Οι γονείς τους μεγάλωσαν με κωμικό ήρωα τον Χάρρυ Κλυνν. Στην εποχή τους ανθούσε η επιθεώρηση πριν από την επέλαση της «φθηνής» βιντεοκασέτας. Τα μεγάλα αδέλφια τους, πάλι, ίσως πρόλαβαν τις «Τρελές σφαίρες» και τις κωμικές ελληνικές σειρές των ’90s –τις «Τρεις Χάριτες» και τους «Απαράδεκτους»– να μεσουρανούν. Τι ισχύει, όμως, για τους ίδιους; Με τι γελάει σήμερα η Gen Z; Τι κάνει τα σκυμμένα πρόσωπα πάνω από τις φωτεινές οθόνες της παλάμης να γελούν – τα πρόσωπα που δεν χρειάστηκε ποτέ να συμβιβαστούν με το μονοπώλιο ούτε της μεγάλης ούτε της μικρής –«επιτραπέζιας»– οθόνης;
Ποια Φρουτοπία;
«Ενα καλό αστείο είναι ένα καλό αστείο για όλους, εκτός αν πω κάτι για τη Φρουτοπία, οπότε δεν το πιάσουν», λέει στην «Κ» η Ηρα Κατσούδα, μία από τις πιο δημοφιλείς και ταλαντούχους stand up κωμικούς της γενιάς της με μεγάλη απήχηση στην Gen Z.
Η Ηρα έχει παρουσιάσει τις πρώτες τρεις σόλο stand up παραστάσεις της, ενώ παράλληλα επιμελείται το δικό της πόντκαστ – τηλεπαιχνίδι, στο οποίο καλεί ηθοποιούς, κωμικούς και φίλους για να παίξουν παιχνίδια «που στο τέλος η ίδια νικάει». Το stand up της βασίζεται στην αφήγηση ιστοριών και στην παρατήρηση. Κεντρικό ρόλο διαδραματίζουν οι καθημερινές νευρώσεις («θέλω μια φορά να πάω σε έναν ψυχολόγο και να μου πει “ψήνω καφέ και πες τα μου όλα”»), οι σχέσεις («βγαίνεις με έναν τύπο, σου σκάει ξυρισμένος και ξανασυστήνεστε»), αλλά και η οικογένεια («τελευταία φορά που σούρωσα με ούζο ρωτάω τον δίπλα πώς τον λένε και μου λέει “ο Κωνσταντίνος ρε, ο αδελφός σου”»).
Η ίδια ως μιλένιαλ «ψοφάει», όπως λέει, με την «επιτηδευμένη χαζομάρα» στην κωμωδία. Ταυτόχρονα, όμως, δεν νιώθει καθόλου μακριά από τις αναφορές της Gen Z. Αντίστοιχα, ένας άλλος δημοφιλής «στανταπάς», ο Πάρις Ρούπος, δημιουργός του απολαυστικού stand up special «Οχι Μανάδες», λέει στην «Κ» πως «παραδόξως, ένας 40άρης, που ίσως έχει γαλουχηθεί με ένα παλαιότερο είδος χιούμορ, πιο εύκολα παρεξηγεί ένα αστείο από έναν νεότερο θεατή που ανήκει στην Gen Z».
Στην κωμωδία του Ρούπου διακρίνει κανείς μια επιτηδευμένη αμηχανία («είχα στενή σχέση με το αλκοόλ, στα έξι μου έπινα τζιν καοτόνικ») η οποία ενίοτε δίνει χώρο σε ένα χιούμορ με δεύτερες στρώσεις ανάγνωσης («είπα στην κοπέλα μου ότι θα πάω να δω ένα ντοκιμαντέρ για τους αμυντικούς μηχανισμούς της ψυχολογίας, μου κάνει “καλή προβολή”»). Μέσα στην αμηχανία, στο λογοπαίγνιο και στις μικρές αφηγήσεις, ο Πάρις καταφέρνει τελικά να συναντηθεί με τους προβληματισμούς, τις συνήθειες και τις τάσεις της Gen Z. «Το ελεύθερο κάμπινγκ είναι σαν τη σεξουαλική μου επιθυμία, πάντα έχω στήσει (στύση) στα πιο άβολα μέρη», λέει σε ένα από τα αστεία του.
