Νέας γενιάς φούρνοι, ψαγμένα wine bars, urban τσιπουράδικα, ατμοσφαιρικά street bars (και μαζί τους, άπειρα της σειράς), μοντέρνες πιτσαρίες, μικροσκοπικά ζαχαροπλαστεία, σκανδιναβικής αισθητικής καφέ με πελατεία ψηφιακούς νομάδες και εικοσάρηδες της Gen Z, καταστήματα με μεταχειρισμένα ρούχα αλλά και σούπερ cool T-shirts, ανθοπωλεία νέας κοπής, ινσταγκραμικά χόστελ και γκαλερί που μόλις μετακόμισαν από το Κολωνάκι.
Τα Εξάρχεια του 2025 έχουν κάτι από Παγκράτι, Κουκάκι και Κολωνάκι, τις «βασίλισσες» της αθηναϊκής κανονικότητας όπως μας τις παρέδωσε το μεταπανδημικό boom και οι στυλοβάτες του, τουρισμός και εστίαση. Το οφείλουν σε μεγάλο βαθμό στην εν μέρει τήρηση της κυβερνητικής υπόσχεσης του 2019 για «νόμο και τάξη»· οι τελετουργικές αψιμαχίες ανάμεσα σε κουκουλοφόρους και ΜΑΤ στην οδό Στουρνάρη έλαβαν συνοπτικά τέλος, όπως και οι πολυετείς καταλήψεις σε κτίρια της ευρύτερης περιοχής. Η πολιτική αλλαγή ενθάρρυνε την επιχειρηματική κινητικότητα, που δεν διαφοροποιήθηκε και πολύ από την τυποποίηση της αθηναϊκής μικροοικονομίας: Airbnb και μπαρ.
Κανονικότητα και ιδιαιτερότητα
Αυτό που για άλλες γειτονιές θα μπορούσε να είναι κατάρα, στην περίπτωση των Εξαρχείων μια σχεδόν αφύσικη «κανονικότητα» φιλτράρεται υποχρεωτικά μέσα από τα «ιδιαίτερα» χαρακτηριστικά της περιοχής. Η Αλεξάνδρα Τραγάκη, καθηγήτρια Οικονομικής Δημογραφίας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και κάτοικος Εξαρχείων εδώ και πολλά χρόνια, παρακολουθεί με μεγάλο ενδιαφέρον την εξέλιξη της γειτονιάς της σε προορισμό διασκέδασης εκ νέου, αλλά με ελαφρώς διαφορετικό πρόσημο σε σχέση με το σχετικά πρόσφατο επαναστατικό παρελθόν της.
Τώρα υπάρχει μεγαλύτερος ανθρωπολογικός πλουραλισμός, ο απαραίτητος βαθμός επιτήδευσης και η γνώριμη εξαρχειώτικη εξωστρέφεια, αλλά ένα… τσαφ περισσότερο ανέμελη και σίγουρα πιο απολιτίκ. «Ολα αυτά είναι ωραία, αρκεί το σπίτι ή το υπνοδωμάτιό σου να μη συνορεύει με τα μπαρ που ανοίγουν το ένα μετά το άλλο», λέει με συγκρατημένο χαμόγελο η Αλεξάνδρα Τραγάκη. Ωστόσο, οφείλει να παραδεχθεί ότι η ολοήμερη κοσμοπλημμύρα έχει και τα καλά της, καθώς έχει ενισχύσει σημαντικά το αίσθημα ασφάλειας των μόνιμων κατοίκων. Το άλλο «καλό» που έχει προκύψει είναι ο περιορισμός των εγκαταλελειμμένων χώρων, που ήταν πηγή πολλών δεινών της ευρύτερης περιοχής με την άτυπη κατάληψή τους από πάσης φύσεως παραβατικούς. «Τώρα, όσοι έχουν κάτι στην περιοχή θέλουν να το αξιοποιήσουν για να εκμεταλλευθούν τη συγκυρία. Αλλά δυστυχώς στις εννέα στις δέκα περιπτώσεις πρόκειται για εφήμερες λειτουργίες, για περαστικούς επενδυτές, για περιστασιακούς ενδιαφερομένους, με αποτέλεσμα η γειτονιά να χάνει σταδιακά τον χαρακτήρα της γειτονιάς», λέει η καθηγήτρια στο Χαροκόπειο, και βρίσκω την ευκαιρία να τη ρωτήσω αν αυτό που παρακολουθεί εμπίπτει στην πολυφορεμένη έννοια του αστικού εξευγενισμού (ελληνική απόδοση του αγγλοσαξονικού όρου «gentrification»).
