«Η μαμά μου με κυνηγούσε όχι για να φάω, αλλά για να μη φάω. Είχα πάρει κάποια κιλά στην Ε΄ Δημοτικού και το είχε πάρει κατάκαρδα. «Σίγουρα θες να το φας αυτό;» «Μήπως χόρτασες;» Τα θυμάμαι σαν τώρα, θυμάμαι να νιώθω ντροπή που είχα λιγούρα. Εβγαιναν τα άλλα παιδιά από τη θάλασσα και έτρωγαν κανταΐφι. Εβγαινα εγώ και έτρωγα ένα μήλο». Η Ελένη Κ., 42, προσπαθεί να μην κάνει τα ίδια στην 6χρονη κόρη της. Παραδέχεται όμως ότι την πιάνει άγχος όταν τη βλέπει να «στρουμπουλεύει», προσπαθεί να το αποβάλει με την ψυχοθεραπεία. «Τώρα το καλοκαίρι με τα παγωτά ξέφυγε. Η γιαγιά της –ο ίδιος άνθρωπος που δεν με άφηνε εμένα να φάω τίποτα– της μαγείρευε κάθε μέρα πατάτες τηγανητές. Είναι να τρελαίνεσαι».
Ναι, είναι να τρελαίνεσαι. Πώς φτάσαμε από την εικόνα της γιαγιάς που κυνηγάει το εγγόνι με το κεφτεδάκι στη μαμά του TikTok που πασπαλίζει σπόρους τσία στο ταπεράκι του παιδιού; Υπάρχει εξήγηση. Οι νέες μαμάδες έχουμε μεγαλώσει στα ’90s και τα «00s, σε μια εποχή δηλαδή που κυριαρχούσε το πλέον ασφυκτικό πρότυπο ομορφιάς, το skinny. Εχουμε γαλουχηθεί με το άγχος του βάρους και τη λεγόμενη κουλτούρα της δίαιτας. Προσπαθούμε, στ’ αλήθεια προσπαθούμε, να ενσωματώσουμε το πρότυπο του body positivity, αλλά η φωνή μέσα μας που λέει ότι δεν είσαι αρκετή αν δεν είσαι αδύνατη δεν έχει σωπάσει – γι’ αυτό τρέχουμε στα γυμναστήρια και τρώμε cottage cheese με τις οκάδες. Ομως θέλουμε να γίνουμε καλύτεροι γονείς από τους γονείς μας. Διαβάζουμε, ενημερωνόμαστε, ασχολούμαστε νυχθημερόν με την ανατροφή τους – και τη διατροφή τους. Κάπου εκεί, στο κενό μεταξύ των δύο συμπληγάδων, γεννήθηκε το φαινόμενο των «almond moms» (ο όρος έχει τις ρίζες του σε ένα viral βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου μια μητέρα προέτρεπε την κόρη της να φάει μόνο ένα αμύγδαλο για να ξεγελάσει την πείνα της), των μαμάδων που κουβαλώντας το skinny ιδεώδες και το άγχος της «καλής μητέρας», έγιναν υπερ-ελεγκτικές με το φαγητό, μεταφέροντας το δικό τους τραύμα στα παιδιά τους.
Οπως λέει, ωστόσο, στην «Κ» ο Αντώνης Ντακανάλης, καθηγητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο Μπικόκα του Μιλάνου, πρόκειται για μια κουλτούρα περιορισμού και ελέγχου που μπορεί να σημαδέψει ανεξίτηλα το παιδί. «Μια almond mom δεν είναι απλώς η μητέρα που κάνει δίαιτα ή έχει εμμονή με την υγιεινή διατροφή είναι εκείνη που σχολιάζει το σώμα του παιδιού της: “Μην ξαναφάς, πάχυνες”. Eίναι εκείνη που μετράει θερμίδες αντί για στιγμές, που συνδέει την αγάπη με την εμφάνιση». Δεν θέλει να πληγώσει το παιδί της, θέλει να το προστατεύσει. «Οι γονείς που εγκλωβίζονται σε αυτό το μοτίβο συχνά νιώθουν ότι μέσα από τον έλεγχο του φαγητού και την τήρηση “σωστών” διατροφικών συνηθειών αποκτούν ασφάλεια, προστατεύουν την υγεία των παιδιών τους, τα προφυλάσσουν από την παχυσαρκία, ασθένειες, “λάθη” διατροφής και εν τέλει τα θωρακίζουν από κάθε κίνδυνο, θεωρούν ότι είναι καλοί και υπεύθυνοι γονείς. Αλλωστε κουβαλούν και οι ίδιοι πληγές, μεγαλωμένοι σε μια κοινωνία που τους έμαθε ότι η αξία τους μετριέται σε κιλά. Κι αυτόν τον πόνο τον περνούν, άθελά τους, στα παιδιά τους. Δεν είναι θέμα πρόθεσης είναι αποτέλεσμα πίεσης, στερεοτύπων, μιας κουλτούρας που έχει ταυτίσει την αποδοχή με το αδύνατο σώμα».