Η εποχή του insta-γέλιου
Τι είναι, επομένως, το στοιχείο που διαφοροποιεί την Gen Z ως προς το γέλιο; Κατά την Κατσούδα, η διαφορά εντοπίζεται στην ταχύτητα. Μοιραία η κουβέντα πάει στους Monty Python. «Χρειάζεται χρόνος για να εντοπίσεις το σκεπτικό», σημειώνει η κωμικός, χρόνος που, μάλλον, μοιάζει με πολυτέλεια στη διαδικτυακή φρενίτιδα του σκρολαρίσματος. «Ζούμε στην εποχή του γρήγορου και της διάσπασης», σχολιάζει από την πλευρά του ο Ρούπος και τονίζει ότι «κάθε αστείο θέλει τον χρόνο του. Από τα πιο μικρά μέχρι τα πιο εκτενή, τύπου storytelling. Αν του αφιερώσεις τον χρόνο του, θα σε αποζημιώσει».
Στη διάσταση του χρόνου στέκεται και ο Γιάννης Κατινάκης, ένας από τους πιο δημοφιλείς διαδικτυακούς –και όχι μόνο– κωμικούς (μετράει πάνω από 180.000 ακολούθους στο Instagram) ο οποίος ανήκει στην Gen Z. Τα βίντεό του στο TikTok όσο και στο Instagram μοιάζουν με μια σύγχρονη –εν είδει σύντομων σκετς– αναβίωση εμβληματικών σειρών των ’90s, όπως το «Ντόλτσε βίτα», προσαρμοσμένη στο σήμερα, με μια ενδιαφέρουσα queer πινελιά. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τα σκετς στα οποία ο ήρωάς του συναντά έναν μπρουτάλ ταβερνιάρη και το αποτυχημένο φλερτ τον οδηγεί να κάνει τη λάντζα της ταβέρνας ή το τετ α τετ του με έναν πιτσαδόρο στον οποίο συστήνεται ως «Γιάννης, αλλά στο Tinder με φωνάζουν “μαγκούφα”».
Ο ίδιος παραδέχεται στην «Κ» πως το «δικό του υλικό έχει πέραση σε πολύ μεγάλο βαθμό επειδή έχουν πέραση ακόμη οι ίδιες οι σειρές». «Οταν δημιουργώ ένα χαρακτήρα, σκέφτομαι την Κορίνα από τα “Εγκλήματα”, ποτέ δεν σκέφτομαι ότι θέλω να δημιουργήσω έναν αυστηρά queer χαρακτήρα», συμπληρώνει. Σίγουρα, πάντως, η ηρωίδα της Μαρίας Καβογιάννη θα μπορούσε να πει τη φράση «αξιοπρεπής είμαι μέχρι τα μεσάνυχτα, μετά αλλάζω» που χρησιμοποιεί ο ίδιος.
Ακόμη, όμως, κι ένας «ήρωας» της ιντερνετικής κωμωδίας όπως ο Κατινάκης, δεν μπορεί να παραβλέψει «μια βιασύνη και μια προχειρότητα» που διέπει το είδος του. Μια διάσταση που ούτε στον ίδιο, παρότι παιδί του Ιντερνετ, δεν προκαλεί γέλιο.
Ολα στη χύτρα
Πράγματι, αν συνεχίσουμε το σκρολάρισμα στις πιο δημοφιλείς πλατφόρμες θα συναντήσουμε βίντεο λίγων δευτερολέπτων που αναπαράγουν παραπλήσια χιουμοριστικά ευρήματα. Η γκρινιάρα φίλη, η υπερπροστατευτική μαμά, η σνομπ «φασαία», ο «κάγκουρας» που ακούει τραπ, η «βασικιά» που νοιάζεται μόνο για την εικόνα της, η ζηλιάρα σύντροφος, ο απαθής σύζυγος, η «delulu» με τα μακριά νύχια-μανταλάκια, το επαναλαμβανόμενο εύρημα του «πόσο αντρίκεια» ήταν τα πράγματα παλιά σε σύγκριση με το «νωχελικό» παρόν, εμφανίζονται ξανά και ξανά ως κωμικά σχήματα.