«Σε καμία περίπτωση. Ο εξευγενισμός προϋποθέτει κάποιο οργανωμένο σχέδιο με συμβολή τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα. Από τα Εξάρχεια απουσιάζει παντελώς ο δημόσιος τομέας, για να ξεκινήσουμε από εκεί. Αρκεί μια ματιά στους δημόσιους χώρους, στην κατάσταση των πεζοδρομίων, των όψεων των κτιρίων και έχετε αμέσως μια εικόνα. Οσο για τον ιδιωτικό, πρόκειται κυρίως για σποραδικές επενδύσεις με αποκλειστικό στόχο το άμεσο κέρδος, χωρίς καμία μακροπρόθεσμη οπτική που να συνυπολογίζει ή να αποβλέπει στην αναβάθμιση του οικιστικού αποθέματος και του δημόσιου χώρου».
Οι τιμές της στέγης
Αυξήσεις τιμών παρατηρήθηκαν και στα Εξάρχεια ως αποτέλεσμα της ευρύτερης τάσης σε όλες τις περιοχές και στο κέντρο της Αθήνας. Σύμφωνα με τον κ. Πέτρο Αγγο, διευθυντή μάρκετινγκ και επικοινωνίας της Engel & Völkers Ελλάδος, οι τιμές σε Εξάρχεια και Νεάπολη ακολουθούν την ευρύτερη αυξητική τάση που παρατηρείται στην αγορά μισθώσεων κατοικιών στο κέντρο της Αθήνας, ειδικά από το 2022 και μετά. Οι μέσες τιμές ενοικίασης για ανακαινισμένα διαμερίσματα στα Εξάρχεια κυμαίνονται σήμερα γύρω στα 9-13 ευρώ/τ.μ., ενώ για ακίνητα σε καλή κατάσταση αλλά παλαιότερης κατασκευής οι τιμές κινούνται μεταξύ 7-9 ευρώ/τ.μ. – επίπεδα που αντικατοπτρίζουν τις τιμές και σε άλλες ζώνες με παρόμοιο προφίλ. «Η αυξημένη ζήτηση προέρχεται κυρίως από φοιτητές, νέους επαγγελματίες, αλλά και από ξένους που αναζητούν πιο αυθεντικές και προσβάσιμες γειτονιές εντός του κέντρου της πόλης», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Αγγος.
Η άνθηση της μικροεπιχειρηματικότητας στα Εξάρχεια, έστω στα όρια της μονοκαλλιέργειας (εστίαση και τουρισμός), δεν αρέσει σε όλους. Εδώ και καιρό έχει μπει στο στόχαστρο τοπικών συλλογικοτήτων με έντονα αντικαπιταλιστική ρητορική· αρκεί να ρίξετε μια ματιά στις εκατοντάδες αφίσες σε τοίχους και κολόνες. Η εκφωνήτρια και παραγωγός Επιστήμη Μπινάζη, η οποία επέστρεψε στα Εξάρχεια ύστερα από ένα σύντομο «διάλειμμα» στα βόρεια προάστια, πιστεύει ότι η δαιμονοποίηση της μικροεπιχειρηματικότητας ή του καλλωπισμού της εξωτερικής όψης κτιρίων γίνεται στο τέλος μπούμερανγκ για τους ίδιους τους κατοίκους: «Οι ιδιοκτησίες απαξιώνονται και στο τέλος πωλούνται σε πολύ φθηνότερες τιμές στα funds, όπως είδαμε να συμβαίνει στην περίοδο της κρίσης. Αναρωτιέμαι αν θέλουμε να ξανασυμβεί αυτό στα Εξάρχεια», υποστηρίζει. Πάντως, επιστρέφοντας στην παλιά γειτονιά της βρήκε πολύ περισσότερους ξένους («όχι απαραίτητα τουρίστες», επισημαίνει), αλλά και τους δρόμους και τα πεζοδρόμια πιο παρατημένα σε σχέση με αυτό που θυμόταν.
