«Να σου κάνω μια ερώτηση; Αν είχες έναν κήπο και φύτευες φυτά που δεν μεγάλωναν όπως περίμενες, τι θα ρωτούσες τον εαυτό σου;» με ρώτησε σε κάποια στιγμή της κουβέντας μας ο δρ Γκάμπορ Μάτε. «Αν τα πότισα σωστά;» απάντησα αυθόρμητα. «Ακριβώς. Αν ικανοποιούνται οι ανάγκες τους. Θα σκεφτόσουν “ποιες είναι οι συνθήκες που λείπουν εδώ”; Το ίδιο ισχύει και με τις αναπτυξιακές διαταραχές. Τα παιδιά δεν αναπτύσσονται, επειδή δεν έχουν τις σωστές συνθήκες. Δεν έχουν το κατάλληλο “πότισμα”, διατροφή, φως – με την έννοια της απαραίτητης συναισθηματικής σχέσης με τους γονείς τους».
Η ανατροφή παιδιών ποτέ δεν προοριζόταν να γίνεται από έναν πατέρα και μια μητέρα που ζουν μόνοι τους σε ένα διαμέρισμα. Ηταν υπόθεση ενός χωριού. Και αυτό έχει χαθεί.
Είναι απίστευτο πόση ομίχλη διαλύεται και πόσες τελείες ενώνονται σε μόλις 40 λεπτά της ώρας με τον δρα Μάτε, τον διακεκριμένο Ουγγροκαναδό γιατρό, συγγραφέα διεθνών μπεστ σέλερ και αναγνωρισμένο ομιλητή, που έχει αφιερώσει δεκαετίες στην έρευνα γύρω από τις ρίζες των ψυχικών και σωματικών νοσημάτων, του εθισμού και του τραύματος. Γεννημένος το 1944 σε μια εβραϊκή οικογένεια στη ναζιστικά κατεχόμενη Βουδαπέστη, το τραύμα υπήρξε συνώνυμο της παιδικής του ηλικίας. Μεταναστεύοντας στον Καναδά, ασχολήθηκε με την παρηγορητική φροντίδα, ενώ εργάστηκε για χρόνια σε κλινικές απεξάρτησης, συνομιλώντας με ανθρώπους στο περιθώριο. Αφορμή για να τον συναντήσουμε (διαδικτυακά) η επίσκεψή του στις 6-10 Οκτωβρίου στην Ελλάδα και στο retreat που διοργανώνει η One Sanctum στις Σπέτσες με τίτλο «Resilience in a stressed world» (onesanctum.org)*.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Η κάλυψη αναγκών
Για τον ίδιο, η αιτία πίσω από τις τόσες διαγνώσεις αναπτυξιακών διαταραχών στα παιδιά είναι ότι δεν ικανοποιούνται βασικές ανάγκες τους. «Ο άνθρωπος υπάρχει στη Γη εδώ και 200.000 χρόνια· για το μεγαλύτερο μέρος αυτής της περιόδου –μέχρι πριν από 1.500 χρόνια και πιο πρόσφατα– ζούσαμε σε μικρές ομάδες όπου οι γονείς ήταν με τα παιδιά τους όλη μέρα, και υπήρχαν πολλοί ενήλικοι γύρω που τα υποστήριζαν. Η ανατροφή παιδιών ποτέ δεν προοριζόταν να γίνεται από έναν πατέρα και μια μητέρα που ζουν μόνοι τους σε ένα διαμέρισμα. Ηταν υπόθεση ενός χωριού. Και αυτό έχει χαθεί». Επιπλέον, δεν βλέπουμε τα παιδιά μας όλη μέρα, επειδή δουλεύουμε. «Τα παιδιά περνούν τον περισσότερο χρόνο τους με άλλα παιδιά – δηλαδή έχουμε πολύ ανώριμα πλάσματα που επηρεάζουν το ένα το άλλο. Και μετά τους δίνουμε αυτό (σ.σ. δείχνει το κινητό), που σημαίνει ότι ακόμη κι όταν δεν είναι μαζί, είναι μαζί».