Η Ιωάννα Βώβου, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου, εξηγεί στην «Κ» ότι στη διαδικτυακή σφαίρα της κωμωδίας υπάρχει πολύ έντονο το στοιχείο της «ανακύκλωσης και της μείξης», η κουλτούρα του mashup, όπως λέει. «Είναι εντυπωσιακό πως, ενώ μιλάμε για νέα μέσα, τελικά βλέπουμε νεαρά άτομα να αναπαράγουν έναν στερεοτυπικό οπτικοακουστικό λόγο, εύκολα και τυποποιημένα». Η κυρία Βώβου, στο ίδιο πλαίσιο, εντοπίζει «έμφυλα, εθνικά και ταυτοτικά στερεότυπα».
Η βάναυση χλεύη
Είναι γεγονός πως δημοφιλείς κωμικοί – ινφλουένσερ έχουν γίνει viral αναπαράγοντας αστεία για το «πόσο εύκολες είναι οι γυναίκες, σε σημείο να κάνουν σεξ για ένα πιάτο φακές». Η «μάχη των φύλων» με όρους προκατάληψης (το κορίτσι που δεν μπορεί να διαλέξει τι ρούχο θα αγοράσει, το αγόρι που θέλει να δει μπάλα με τους φίλους του) παραμένει ριζωμένη στα φίλτρα της Gen Z. Παράλληλα, κανάλια στο YouΤube με ακροδεξιό περιεχόμενο και δεκάδες χιλιάδες ακολούθους προσπαθούν να περάσουν τη «γραμμή» τους «μιμοποιώντας» –μετατρέποντας σε χαριτωμένα «μιμίδια», εύπεπτα μηνύματα που προορίζονται για μαζική αναπαραγωγή– θέσεις κατά των αμβλώσεων ή της ισότητας στον γάμο, αξιοποιώντας στο μοντάζ ατάκες από σειρές ή από το παλιό ελληνικό σινεμά.
Λίγους μήνες πριν, ένας από τους πιο δημοφιλείς δημιουργούς διαδικτυακού περιεχομένου, με φανατικούς θαυμαστές εφήβους, είχε συλληφθεί για κακοποίηση ατόμων με αναπηρία σε ζωντανή μετάδοση. «Το να γελάμε με την αναπηρία έχει κανονικοποιηθεί στο Διαδίκτυο», σχολιάζει η κυρία Βώβου, επισημαίνοντας, όμως, ότι καταλύτης στην πορεία της κανονικοποίησης υπήρξε η τηλεόραση με τα ριάλιτι και τα «παρατράγουδά» της.
Εστιν ουν κωμωδία
Ακόμη, όμως, και οι πιο σκοτεινές εκφάνσεις του ψηφιακού ωκεανού δεν έχουν σκοτώσει την κωμωδία. «Το Ιντερνετ μου έδωσε τον χώρο να αναδείξω ό,τι τρέλα έχω στο κεφάλι μου», λέει ο Γιάννης Κατινάκης και το ίδιο ισχύει και για δεκάδες άλλους συνομηλίκους του που πειραματίζονται με τα κείμενα και τις ιδέες τους. Αντίστοιχα, η Ιωάννα Βώβου παρατηρεί πως ο εθισμός στο Διαδίκτυο δεν έχει διαβρώσει το συναίσθημα του γέλιου και τις εστίες δημιουργικότητας. «Μπορώ να γελάσω και μπορώ ταυτόχρονα να κρίνω», λέει χαρακτηριστικά στην «Κ», υπογραμμίζοντας, πάντως, ότι είναι κρίσιμο να διαχωρίσουμε «τη δημιουργικότητα από τη δημιουργία».
«Το Ιντερνετ μου έδωσε τον χώρο να αναδείξω ό,τι τρέλα έχω στο κεφάλι μου», λέει ο Γιάννης Κατινάκης, ο οποίος έχει υψηλές απαιτήσεις από τους stand up κωμικούς της γενιάς του. «Η κωμωδία είναι ένα πολύ δύσκολο είδος και θέλω να είναι στο βάθρο που της αρμόζει».
