ιωάννης Μπράχος, επικεφαλής του Γραφείου Εθνικού Εισηγητή για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων στο υπουργείο Εξωτερικών. Οπως τόνισε, αυτό που διαχωρίζει την εμπορία ανθρώπων σε σχέση με άλλα εγκλήματα είναι πως ενέχει τη διακίνηση ατόμων και παράλληλα μια μορφή καταναγκασμού. Αφορά συνήθως σε ανθρώπους δεν είναι καταγεγραμμένοι σε κάποια εθνική επίσημη βάση δεδομένων. «Είναι άνθρωποι που δεν έχουν εργασιακά δικαιώματα και δεν μπορούν να μετακινηθούν ελεύθερα. Είναι σε καθεστώς δυνάμει δουλείας γιατί δεν έχει δηλωθεί καν ότι εργάζονται».
Χαρακτηριστικά ανέφερε πως ο εγκλεισμός των ανθρώπων δεν γίνεται πολλές φορές κυριολεκτικά κλειδώνοντάς τους κάπου αλλά μέσω πολλών μεθόδων, όπως η παρακράτηση ταξιδιωτικών εγγράφων, η απειλή χρήσης βίας, η απομόνωση, η παρακράτηση δεδουλευμένων και η εκμετάλλευση ευάλωτης θέσης. «Η συχνότερη απειλή που χρησιμοποιούν είναι πως θα τους παραδώσουν στην αστυνομία και θα απελαθούν γιατί έχουν εισέλθει παράνομα στη χώρα», ανέφερε προσθέτοντας πως το τελευταίο διάστημα έχουν αυξηθεί πολύ τα περιστατικά εμπορίας για εργασιακή εκμετάλλευση καθώς επίσης έχουν εξαρθρωθεί πολλά κυκλώματα και σε εθνικό επίπεδο. Τα περιστατικά συναντώνται όχι μόνο στον αγροτικό τομέα, αλλά και στον τουριστικό, ενώ έχουν εντοπιστεί και θύματα εμπορίας, όπως σημείωσε, να εργάζονται καταναγκαστικά και σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις, όπως βιοτεχνίες.
Τριπλασιάστηκαν οι αναφορές για εμπορία ανθρώπων
Τα στοιχεία του Εθνικού Μηχανισμού Αναφοράς για την Προστασία Θυμάτων Εμπορίας Ανθρώπων (ΕΜΑ) στην Ελλάδα δείχνουν τριπλασιασμό των αναφορών τα τελευταία χρόνια. Συγκεκριμένα, από 159 ετησίως, κατά μέσο όρο, την περίοδο 2019-2021, οι αναφορές αυξήθηκαν στις 358 το 2022 και ανήλθαν στις 533 το 2023. Για το πρώτο εξάμηνο του 2024, ο ΕΜΑ κατέγραψε 189 περιπτώσεις εμπορίας, εκ των οποίων οι 67 αφορούσαν σε εργασιακή εκμετάλλευση, στην πλειονότητά τους σε μορφή οικιακής εργασίας. Το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση ο αριθμός των θυμάτων εμπορίας αυξήθηκε κατά 20,5% μεταξύ των περιόδων 2019-2020 και 2021-2022.
10.000 εργαζόμενοι χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα
Στην Ελλάδα, τα προηγούμενα χρόνια, οι αναφορές ήταν τόσο περιορισμένες που δημιουργούσαν έναν σημαντικό προβληματισμό, τον οποίο εντόπισε και στη δεύτερη έκθεσή της για την Ελλάδα η Ομάδα Εμπειρογνωμόνων του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη Δράση κατά της Εμπορίας Ανθρώπων (GRETA). Στην αναφορά που δημοσιεύθηκε το 2023 επισημαίνεται πως η εμπορία ανθρώπων για εργασιακή εκμετάλλευση δεν καταγράφεται επαρκώς δεδομένου ότι εκτιμάται πως υπάρχουν περίπου 10.000 εργαζόμενοι στη χώρα χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα. Εξ αυτών οι περισσότεροι είναι εργάτες γης από το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές, οικιακοί βοηθοί και άτομα που εργάζονται στον κατασκευαστικό και τουριστικό κλάδο.