Ο δρ Μάτε βρίσκεται σε ανοιχτή αντιπαράθεση με τους αναπτυξιολόγους, υποστηρίζοντας ότι πολλοί δεν αντιλαμβάνονται ότι η πιο σημαντική επιρροή στη φυσιολογική ανάπτυξη του εγκεφάλου είναι η συναισθηματική σχέση των παιδιών με τους ενηλίκους. «Μια σχέση που είναι ανασφαλής, ασυνεπής ή φορτισμένη από άγχος… Η λύση δεν είναι να προσπαθήσεις να αλλάξεις τη συμπεριφορά τους ή να τους δώσεις φάρμακα, αλλά να τους προσφέρεις καλύτερες συνθήκες. Να κοιτάξεις το παιδί και αντί να ρωτήσεις “τι έχει αυτό το παιδί”, να ρωτήσεις “τι του συνέβη;” και να κοιτάξεις τις συνθήκες μέσα στην οικογένεια». Ο ίδιος ο δρ Γκάμπορ Μάτε έχει διαγνωστεί με ΔΕΠΥ, κάτι που τον οδήγησε να γράψει το πρώτο του βιβλίο «Scattered Minds» (1999). «Αυτές οι διαγνώσεις δεν λένε τίποτα. Ο Γκάμπορ έχει πρόβλημα συγκέντρωσης μερικές φορές και είναι αφηρημένος. Γιατί; Επειδή έχει ΔΕΠΥ. Πώς το ξέρουμε ότι έχει ΔΕΠΥ; Επειδή είναι αφηρημένος και “χάνεται”. Γιατί είναι αφηρημένος και “χάνεται”; Επειδή έχει ΔΕΠΥ. Πώς το ξέρουμε; κ.ο.κ. Αυτές οι διαγνώσεις δεν εξηγούν τίποτα, είναι περιγραφές, όχι εξηγήσεις. Τα παιδιά αποσυνδέονται επειδή είναι στρεσαρισμένα. Είναι τρόπος να ξεφύγουν από το στρες. Και αυτό συμβαίνει από τα πρώτα χρόνια – αν οι γονείς ήταν στρεσαρισμένοι όταν το παιδί ήταν νεογέννητο ή ακόμη και στην εγκυμοσύνη, η συναισθηματική κατάσταση της μητέρας επηρεάζει την ανάπτυξη του εγκεφάλου του εμβρύου».
Oπως λέει, δεν είναι ότι οι γονείς δεν αγαπούν τα παιδιά τους, αλλά ότι είναι υπερβολικά στρεσαρισμένοι. Ειδικά οι γυναίκες. «Δεν είναι τυχαίο ότι το 80% των αυτοάνοσων νοσημάτων –όπου το ανοσοποιητικό επιτίθεται στο σώμα– όπως η αρθρίτιδα ή η σκλήρυνση κατά πλάκας, εμφανίζονται σε γυναίκες. Τη δεκαετία του ’30, η αναλογία ανδρών προς γυναίκες για τη σκλήρυνση κατά πλάκας ήταν 1:1. Σήμερα είναι 3,5 γυναίκες για κάθε έναν άνδρα. Στη Δανία, ο κίνδυνος σκλήρυνσης διπλασιάστηκε μέσα σε 20 χρόνια για τις γυναίκες – όχι για τους άνδρες. Κάτι πάει λάθος. Δεν μπορεί να είναι γενετικό, τα γονίδια δεν αλλάζουν σε 20 ή 100 χρόνια». Τι συμβαίνει λοιπόν; «Στην πατριαρχική κοινωνία οι γυναίκες είχαν πάντα τον ρόλο να φροντίζουν τις συναισθηματικές ανάγκες όλων των άλλων: των παιδιών τους, των συζύγων τους. Aρα, είχαν να διαχειριστούν όχι μόνο το δικό τους στρες αλλά και των άλλων. (σ.σ. Στο βιβλίο του “Ο μύθος του φυσιολογικού”, εκδ. Key Books, ονομάζει τις γυναίκες “τα αμορτισέρ της κοινωνίας”). Μια έρευνα έδειξε πως στην πανδημία οι γυναίκες αγχώνονταν όχι μόνο για τον εαυτό τους, αλλά επειδή δεν μπορούσαν να ανακουφίσουν το στρες των συζύγων τους». Επιπλέον, οι γυναίκες εργάζονται, χωρίς όμως να απαλλάσσονται από τα συναισθηματικά βάρη. «Γι’ αυτό οι γυναίκες έχουν περισσότερο στρες, περισσότερα αυτοάνοσα, μεγαλύτερο κίνδυνο καρκίνου και περισσότερες διαγνώσεις ψυχικών νοσημάτων απ’ ό,τι οι άντρες».
