Ακόμη έναν κρίκο στην αλυσίδα των στυγερών εγκλημάτων που καταγράφονται το τελευταίο διάστημα στην Ελλάδα πρόσθεσε το διπλό φονικό στη Φοινικούντα με θύματα έναν 68χρονο ιδιοκτήτη κάμπινγκ και τον επιστάτη της επιχείρησης.
Πρόκειται για μια αλυσίδα που συνεχώς μεγαλώνει και που δείχνει ότι τα τελευταία χρόνια το έγκλημα διαπράττεται με μεγαλύτερη ευκολία και με λιγότερες αναστολές σε σύγκριση με το παρελθόν. Και αυτή είναι μια πραγματικότητα που αφορά σε μεγάλο βαθμό το οικογενειακό ή το υπόλοιπο στενό περιβάλλον των δραστών. Το γεγονός ότι η Αστυνομία ερευνά την υπόθεση της Φοινικούντας αναζητώντας στοιχεία για το κίνητρο του δράστη στη διαθήκη που συνέταξε ο 68χρονος τρεις μέρες πριν από τη δολοφονία του ίσως υποδεικνύει πως έχουμε να κάνουμε με ακόμη μία τέτοια περίπτωση.
Αλλο ένα πρόσφατο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι και η περίπτωση της υπαλλήλου ΚΕΠ στη Βοιωτία, η οποία έθαψε την υπέργηρη μητέρα της σε στάβλο και απέκρυψε ότι πέθανε για να συνεχίσει να εισπράττει τη σύνταξή της. Μολονότι δεν έχει διακριβωθεί η αιτία θανάτου της γυναίκας, είναι σαφές ότι η πράξη της κόρης της, εκτός από αδίκημα, δεν συμβαδίζει με το «κοινωνικό συμβόλαιο» που έχουν «υπογράψει» οι πολίτες.
Για το θέμα της μεταβολής των ποιοτικών χαρακτηριστικών του εγκλήματος, κυρίως μέσα στην οικογένεια, μιλούν στην «Κ» ο Γιάννης Πανούσης, ομότιμος καθηγητής Εγκληματολογίας στο ΕΚΠΑ, ο εγκληματολόγος Αγγελος Τσιγκρής και η Αγγελική Καρδαρά, διδάκτωρ Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ και επιστημονική συνεργάτιδα του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος. Εξηγούν τα αίτια και αναλύουν τις κοινωνικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί.
Και για τους τρεις ειδικούς είναι ξεκάθαρο ότι πλέον αμφισβητούνται και αλλάζουν αρχές και αξίες που κάποτε ήταν αδιαπραγμάτευτες –χωρίς αυτό να είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο–, κάτι που οδηγεί με μεγαλύτερη ευκολία σε πράξεις οι οποίες χαρακτηρίζονται από την απαξία για την ανθρώπινη ζωή και την αξιοπρέπεια.
Γιάννης Πανούσης
Αντι-αξίες επιτρέπουν στον δράστη να παραβιάζει τον κανόνα και τον νόμο χωρίς τύψεις
«Στο Ποινικό Δίκαιο πάντοτε δεχόμαστε ότι οι προβλεπόμενες τυποποιήσεις εγκλημάτων –η ανθρωποκτονία, η κλοπή κ.λπ.– συνιστούν νομική συνέπεια της παραβίασης πρωτευόντων κανόνων κοινωνικής ηθικής, όπως π.χ. η προστασία της ανθρώπινης ζωής, της ιδιοκτησίας, της τιμής κ.λπ.
Αρα, το αξιακό σύστημα προϋπάρχει της ποινικοποίησης/εγκληματοποίησης και με βάση το “κοινωνικό συμβόλαιο” υποτίθεται ότι το κοινωνικό σύνολο έχει συμφωνήσει επί της αρχής».
Κουλτούρα ανομίας
«Αν για οποιονδήποτε λόγο το ισχύον αξιακό σύστημα αμφισβητείται, τότε δημιουργούνται αντι-αξίες, οι οποίες επιτρέπουν στον δράστη να παραβιάζει τον κανόνα και τον νόμο χωρίς τύψεις ή με λιγότερο αίσθημα ενοχής. Αν, δηλαδή, η ανθρώπινη ζωή απαξιώνεται, τότε και ο φόνος δεν “φαντάζει” τόσο αντικοινωνικό γεγονός, αλλά εντάσσεται σε σχετικές αξιολογήσεις, όπως για παράδειγμα αυτοδικία, “καλή βία” κ.λπ.
»Εχω την αίσθηση ότι στη χώρα μας έχει τα τελευταία χρόνια διαμορφωθεί μια κουλτούρα ανομίας, που με βάση το ιδεολόγημα “όλα επιτρέπονται, όλα συμψηφίζονται, όλα συγχωρούνται” οδηγεί στη διάπραξη εγκλημάτων, όπως δολοφονίες ή και κακοποιήσεις παιδιών από γονείς, δολοφονίες γονιών από τα παιδιά τους, δολοφονίες χωρίς αιτία μέσα στην οικογένεια κ.λπ.
