Eνα από τα βασικά ζητήματα της στρατηγικής για την ανώτατη εκπαίδευση είναι οι προοπτικές απασχόλησης των αποφοίτων. Τα στοιχεία που δημοσιεύονται ετησίως για τα ποσοστά απασχόλησης και ανεργίας των νέων πτυχιούχων είναι ανησυχητικά. Η είσοδος των νέων αποφοίτων στην αγορά εργασίας καθυστερεί στη χώρα μας περισσότερο απ’ ό,τι σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Μαζί με την παρατεταμένη διάρκεια των σπουδών, το φαινόμενο αυτό συνιστά ένα σύνθετο και χρόνιο πρόβλημα της ανώτατης εκπαίδευσης, το οποίο χρήζει μεταρρύθμισης.
Ανάμεσα στους παράγοντες που επηρεάζουν την απασχολησιμότητα των αποφοίτων έχουν επανειλημμένως επισημανθεί ο προσανατολισμός, το αντικείμενο και η διάρθρωση των προγραμμάτων σπουδών, η ποιότητα της διδασκαλίας, καθώς και η σύνδεσή τους με την αγορά εργασίας. Η απόκτηση εργασιακής εμπειρίας κατά τη διάρκεια των σπουδών αποτελεί καταλυτικό παράγοντα για τον εφοδιασμό των φοιτητών, όχι μόνο με επιστημονικές γνώσεις αλλά και με δεξιότητες που τις καθιστούν εφαρμόσιμες στον χώρο εργασίας.
Τα προγράμματα σπουδών των ΑΕΙ περιλαμβάνουν δράσεις πρακτικής άσκησης εδώ και δύο δεκαετίες. Σύμφωνα με το ισχύον πλαίσιο, η πρακτική άσκηση –η οποία συνήθως διαρκεί δύο ή τρεις μήνες– μπορεί να είναι υποχρεωτική ή προαιρετική, ενταγμένη στο πρόγραμμα σπουδών, και στοχεύει στην πρακτική εφαρμογή των θεωρητικών γνώσεων και στην εξοικείωση των φοιτητών με πιθανούς επαγγελματικούς χώρους. Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά προβλήματα που περιορίζουν την αποτελεσματικότητά της. Ορισμένα από αυτά είναι η έλλειψη σταθερής χρηματοδότησης, η δυσκολία εξεύρεσης φορέων, η ανεπαρκής εποπτεία και καθοδήγηση, η γραφειοκρατία και οι καθυστερήσεις στην υλοποίηση, καθώς και η απουσία θεσμών για την πιστοποίησή της και την αναγνώρισή της με πιστωτικές μονάδες.
Η απόκτηση όμως των κατάλληλων προσόντων από τους αποφοίτους, και ιδίως των δεξιοτήτων που απαιτεί η αγορά εργασίας, φαίνεται να απαιτεί μια πιο στοχευμένη προσέγγιση. Η διεθνής εμπειρία προσφέρει καλές και αποτελεσματικές πρακτικές, όπως ο θεσμός της «επαγγελματικής τοποθέτησης» κατά τη διάρκεια των σπουδών. Η «επαγγελματική τοποθέτηση» είναι μια περίοδος εργασιακής εμπειρίας του φοιτητή στο πλαίσιο των σπουδών του και αποτελεί ενσωματωμένο και αξιολογούμενο μέρος του πτυχίου. Η αξιολογημένη εργασιακή εμπειρία μπορεί να αποτελεί ουσιαστικό συστατικό του τίτλου σπουδών σε πολλά επιστημονικά πεδία, καθώς αποδεικνύει ότι ο απόφοιτος, εκτός από την ακαδημαϊκή κατάρτιση, έχει αποκτήσει και εμπειρία στον πραγματικό κόσμο. Ο φοιτητής λαμβάνει τις αντίστοιχες ακαδημαϊκές πιστωτικές μονάδες (ECTS) και αποκτά πολύτιμες μεταβιβάσιμες δεξιότητες, απαραίτητες για να διαπρέψει στην επαγγελματική του πορεία.
Αυτή η ολοκληρωμένη εμπειρία μπορεί να καταστήσει τις σπουδές πιο ενδιαφέρουσες και ουσιαστικές. Ο φοιτητής όχι μόνον αντιλαμβάνεται πώς εφαρμόζεται το επιστημονικό του αντικείμενο στην πράξη, αλλά μαθαίνει επίσης να συνεργάζεται, να ηγείται, να επιλύει προβλήματα, να διαχειρίζεται την πίεση και να τηρεί κρίσιμες προθεσμίες. Καλλιεργεί δεξιότητες που κατατάσσονται πολύ ψηλά στις προτιμήσεις των εργοδοτών και τις οποίες συχνά δεν εξασφαλίζει η θεωρητική κατάρτιση.
Η εργασιακή εμπειρία προσφέρει στον φοιτητή πολύτιμη εικόνα για τη λειτουργία των οργανισμών και του επιτρέπει να κατανοήσει πώς μπορεί να αξιοποιήσει τις γνώσεις του σε ένα μελλοντικό επαγγελματικό περιβάλλον. Παράλληλα, εξοικειώνεται με την κουλτούρα και τη συμπεριφορά στον χώρο εργασίας, αναπτύσσει πρακτικές δεξιότητες και μαθαίνει πώς να χτίζει και να διατηρεί επαγγελματικές σχέσεις.
Η εφαρμογή του θεσμού στην ανώτατη εκπαίδευση της χώρας μας θα είχε πολλαπλά οφέλη: πέρα από την ενίσχυση της απασχολησιμότητας των αποφοίτων, θα παρείχε στους φοιτητές τη δυνατότητα να σχεδιάσουν με πιο συνειδητό τρόπο την επαγγελματική τους πορεία, θα ενίσχυε την εμπειρία των εργοδοτών στη συνεργασία με επιστημονικό προσωπικό, θα διευκόλυνε τη μεταφορά επιστημονικής γνώσης και καινοτομίας στον παραγωγικό τομέα και θα ενίσχυε τη σύνδεση της ακαδημαϊκής κοινότητας με την οικονομία, συμβάλλοντας στην αναμόρφωση του παραγωγικού μοντέλου της χώρας.
Η αποτελεσματική λειτουργία του θεσμού της επαγγελματικής τοποθέτησης, ωστόσο, προϋποθέτει την ανασυγκρότηση των υφιστάμενων Γραφείων Διασύνδεσης των ΑΕΙ με την αγορά εργασίας. Τα Γραφεία Διασύνδεσης χρειάζεται να ενισχυθούν τόσο οργανωτικά (π.χ. μέσω πρόσληψης εξειδικευμένου προσωπικού στη διοίκηση ανθρώπινου δυναμικού, στην επικοινωνία και στην εκπόνηση μελετών χαρτογράφησης των επαγγελματικών αναγκών ανά γεωγραφική περιοχή και τομέα), όσο και επιχειρησιακά, ώστε να λειτουργούν ως αποτελεσματικοί σύνδεσμοι μεταξύ φοιτητών, ιδρυμάτων και εργοδοτών.
* Ο κ. Δημήτρης Μπουραντώνης είναι γενικός γραμματέας Ανώτατης Εκπαίδευσης του υπουργείου Παιδείας, πρώην πρύτανης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
