Η αγορά δεν έχει πια την ίδια κίνηση. Η Βαρβάκειος και τα μαγαζιά γύρω από αυτήν δέχονται ακόμα τους λίγους παλιούς Αθηναίους που δεν παρεκκλίνουν από τις συνήθειες μιας ζωής και τους νέους πληθυσμούς που αναζητούν, κυρίως, φθηνές λύσεις για τα καθημερινά ψώνια. Αναπληρώνουν, μερικώς, την έλλειψη αγοραστών με τους τουρίστες που για το φολκλόρ και την εμμονή στην εύρεση της αυθεντικότητας επισκέπτονται ευλαβικά τα εναπομείναντα τοπόσημα της εμπορικής ζωής της πόλης.
«Η Αθήνα ήταν μια καθαρά εμπορική περιοχή η οποία είχε πολλές επιχειρήσεις, γραφεία και καταστήματα, αλλά και οικιστικές αναπτύξεις σε σημεία», περιγράφει στην «Κ» ο πρόεδρος μεσιτών Αττικής, Λευτέρης Ποταμιάνος. «Τώρα τείνει να μετατραπεί σε καθαρά τουριστική περιοχή, κυρίως λόγω βραχυχρόνιας μίσθωσης με λίγα εγκατεστημένα γραφεία και επιχειρήσεις. Είναι μικρότερο πια το ποσοστό των επαγγελματικών κτιρίων».
Στο σύγχρονο παρελθόν της, η Αθήνα διέθετε εμβληματικά πολυκαταστήματα όπως ήταν τα Μινιόν, Ακρον Ιλιον Κρυστάλ, Ατενέ, Κατράντζος Σπορ, αν και η ιστορία παρακμής του καθενός συντίθεται από επιχειρηματικές, κοινωνικές και συγκυριακές παραμέτρους. Το εμπορικό κενό που άφησαν πίσω συνδέεται με τις στρατηγικές αποκέντρωσης που εφαρμόστηκαν από τη δεκαετία του 1980 και μετά και την αλλαγή χρήσεων που αυτή επέφερε.
«Η αποκέντρωση είναι προγραμματικός σχεδιασμός του ρυθμιστικού σχεδίου Τρίτση, το οποίο θεσμοθετείται το 1985 και ζητάει το κέντρο να αποκεντρωθεί και να πάει στην Κηφισιά, στη Γλυφάδα και σε εννέα ακόμα περιφερειακά κέντρα», εξηγεί στην «Κ» ο ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου, Παναγιώτης Τουρνικιώτης. «Πρόκειται για κεντρική πολιτική της Πολιτείας. Ζητάει να υποκαταστήσουν η Γλυφάδα, η Κηφισιά, το Περιστέρι, τις δραστηριότητες του κέντρου της πρωτεύουσας. Πριν το 1985 δεν υπήρχε σε αυτές τις περιοχές τίποτα από όλα αυτά που βλέπετε τώρα. Το αποτέλεσμα, πολύ απλά, ήταν όλα να κινούνται έκτοτε προς τα εκεί».
Αλλαγή γεωγραφίας των κινήσεων
Καθώς το κέντρο της Αθήνας άλλαζε και το ενδιαφέρον μετατοπιζόταν στα προάστια, οι οδικοί άξονες διασύνδεσης των δύο ανέλαβαν μεγαλύτερο φόρτο χρήσεων. Οπως εξηγεί ο κ. Τουρνικιώτης, αν και η αποκέντρωση δεν είναι αποτέλεσμα του δακτυλίου, το δευτερεύον αυτό μέτρο τη διευκολύνει αφού δυσχεραίνει την πρόσβαση στο κέντρο. Εντούτοις, μεγάλο μέρος της αλλαγής χρήσεων γης σχετίζεται με μια αλλαγή της γεωγραφίας των κινήσεων. «Η Αττική Οδός η οποία έδωσε ταχείες μετακινήσεις από τα ανατολικά προς τα δυτικά διασυνδέοντας το Θριάσιο Πεδίο, όπου είναι οι βιομηχανίες με το αεροδρόμιο, τράβηξε κοντά της ένα μεγάλο μέρος επιχειρηματικών χρήσεων, οι οποίες ακόμα τώρα συνεχίζουν να οδηγούν σε ανοικοδόμηση μεγάλων υποδομών, γραφειακών ή άλλων, κοντά στην Αττική Οδό και άρα στις κάθετες προς αυτήν οδούς, στην Κηφισίας, στο Μαρούσι, και αλλού».
