Γιατί οι περισσότεροι αγρότες που εντάχθηκαν στο πρόγραμμα Νέων Αγροτών τα έτη 2020-2021 και 2022, και έλαβαν πριμ πρώτης εγκατάστασης από 35.000 έως 42.000 ευρώ, αποφάσισαν να καλλιεργήσουν σπανάκι; Και τι έγιναν οι τεράστιες ποσότητες σπανακιού που θεωρητικά παρήχθησαν αυτή την τριετία; Ακόμη μία ιστορία αγροτικής τρέλας όπου οι επιδοτήσεις και τα πριμ κατευθύνθηκαν σε όσους κινήθηκαν με στόχο να πάρουν εύκολα χρήματα και όχι προς τους αληθινούς αγρότες, σε όσους δηλαδή είναι αποφασισμένοι να ασχοληθούν σοβαρά με την παραγωγή.
Ο τρόπος με τον οποίο είχε καταρτιστεί το πρόγραμμα από τις υπηρεσίες του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης διευκόλυνε τους επιτήδειους και δυσκόλευε τους νομοταγείς. Το πρόγραμμα Νέων Αγροτών έχει συνολικό προϋπολογισμό περίπου 400 εκατ. ευρώ, ωστόσο λόγω της μεγάλης προσέλευσης το 2021 ο προϋπολογισμός αυξήθηκε στα 603 εκατ. ευρώ. Τα χρήματα αυτά, πάντως, δεν δημιούργησαν νέους αγρότες, όπως θα έπρεπε κανονικά να συμβεί.
Το 2020 σε όλη τη χώρα δηλώθηκε ότι καλλιεργήθηκαν 12.000 στρέμματα με σπανάκι (στοιχεία ΟΠΕΚΕΠΕ), αλλά συγκομίστηκαν 6.920 στρέμματα, όπως δείχνουν τα στοιχεία του Συνδέσμου Ελληνικών Επιχειρήσεων Εξαγωγής και Διακίνησης Φρούτων Λαχανικών και Χυμών – Incofruit. Περίπου σε 5.000 στρέμματα δεν προέκυψε προϊόν.
Το 2021 δηλώθηκαν στο Ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης και Ελέγχου (ΟΣΔΕ) 21.000 στρέμματα με καλλιέργεια σπανακιού. Ομως με βάση τα στοιχεία, την ίδια χρονιά συγκομίστηκε σπανάκι από 11.500 στρέμματα. Το 2022 είχαν δηλωθεί 20.000 στρέμματα που καλλιεργήθηκαν με σπανάκι (δηλώσεις καλλιέργειας – στοιχεία ΟΠΕΚΕΠΕ). Ομως συγκομίστηκε παραγωγή από 7.890 στρέμματα. Οπως εξηγούν στην «Κ» μελετητές γεωπόνοι, το σπανάκι ήταν η κυρίως καλλιέργεια που επέλεγαν όσοι εντάσσονταν στο πρόγραμμα Νέων Αγροτών, γι’ αυτό και τα στρέμματα που δηλώθηκαν αυξήθηκαν κατά πολύ. «Ολη η Ελλάδα γέμισε σπανάκι», λένε χαρακτηριστικά.
Την επόμενη χρονιά το 2023, που δεν υπήρχε αντίστοιχο πρόγραμμα, είχαμε λίγα στρέμματα με σπανάκι, συνολικά 5.980 σε όλη την Ελλάδα. Γιατί πολλοί επίδοξοι νέοι αγρότες επέλεξαν να δηλώσουν ως καλλιέργεια το σπανάκι για να μπουν στο πρόγραμμα Νέων Αγροτών;
Είναι φθηνή καλλιέργεια, δεν χρειάζεται να κάνεις μεγάλη αρχική επένδυση και επιπλέον έχει μικρή καλλιεργητική περίοδο, μόλις τρεις μήνες, οπότε εύκολα μπορείς να ισχυριστείς σε ενδεχόμενο έλεγχο ότι έχεις μαζέψει το προϊόν ή καταστράφηκε. Για να σπείρεις σπανάκι, σύμφωνα με τους μελετητές γεωπόνους (σ.σ. τα στοιχεία τους είναι στη διάθεση της «Κ», αλλά δεν επιθυμούν να δημοσιοποιηθεί το όνομά τους λόγω του κλίματος που έχει δημιουργηθεί από το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ), χρειάζεσαι περίπου ένα κιλό σπόρο το στρέμμα, και ο σπόρος έχει κόστος 10 ευρώ το κιλό. «Για να καλύψεις πέντε ή δέκα στρέμματα που είναι τα ελάχιστα για να μπεις στο πρόγραμμα, το κόστος του σπόρου δεν ξεπερνάει τα 100 ευρώ», επισημαίνουν.