Μπήκαμε στον αστερισμό της άμετρης, άσκοπης βίας, η οποία, πριν καταστεί εγκληματική, έχει ήδη γίνει μέρος του πολιτισμού μας».
Αγγελος Τσιγκρής
Το έγκλημα εισχωρεί σε πιο προστατευμένους θύλακες, όπως η οικογένεια και το σχολείο
«Τα τελευταία χρόνια, το έγκλημα εισχωρεί σε πιο προστατευμένους θύλακες. Ενας από αυτούς είναι η οικογένεια, ένας άλλος είναι το σχολείο.
Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν συμβεί τρεις μεταστροφές που άλλαξαν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του εγκλήματος.
Η πρώτη ήταν όταν άνοιξαν τα σύνορα για τους μετανάστες στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Η δεύτερη ήταν η περίοδος του μνημονίου και η τρίτη ήταν η περίοδος της πανδημίας. Μετά την πανδημία υπήρξε ένα νέο κύμα το οποίο έχει πλέον ισορροπήσει και είναι αυτό που έχουμε σήμερα».
Συμβαίνει παγκοσμίως
«Το βέβαιο είναι ότι κάθε φορά που γίνονται βίαιες αλλαγές στην κοινωνία γίνονται και ποιοτικές αλλαγές στα χαρακτηριστικά του εγκλήματος. Δεν είναι τυχαίο ότι ο πιο ευαίσθητος δείκτης για να αφουγκραστεί κάποιος τις κοινωνικές αλλαγές είναι ο δείκτης του εγκλήματος.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο πιο ευαίσθητος δείκτης για να αφουγκραστεί κάποιος τις κοινωνικές αλλαγές είναι ο δείκτης του εγκλήματος
Πρέπει να επισημάνουμε ότι αυτό συμβαίνει παγκοσμίως, δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Στις ΗΠΑ αυτό συμβαίνει από τη δεκαετία του 1950, αλλά τώρα έφτασε και σε εμάς. Η Ελλάδα δεν έχει κάποια αρνητική πρωτιά. Μπορεί να είμαστε σε χειρότερη θέση από τις σκανδιναβικές χώρες, αλλά είμαστε καλύτερα από χώρες όπως η Αγγλία, η Γερμανία και η Γαλλία».
Αγγελική Καρδαρά
Διαπιστώνεται απάθεια απέναντι στον πόνο του άλλου, αναδεικνύεται το σαδιστικό στοιχείο
«Το έγκλημα είναι συνυφασμένο με τις ανθρώπινες κοινωνίες, εξελίσσεται με την πάροδο των ετών και παρουσιάζει διαφοροποιήσεις ως προς τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του. Ενα ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η παραβατικότητα ανηλίκων, στην οποία παρατηρούμε να καταγράφεται αύξηση στα χαρακτηριζόμενα βίαια εγκλήματα, τα οποία πλέον έχουν και μεγάλη ορατότητα λόγω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης».
Ενδοοικογενειακή βία
«Αυτό που επίσης διαπιστώνεται, ιδίως σε εγκλήματα που έχουν απασχολήσει εκτενώς τα ΜΜΕ, είναι η απάθεια απέναντι στον πόνο του άλλου. Σε ορισμένες υποθέσεις αναδεικνύεται και το σαδιστικό στοιχείο: η υπέρμετρη αδιαφορία για τα συναισθήματα του θύματος και η απαξίωση της ανθρώπινης ζωής. Σε κάποιες περιπτώσεις, μάλιστα, καταργούνται ακόμη και οι άγραφοι νόμοι του δρόμου.
Τα τελευταία χρόνια διαφοροποιούνται και οι ανθρώπινες σχέσεις. Παρατηρείται αποδυνάμωση των διαπροσωπικών δεσμών και έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας. Οταν χάνεται ο σεβασμός και η επικοινωνία, αυτό έχει συνέπειες, και ίσως μία από αυτές αποτυπώνεται στα σοβαρά περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας που μας απασχολούν.
Η κοινωνία υπέστη ισχυρούς κλυδωνισμούς τα τελευταία χρόνια. Περάσαμε πολλαπλές κρίσεις: οικονομική, αξιακή και υγειονομική. Ολες αυτές άφησαν το αποτύπωμά τους
Δεν πρέπει, επίσης, να μας διαφεύγει μια ακόμη παράμετρος του ζητήματος: η σκοτεινή ή αλλιώς αφανής εγκληματικότητα, που αφορά κυρίως εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και παιδοκτονίες. Κάποια περιστατικά δεν θα αποκαλυφθούν ποτέ, επομένως δεν έχουμε την ακριβή εικόνα τους.
Η κοινωνία υπέστη ισχυρούς κλυδωνισμούς τα τελευταία χρόνια. Περάσαμε πολλαπλές κρίσεις: οικονομική, αξιακή και υγειονομική. Ολες αυτές άφησαν το αποτύπωμά τους στην κοινωνία και αυτό θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτυπώνεται πλέον στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του εγκλήματος».