Οι επενδυτές είναι πιο γρήγοροι από την Πολιτεία. Αρχισαν να μετακινούνται προς ακίνητα γειτνιάζοντα με τις προσβάσεις της Αττικής Οδού. Κηφισίας και Μεσογείων πήραν ένα πολύ μεγάλο βάρος, αλλά και προς τα νότια υπήρξαν αντίστοιχες αναπτύξεις.
«Η συμβολή της Αττική οδού ήταν αρκετά μεγάλη στην ανάπτυξη των όμορων περιοχών», λέει και ο Λευτέρης Ποταμιάνος. «Επειδή έλυσε θέματα κυκλοφοριακά και ένωσε πολλούς όμορους δήμους μέσω αυτής, δημιούργησε καλές συνθήκες για τα ακίνητα στις περιοχές αυτές. Στο Μαρούσι υπήρξαν πολλές αλλαγές χρήσεων γης και ανοικοδόμηση πολλών επαγγελματικών χώρων. Υπήρξαν πολλές εταιρείες οι οποίες αποκεντρώθηκαν, πήγαν προς τα βόρεια προάστια και προς τα νότια, και έτσι αναπτύχθηκε μια επαγγελματική χρήση η οποία δεν υπήρχε μέχρι τότε. Με ανάγκη για τεράστιους επαγγελματικούς χώρους γραφείων«.
Η Αττική Οδός άρχισε να σχεδιάζεται τη δεκαετία του 1990 και όπως παρατηρεί ο κ. Τουρνικιώτης, ήδη εκείνη την εποχή και ενόψει του έργου, το επιχειρηματικό ενδιαφέρον μετατοπίζεται στα προάστια. «Οι επενδυτές είναι πιο γρήγοροι από την Πολιτεία. Αρχισαν να μετακινούνται προς ακίνητα γειτνιάζοντα με τις προσβάσεις της Αττικής οδού. Με αυτήν την αποκέντρωση, η Κηφισίας και η Μεσογείων πήραν ένα πολύ μεγάλο βάρος, αλλά και προς τα νότια υπήρξαν αντίστοιχες αναπτύξεις».
Οχι μόνο οι εμπορικές χρήσεις, αλλά και αυτές της διοίκησης εγκατέλειψαν σε πολλές περιπτώσεις το αθηναϊκό κέντρο. «Μεγάλες εταιρείες οι οποίες είχαν στο κέντρο γραφεία, τα μετακίνησαν κοντά στην Κηφισίας αλλά ψηλά, ενώ μετακινήθηκαν ακόμα και υπουργεία. Το Παιδείας έφυγε από τη Μητροπόλεως και πήγε πάνω στην Αττική Οδό, στη Μεσογείων ανέβηκαν μια σειρά υπουργεία που παλιότερα ήταν στο κέντρο. Τα υπουργεία δεν είναι αμέτοχα σε αυτή την ιστορία εγκατάλειψης του μητροπολιτικού κέντρου από τις παραδοσιακές του χρήσεις».
ΠΥΡΚΑΛ: Τα κενά κτίρια
Ο ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ, Παναγιώτης Τουρνικιώτης παρατηρεί, μιλώντας στην «Κ» πως η πολυδιάστατη προσέγγιση του κέντρου, η πολλαπλή ενίσχυση χρήσεων είναι μια ενδιαφέρουσα «συζήτηση δοσολογίας», απέναντι στην οποία τοποθετούνται πολιτικές όπως η ανάπτυξη του Ελληνικού ή η μεταφορά ενός διοικητικού κέντρου στην ΠΥΡΚΑΛ.
«Η απόφαση αυτή θα αφήσει πίσω εκατοντάδες κενά κτίρια, χωρίς την ίδια ώρα να σχεδιάζεται με κάποιον τρόπο πώς θα επαναδραστηριοποιηθεί το κενό που αφήνεται», λέει ο ίδιος. «Η πρόβλεψη που υπάρχει όταν τα κτίρια εγκαταλειφθούν, είναι ότι θα βρει τη λύση η κοινωνία. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει σχεδιασμός για το τι θα γίνουν τα κτίρια αυτά, ενώ θα όφειλε να υπάρχει παράλληλα με το σχέδιο μετακίνησης των υπουργείων».