Αρχαία βρωμιά
Την ίδια εντύπωση έχει και ο Αλέξανδρος Γουνιώτης, ο οποίος αποφάσισε μαζί με τη σύντροφό του να μεγαλώσουν το οκτώ μηνών αγοράκι τους στην καρδιά της πόλης και για την ακρίβεια στην οδό Μαυρομιχάλη. «Υπάρχει μια μόνιμη αίσθηση βρωμιάς, σαν να μην περνάει ποτέ οδοκαθαριστής από δω». Αυτό που πάντως συνεχίζει να τον εντυπωσιάζει είναι η κατάληψη ολόκληρων πολυκατοικιών από εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην αδιαβάθμητη ζώνη ανάμεσα στη βραχυχρόνια μίσθωση και στο ξενοδοχείο. Θεωρητικά, από την 1η Ιανουαρίου του 2025 ισχύει και στα Εξάρχεια η απαγόρευση των airbnb, καθώς γεωγραφικά ανήκει στο 1ο δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Αθηναίων. Πολλά από τα κτίρια που βλέπει ο Αλέξανδρος να μεταμορφώνονται σε τουριστικά καταλύματα είτε είχαν προλάβει να εκδώσουν άδεια πριν από την 1η Ιανουαρίου είτε αυτοπροσδιορίζονται ως «εξυπηρετούμενα διαμερίσματα» και εξαιρούνται από την εν λόγω ρύθμιση.
Κόντρα στο αφήγημα που θέλει τα Εξάρχεια να χάνουν την ταυτότητά τους και να εξελίσσονται σε μία ακόμα νυχτερινή πιάτσα για «φασαίους» και τουρίστες, ο Γιώργος Τζάνερης πήρε την απόφαση τον χειμώνα του 2024 να μεταφέρει εδώ (Ιπποκράτους) την γκαλερί του (Genesis Gallery) από το Κολωνάκι. Ηταν ο πρώτος αλλά όχι και ο τελευταίος, καθώς καταγράφεται μια ενδιαφέρουσα τάση μετακόμισης χώρων τέχνης στα Εξάρχεια από άλλες περιοχές της Αθήνας και κυρίως από το Κολωνάκι. Ο λόγος ήταν καθαρά οικονομικός, αν και ο ίδιος ζει στα Εξάρχεια εδώ και 14 χρόνια. Οχι μόνο δεν έχει μετανιώσει για τη νέα επαγγελματική του στέγη, αλλά δηλώνει ενθουσιασμένος και συγκινημένος από την ανταπόκριση της γειτονιάς. «Την εποχή που ετοιμαζόμασταν να ανοίξουμε, έμπαινε κόσμος και μας ευγνωμονούσε για την απόφασή μας. Δεν το πίστευα». Ο Γιώργος Τζάνερης λέει ότι η γκαλερί τώρα έχει όλη τη μέρα κόσμο και ζωή, «κάτι που δεν συνέβαινε ποτέ στο Κολωνάκι. Τα Σάββατα είναι σαν γιορτή».
Ωστόσο, φαίνεται ότι υπάρχουν πράγματα που δεν θα αλλάξουν ποτέ στα Εξάρχεια. Το ένα είναι ότι σπανίως θα έρθει ποτέ η Αστυνομία όταν την καλέσεις· για να μην προκληθεί «αχρείαστη» κοινωνική αναστάτωση. Το άλλο είναι ότι δεν λειτουργούν ταχυδρομείο, τραπεζικά υποκαταστήματα ή μηχανήματα αυτόματης ανάληψης μετρητών, τα γνωστά ΑΤΜ. Η δημογράφος και μόνιμη κάτοικος Αλεξάνδρα Τραγάκη το θέτει ως εξής: «Είναι σαν να σου λέει το κράτος, η κυβέρνηση, ο δήμος, ότι αν θέλεις να ζήσεις στα Εξάρχεια αναλαμβάνεις εσύ την ευθύνη. Εγώ, ως κράτος, δεν σου οφείλω το παραμικρό, η επιλογή είναι δική σου και βγάλ’ τα πέρα μόνος σου. Ετσι, αυτά που ισχύουν για όλες τις γειτονιές της Αθήνας, απλώς δεν ισχύουν εδώ. Και κάπως μαθαίνεις να ζεις μ’ αυτό».