Κάποιες περιπτώσεις εξιχνιάστηκαν έπειτα από καταγγελία συγγενών οι οποίοι απευθύνθηκαν σε εμάς περιγράφοντας τι συμβαίνει, ενώ κάποια θύματα πήγαν μόνα τους στην επιθεώρηση εργασίας.
Σύμφωνα με τη Μαρίνα Ντονοπούλου, αναφορές εργασιακής εκμετάλλευσης που θυμίζουν μοντέλο Μανωλάδας, όπως αυτές που ήρθαν στο φως τους τελευταίους μήνες του 2024, υπήρχαν και τα προηγούμενα χρόνια. Στις τελευταίες όμως αυτές περιπτώσεις έφτασαν στις αρχές μαζικά γιατί οι μετανάστες από το Νεπάλ είναι ενημερωμένοι για τα εργασιακά ζητήματα, έχουν ως κουλτούρα την καταγγελία σε περίπτωση εξαπάτησής τους και ακόμα επικοινωνούσαν συχνά με τους συγγενείς τους. «Κάποιες περιπτώσεις εξιχνιάστηκαν έπειτα από καταγγελία συγγενών οι οποίοι απευθύνθηκαν σε εμάς περιγράφοντας τι συμβαίνει, ενώ κάποια θύματα πήγαν μόνα τους στην επιθεώρηση εργασίας», τόνισε η διευθύντρια της Α21.
Στην έκθεσή της η GRETA ζητά την αύξηση του αριθμού των επιθεωρητών εργασίας και την εκπαίδευση τόσο των ίδιων όσο και αστυνομικών, εισαγγελέων και δικαστών σε θέματα εμπορίας ανθρώπων.
Η μειωμένη καταγραφή ωστόσο των περιπτώσεων εμπορίας με στόχο την εργασιακή εκμετάλλευση έχει και άλλες αιτίες. Η έλλειψη διερμηνέων στα αστυνομικά τμήματα μικρών επαρχιακών πόλεων, όπου συνήθως εντοπίζεται η εμπορία, καθώς και η έλλειψη κατάρτισης είναι δύο σημαντικά εμπόδια. «Είναι πολυπαραγοντικό ζήτημα. Οταν θα πάει κάποιος από το Νεπάλ ή την Ινδία στο αστυνομικό τμήμα να καταγγείλει αυτό που γίνεται, ο αστυνομικός ή ο επιθεωρητής θα πρέπει να ξέρει τι είναι η εμπορία. Επειδή υπάρχουν και πιο απλές εργασιακές διαφορές, πολλές φορές οι καταγγελίες για εμπορία αντιμετωπίζονται έτσι», δήλωσε διερωτώμενη πόσο εύκολα θα πάει κάποιος χωρίς διαβατήριο γιατί του το πήραν ή το έσκισαν στο αστυνομικό τμήμα για καταγγελία, και πόσο εύκολα ο αστυνομικός θα τον πιστέψει, αν δεν γνωρίζει ότι η παρακράτηση διαβατηρίου είναι μέθοδος που χρησιμοποιείται στην εμπορία ανθρώπων. Οπως επισήμανε η ίδια, τα τελευταία δυο χρόνια η Α21 πραγματοποίησε εκπαιδεύσεις με τους ελεγκτές της επιθεώρησης εργασίας, οι περισσότεροι εκ των οποίων παραδέχονταν πως δεν ήξεραν τι σημαίνει εμπορία.
Στην έκθεσή της η GRETA, παρότι εντοπίζει βελτιώσεις που έχει πετύχει η Ελλάδα κυρίως στο νομοθετικό σκέλος, θίγει τα ζητήματα της κατάρτισης και των ελέγχων ζητώντας την αύξηση του αριθμού των επιθεωρητών εργασίας και την εκπαίδευση τόσο των ίδιων όσο και αστυνομικών, εισαγγελέων και δικαστών.
Αλλα ζητήματα που εντόπισε η Α21 είναι η καθυστέρηση στην απονομή δικαιοσύνης καθώς συχνά οι δίκες διεξάγονται δύο χρόνια μετά τη σύλληψη, αλλά και η έλλειψη ξενώνων φιλοξενίας για άνδρες, ώστε να στεγαστούν όσοι διασώζονται από αντίστοιχες «Μανωλάδες».
Κεντρική φωτογραφία αρχείου: Shutterstock