Σε κάθε περίπτωση το παιδί μεγαλώνει με την αίσθηση ότι η αξία του δεν εξαρτάται από το ποιος ή ποια είναι, αλλά από το… μέγεθός του. «Και αυτή η ντροπή για το σώμα το συνοδεύει για χρόνια, ίσως και για πάντα», λέει ο κ. Ντακανάλης. Πληθώρα επιστημονικών ερευνών συνδέει τέτοιου είδους συμπεριφορές με χαμηλή αυτοεκτίμηση, διαστρεβλωμένη εικόνα σώματος, αυξημένο κίνδυνο διατροφικών διαταραχών και ενίοτε άγχους και κατάθλιψης.
Εμμονές και απαγορεύσεις
Οπως λέει η αναπλ. καθηγήτρια Παιδιατρικής – Εφηβικής Ιατρικής ΕΚΠΑ και επιστ. υπεύθυνη της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ) της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής του «Π. & Α. Κυριακού» Αρτεμις Τσίτσικα, μολονότι είναι θετικό ότι έχει αυξηθεί το ενδιαφέρον για έναν υγιεινό τρόπο ζωής τα τελευταία χρόνια, έχουν αυξηθεί και τα περιστατικά «εμμονικής ανησυχίας σχετικά με την “καθαρότητα” των τροφών και τη διατήρηση μιας “τέλειας διατροφής” με σημαντικές επιπτώσεις στη σωματική και την ψυχική υγεία». Οι τάσεις αυτές, εξηγεί, σχετίζονται με έναν σύγχρονο όρο, που είναι γνωστός ως «ορθορεξία». Η ορθορεξία παρουσιάζει κάποια κοινά χαρακτηριστικά με διαταραχές, όπως η ψυχογενής ανορεξία και η βουλιμία, όσον αφορά το στοιχείο της εμμονής, τις ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές και τις επαναλαμβανόμενες σκέψεις για τα τρόφιμα και την υγεία. Σύμφωνα με έρευνες του ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, η ορθορεκτική συμπτωματολογία εντοπίζεται συνήθως σε ποσοστό 2%-4% του πληθυσμού και παρατηρείται πιο συχνά σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες, ιδιαίτερα σε αυτούς που επιδίδονται σε γυμναστική σε γυμναστήρια, φοιτητές διατροφολογίας, φοιτητές ιατρικής και άλλους επαγγελματίες υγείας. Οπως λέει η ίδια, σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε έφηβους μαθητές, το 30% του δείγματος ακολουθούσε διατροφή, τα χαρακτηριστικά της οποίας συμβάδιζαν με αυτά της ορθορεξίας.
Σύμφωνα με την κ. Τσίτσικα, οι ορθορεκτικοί ενήλικες υιοθετούν άκαμπτα και επικίνδυνα διατροφικά μοτίβα και μπορεί να φτάσουν σε σημεία να απαγορεύουν υπέροχες λιχουδιές στα παιδιά, π.χ. να «μαλώνουν» τη γιαγιά όταν δίνει σοκολάτα ή να αποφεύγουν τα παιδικά πάρτι για να μην καταναλώσουν τα κλασικά γιορτινά εδέσματα! Οι ορθορεκτικές οικογένειες έχουν συσχετιστεί με ανάπτυξη διαταραχών πρόσληψης τροφής των παιδιών στην εφηβεία.
Η αγάπη σε θερμίδες – Μια almond mom δεν είναι απλώς η μητέρα που έχει εμμονή με την υγιεινή διατροφή, είναι εκείνη που σχολιάζει το σώμα του παιδιού της. Eίναι εκείνη που μετράει θερμίδες αντί για στιγμές. Αντώνης Ντακανάλης Καθηγητής Ψυχιατρικής
Σημαντικό ρόλο σε όλα αυτά έχουν παίξει ασφαλώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ολοι καταναλώνουμε βιντεάκια στα οποία κάποιος –όχι απαραιτήτως ειδικός– εξηγεί τι πρέπει να τρώμε και τι πρέπει να ταΐζουμε τα παιδιά μας. Viral είχε γίνει προ μηνών βίντεο γνωστής Eλληνίδας ΤikToker στο οποίο έφτιαχνε για το παιδί μερέντα από ρεβίθια. Σκεφτείτε το: Πόσες φορές δεν νιώσατε ότι το δικό σας πιάτο είναι «λίγο» ή «λάθος» ύστερα από ένα scroll στα σόσιαλ; Η διατροφολόγος Κωνσταντίνα Κατσανά το παρατηρεί καθημερινά στο γραφείο της. «Η αίσθηση που έχω είναι ότι έχει γίνει οριακά σαν διαγωνισμός. Ποιος θα φτιάξει το πιο υγιεινό σνακ, το πιο “καθαρό”, σε εισαγωγικά φυσικά, γιατί δεν υπάρχει στην επιστήμη τέτοιος όρος. Βλέπω γυναίκες να νιώθουν ενοχικά αν δεν ετοιμάσουν το σούπερ ουάου τάπερ φαγητού με την τέλεια διακόσμηση. Ολο αυτό φυσικά δεν έχει να κάνει με την υγεία. Πιστέψτε με, μπορείς να έχεις καλή υγεία χωρίς σπόρους τσία και αβοκάντο. Εστιάζουμε εμμονικά σε συγκεκριμένα συστατικά και χάνουμε το νόημα της υγιούς σχέσης με το φαγητό, ακόμη και με τη ζάχαρη».