Ο προϋπολογισμός του προγράμματος Νέων Αγροτών ανήλθε στα 603 εκατ. ευρώ το 2021. Τα χρήματα αυτά ωστόσο δεν δημιούργησαν νέους αγρότες, όπως θα έπρεπε να συμβεί.
Το πρόγραμμα της εγκατάστασης νέων αγροτών βασίζεται σε έναν πίνακα τυπικής απόδοσης εισοδήματος για κάθε καλλιέργεια, τον οποίο έχει συντάξει το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης. Με βάση αυτόν τον πίνακα για να μπεις στο πρόγραμμα πρέπει να έχεις αρκετά στρέμματα από την/τις καλλιέργεια/ες που δηλώνεις, ώστε να συμπληρώνεις εισόδημα από 12.000 ευρώ το έτος και πάνω.
Ομως, όπως τονίζουν οι μελετητές, ο συγκεκριμένος πίνακας έχει λανθασμένα στοιχεία που δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα. Ετσι, για παράδειγμα, η τυπική απόδοση εισοδήματος ανά στρέμμα για την ελιά είναι πολύ χαμηλή και άρα απαιτείται κάποιος να έχει πολύ μεγάλο ελαιώνα για να μπει στο πρόγραμμα. Σε άλλες καλλιέργειες, όπως στα κηπευτικά υπαίθρου, δεν υπάρχει διαβάθμιση στην τυπική απόδοση εισοδήματος.
Ετσι, με βάση πάντα τον πίνακα, το ίδιο εισόδημα θα έχεις αν καλλιεργήσεις ντομάτες, πιπεριές, αγγούρια και την ίδια απόδοση αν καλλιεργήσεις σπανάκια ή ραδίκια. Φυσικά τα έξοδα στην πρώτη περίπτωση είναι πολύ μεγαλύτερα. «Είναι λογικό επακόλουθο που οι περισσότεροι επέλεξαν το σπανάκι ως καλλιέργεια», εξηγούν οι μελετητές.
Προφανώς η επιλογή αυτή δεν έγινε με τους όρους της αγοράς, τι σε συμφέρει δηλαδή να καλλιεργήσεις για να δημιουργήσεις μια βιώσιμη μονάδα και να μπεις με καλούς όρους στο αγροτικό επάγγελμα. «Διάλεγαν οι περισσότεροι πώς θα ξοδέψουν λιγότερα και θα πάρουν περισσότερα», επισημαίνουν γεωπόνοι-σύμβουλοι.
Προσφυγή στο ΣτΕ
Περίπου 1.300 άτομα (στον συνολικό αριθμό των περίπου 14.000 που εντάχθηκαν το 2021) έκαναν το «λάθος» να επιλέξουν μια δυναμική καλλιέργεια: τα κηπευτικά χαμηλής κάλυψης. Αρχικά το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης είχε καθορίσει ότι η τυπική απόδοση εισοδήματος για τα κηπευτικά χαμηλής κάλυψης ήταν η ίδια με τα θερμοκήπια, δηλαδή 6.892 ευρώ το στρέμμα. Με βάση αυτό το στοιχείο, περίπου 1.300 άτομα έκαναν τις αιτήσεις ένταξης στο πρόγραμμα. Ομως εκ των υστέρων το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης καθόρισε ότι τα κηπευτικά χαμηλής κάλυψης είναι το ίδιο με τα υπαίθρια κηπευτικά που δίνουν υποπολλαπλάσιο εισόδημα. Ετσι, 1.300 άτομα που δεν συμπλήρωναν με βάση τα στρέμματα που είχαν δηλώσει ετήσιο εισόδημα 12.000 ευρώ αποκλείστηκαν από το πρόγραμμα, χωρίς να έχουν μάλιστα δικαίωμα να αναπροσαρμόσουν τις αιτήσεις τους. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν προσφύγει στο ΣτΕ και τέσσερα χρόνια μετά αναμένουν την απόφαση.
Το πρόγραμμα Νέων Αγροτών στοχεύει στην ηλικιακή ανανέωση του αγροτικού πληθυσμού. Η μεγάλη ηλικία είναι ένα δομικό πρόβλημα της ελληνικής αγροτικής οικονομίας, πρόβλημα εξαιρετικά κρίσιμο για την επιβίωση του τομέα. Ομως, ο τρόπος που υλοποιήθηκε το πρόγραμμα Νέων Αγροτών κάθε άλλο παρά απέδωσε. Το 65% των Ελλήνων αγροτών είναι άνω των 55 ετών και το 37,1% είναι άνω των 65 ετών. Ενδεικτικά, στην Αυστρία μόνο το 7% των αγροτών είναι άνω των 65 ετών.