Η κρίσιμη σύνδεση
Στον πυρήνα της θεωρίας του βρίσκεται η σύνδεση της σωματικής και της ψυχικής υγείας. «Η σύγχρονη ιατρική, παρά τα επιτεύγματά της, δεν αναγνωρίζει πόσο σημαντικό ρόλο παίζουν τα συναισθήματα στις σωματικές ασθένειες. Να σας δώσω ένα παράδειγμα: γυναίκες με σοβαρή μετατραυματική διαταραχή έχουν διπλάσιο κίνδυνο για καρκίνο των ωοθηκών. Παιδιά των οποίων οι γονείς είναι στρεσαρισμένοι έχουν πιο συχνά άσθμα. Παιδιά διαζευγμένων γονιών έχουν αυξημένο κίνδυνο για εγκεφαλικό αργότερα στη ζωή τους. Μπορώ να σας δώσω ένα εκατομμύριο μελέτες που δείχνουν τη σχέση ανάμεσα στο συναίσθημα και στη σωματική υγεία. Είναι όλα ένα και όλα έχουν να κάνουν με το στρες. Το είχε πει ο Σωκράτης στην Αθήνα 2.500 χρόνια πριν, ότι το πρόβλημα των γιατρών είναι ότι διαχωρίζουν το μυαλό από το σώμα. Το κάνουν ακόμη».
Ο Σωκράτης φαίνεται ότι έχει επηρεάσει πολύ το έργο του. «Η μέθοδός του ήταν να κάνει ερωτήσεις. Οχι τόσο για να βρει την αλήθεια, αλλά ώστε οι άλλοι να βρουν την αλήθεια μέσα τους. Κι αυτό είναι κάτι που μου αρέσει… Γιατί πιστεύω πως για να βρούμε την αλήθεια μέσα μας, πρέπει να μας κάνουν τις σωστές ερωτήσεις. Και στον “Αγαμέμονα” του Αισχύλου λέει ότι οι θεοί έπλασαν τους ανθρώπους έτσι ώστε να μαθαίνουν μέσω του πόνου. Εχω το απόσπασμα στο κινητό μου. Περίμενε ένα λεπτό». Βγάζει και διαβάζει το απόσπασμα περί «πάθει μάθος», μέσα από τον πόνο έρχεται η μάθηση. «Η αλήθεια έρχεται με τον πόνο. Οι άνθρωποι υποφέρουν. Αυτό που λέω εγώ είναι να αναρωτηθούμε. Τι προσπαθεί να μου διδάξει αυτός ο πόνος; Υπάρχουν μεγάλα μαθήματα εκεί, κάθε φορά».
* Μέρος των εσόδων θα προσφερθεί στην οργάνωση War Child για την υποστήριξη παιδιών που πλήττονται από τη βία του πολέμου.