Η Ευαγγελία Σ. εκτιμά ότι πέρυσι ήταν η μόνη μαμά του παιδικού σταθμού που έδινε ζάχαρη στον γιο της. «Η σοκολάτα είναι απαγορευμένο είδος. Ούτε στα παιδικά πάρτι δεν εμφανίζεται». Αλλη μαμά λέει στην «Κ» ότι αποθηκεύει συνεχώς βιντεάκια από το ΤikΤok με ιδέες για υγιεινά παιδικά γεύματα. «Ναι, έχω πάρει και σπόρους τσία», παραδέχεται. «Υπάρχει πίεση απόδοσης. Οσο πιο “καθαρό” είναι το φαγητό που δίνεις στο παιδί σου, τόσο καλύτερος γονιός είσαι. Γενικά το θέμα τάπερ έχει καταντήσει βραχνάς».
«Καλά» και «κακά» τρόφιμα
Οπως λέει ο διαιτολόγος – διατροφολόγος Γεώργιος Λουκίσσας, ο διαχωρισμός των τροφίμων σε καλά και κακά δεν λειτουργεί, για τον επιπλέον λόγο ότι τα απαγορευμένα γίνονται αυτομάτως πιο θελκτικά για τα παιδιά. «Το βλέπω συνεχώς ότι όταν δεν απαγορεύονται συγκεκριμένα φαγητά στο σπίτι, είναι πιο πιθανό το παιδί να ζητήσει να φάει φρούτα για παράδειγμα. Γιατί νιώθει ότι μπορεί να φάει το “κακό” όποτε θέλει». Αλλωστε, όλα τα τρόφιμα έχουν κάτι να σου προσφέρουν. «Ισως όχι στην ιδανικότερη αναλογία, πάντως κάτι έχουν. Επίσης, όταν ένα παιδί ζητάει ένα γλυκό σε μεγάλη ποσότητα, έχει μια άλλη ανάγκη που προσπαθεί να καλύψει. Ισως να λείπει το αίσθημα ασφάλειας ή η συναισθηματική σύνδεση με τον γονιό».
Οι ειδικοί συμφωνούν ότι είναι οι γονείς που χρειάζονται «δουλειά». «Κουβαλώντας τη δική μας διαταραγμένη σχέση με το φαγητό, η οποία συχνά δεν έχει αναγνωριστεί ποτέ, δεν δίνουμε στα παιδιά την ευκαιρία να αποκτήσουν ειρηνική σχέση με τα τρόφιμα», λέει η κ. Κατσανά. «Είναι χαρακτηριστικό ότι έρχονται μαμάδες να συζητήσουν για το παιδί τους και καταλήγουν να μιλούν για τις ίδιες. Ακόμη και χωρίς να απαγορεύσεις τροφές, το παιδί αντιλαμβάνεται ότι για παράδειγμα ο γονιός του στρεσάρεται γύρω από ένα γλυκό. Είναι καθρέφτες τα παιδιά, βλέπεις σε αυτά δικές σου αγωνίες, φόβους και τραύματα». «Οταν ακούει συνεχώς το παιδί, πω, πω, πώς θα βγω στην παραλία, το εσωτερικεύει», προσθέτει ο κ. Λουκίσσας.
«Τι θα λέγατε σε έναν γονιό που νιώθει πίεση να τα κάνει όλα σωστά σε ό,τι αφορά τη διατροφή του παιδιού του;», ρωτάμε τον κ. Ντακανάλη. «Οτι το παιδί σας δεν χρειάζεται τέλειες μπουκιές, αλλά εσάς ήρεμους, παρόντες δίπλα του στο τραπέζι. Το παράδειγμά σας, η ποικιλία, η ισορροπία μετρούν πολύ περισσότερο από τα “πρέπει” και τις οδηγίες. Αν σας βλέπει να τρώτε με ευελιξία και απόλαυση, χωρίς τύψεις, θα μάθει κι εκείνο να κάνει το ίδιο. Δεν χρειάζονται, λοιπόν, αυστηροί κανόνες ή απόλυτος έλεγχος. Χρειάζεται ισορροπία, συνέπεια, λίγη χαλαρότητα και κυρίως αποδοχή. Τα παιδιά θυμούνται την ατμόσφαιρα στο τραπέζι πολύ περισσότερο από το αν το φαγητό είναι “σωστό”, “τέλειο” ή “λάθος”. Γιατί το φαγητό δεν είναι μόνο θρέψη – είναι αγάπη, μνήμη, σχέση. Αλλωστε, δεν υπάρχει τέλειο γεύμα. Οπως δεν υπάρχει τέλειος γονιός. Δώστε στον εαυτό σας την άδεια να μην τα κάνετε όλα σωστά. Αυτό θα είναι το πιο πολύτιμο δώρο, για εσάς και για τα παιδιά σας».