Νέες χρήσεις: η μονοκαλλιέργεια της αναψυχής
Παρά την αλλαγή φυσιογνωμίας το κέντρο της πρωτεύουσας δεν εγκαταλείφθηκε από κόσμο. «Παραμένει πολυσύχναστο με άλλες χρήσεις», σημειώνει ο κ. Τουρνικιώτης. «Υπάρχει σίγουρα εστίαση και αναψυχή. Εγιναν περισσότεροι πεζόδρομοι και ταυτόχρονα αναπτύχθηκαν καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος, δημιουργώντας ένα περιβάλλον που είναι πιο εύκολο να περπατάς και να κοιτάζεις, άρα και τουριστικό. Κάποτε η περιοχή του Ψυρρή, για παράδειγμα ήταν κυρίως βιοτεχνική».
«Νομίζω ότι αυτή η μετατροπή του κέντρου ήταν καταστροφική για την κεντρικότητα, την οποία έχουνε διάφορες μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις, όπου συνδυάζονται πολλές χρήσεις και ο κόσμος συρρέει όχι μόνο για να διασκεδάσει αλλά και για τις συναλλαγές του. Αρα έχει δραστηριότητες σε 24ωρη βάση. Διότι τώρα στην Αθήνα υπάρχουν γειτονιές όπου δεν μπορείς να περάσεις με το αυτοκίνητό σου στις 10 το βράδυ, εξαιτίας του κόσμου που διασκεδάζει, αλλά το πρωί μπορεί να μην είναι κανένας στην ίδια γειτονιά. Εχει δηλαδή μια δραστηριότητα που αλλάζει τη μέρα και τη νύχτα», υπογραμμίζει ο ίδιος.
«Εκεί που είναι η πόλη πρέπει να έχει καταστήματα, να είναι στα 100-200 μέτρα. Αυτό λέγεται “γενική κατοικία”», προσθέτει ο Γιάννης Ρεβύθης, επίτιμος πρόεδρος του Συλλόγου Κτηματομεσιτών Αττικής. «Από το 1974 έως σήμερα δεν υπήρχε κανένας χωροταξικός σχεδιασμός, ιδιαίτερα για την Αττική, που από την αρχή θα έδινε μία ανάσα στην κυκλοφοριακή συμφόρηση και την άναρχη πολεοδόμηση με αταξίες πολεοδομικές στις χρήσεις γης, στους δρόμους, στους κοινόχρηστους χώρους, στις πλατείες, που το βλέπουμε έως σήμερα«, λέει ο ίδιος.
Ενας υποθετικός επισκέπτης της Αθήνας, που βρέθηκε πέριξ της πλατείας Αγίας Ειρήνης πριν από 20 χρόνια και σήμερα, θα μπορούσε να διακρίνει τη ραγδαία αλλαγή χρήσεων σε αυτό το σύντομο για την ιστορία μιας πόλης, διάστημα. Εκεί που κάποτε υπήρχε πληθώρα διαφορετικών χρήσεων και εγκατεστημένες δραστηριότητες δεκαετιών, σήμερα κυριαρχεί σχεδόν αποκλειστικά η εστίαση. «Οχι ότι δεν συμβαίνουν και στις ευρωπαϊκές πόλεις ανατροπές, αλλά εκεί η προστασία της ανάμειξης υπάρχει», παρατηρεί ο κ. Τουρνικιώτης.
Ο πολύπειρος τέως καθηγητής Πολεοδομίας διατυπώνει συγκεκριμένες προδιαγραφές για την ιδανική μητρόπολη. «Στο κέντρο θα έπρεπε να υπάρχουν Αθηναίοι που θα δουλεύουν, Αθηναίοι που θα κατοικούν, Αθηναίοι που θα εμπορεύονται και Αθηναίοι που θα ψωνίζουν«, λέει. «Πρέπει πρώτα απ’ όλα να είναι ένας προορισμός για όλους τους Αθηναίους. Και για εκείνους στα προάστια. Και όχι μόνο για να πάνε να διασκεδάσουν το βράδυ αλλά και για άλλες δραστηριότητες. Αυτό σημαίνει μια σχεδιασμένη πρόβλεψη για την ανάμειξη. Οι μονοκαλλιέργειες είναι καταστροφικές. Πρέπει, επιπλέον, να αναπτύξουμε τη δυνατότητα της προσβασιμότητας του κέντρου, και να πρέπει να πάμε στο κέντρο, να έχουμε λόγους για να πάμε», καταλήγει.