Η Ηρα Κατσoύδα ξεκαθαρίζει ότι για την ίδια τα ιντερνετικά reels και τα κωμικά σκετσάκια που κατακλύζουν τις οθόνες των κινητών της Gen Z «ναι, αποτελούν είδος κωμωδίας». Αλλωστε και η ίδια ανεβάζει αποσπάσματα παραστάσεών της με αυτή τη μορφή, χωρίς να παραβλέπει πως η αποσπασματικότητα ενίοτε παρεξηγείται από το κοινό, όταν εκείνο δεν έχει πλήρη εικόνα του σκεπτικού ενός αστείου. Την ίδια άποψη έχει και ο Πάρις Ρούπος, ο οποίος χαρακτηρίζει το Διαδίκτυο «χωνευτήρι ανθρώπων και ιδεών» και εκ των πραγμάτων πιο «στενόμυαλο και ετοιμοπόλεμο».
Είναι γεγονός, πάντως, ότι μέσω του Διαδικτύου εδώ και χρόνια έχουν αναδειχθεί πολλά ταλέντα, αλλά και ευρηματικές τάσεις επαναπροσέγγισης της κωμωδίας. Η φράση «θα με βγάλει το Luben» είναι ενδεικτική της μαζικής επίδρασης της εν λόγω σατιρικής σελίδας. Αντίστοιχα, άλλοι δημιουργοί που ξεκίνησαν τη διαδρομή τους στην κωμωδία ανοίγοντας απλώς την κάμερα του κινητού τους, σήμερα διαπρέπουν στη stand up σκηνή, στο θέατρο και στην τηλεόραση.
Οχι για εύθικτους
Ειδικότερα, για τη stand up σκηνή η Ηρα Κατσούδα εκφράζεται στην «Κ» με αισιοδοξία. «Υπάρχουν ωραίες αφηγήσεις και σκεπτικά», μας λέει. Ακόμη και τα στερεοτυπικά αστεία της λογικής «πώς κάνουν οι άνδρες και πώς κάνουν οι γυναίκες» αρχίζουν να εκλείπουν.
«Υπάρχουν ωραίες αφηγήσεις και σκεπτικά», λέει η Ηρα Κατσούδα για τη stand up σκηνή. Ακόμη και τα στερεοτυπικά αστεία της λογικής «πώς κάνουν οι άνδρες και πώς κάνουν οι γυναίκες» αρχίζουν να εκλείπουν.
Από την πλευρά του, ο Ρούπος παρατηρεί ότι η λεγόμενη Gen Z κωμικών, ακόμη και μέσα στη φρεσκάδα της, κάποιες φορές πέφτει στη λούπα τού να προσέξει να μην εκφράσει κάτι παρεξηγήσιμο. «Η κωμωδία εξαρχής είναι παρεξηγήσιμη, από μόνη της», επισημαίνει και εξηγεί ότι «η δουλειά του κωμικού είναι να θίγει. Το ζητούμενο δεν είναι τι θα θίξει, αλλά πώς και από ποια σκοπιά».
Δουλειά μας να θίγουμε «Η κωμωδία εξαρχής είναι παρεξηγήσιμη, από μόνη της. Η δουλειά του κωμικού είναι να θίγει. Το ζητούμενο δεν είναι τι θα θίξει, αλλά πώς και από ποια σκοπιά», εξηγεί ο Πάρις Ρούπος.
«Η κωμωδία είναι ένα πολύ δύσκολο είδος και θέλω να είναι στο βάθρο που της αρμόζει», είναι το μήνυμα που στέλνει ο Γιάννης Κατινάκης. Ο Ρούπος από τη δική του stand up οπτική εγγυάται ότι η ζωντανή εμπειρία μιας παράστασης είναι «δέκα φορές καλύτερη» από την ιντερνετική. Η Ηρα Κατσούδα θα συνεχίσει να λατρεύει το κοινό της και το ότι στις παραστάσεις «πάμε και είμαστε όλοι βλαμμένοι»· μια προσέγγιση που ενδεχομένως να εκφράζει και την πιο ειλικρινή, αφιλτράριστη και ακομπλεξάριστη στάση της Gen Z προς την κωμωδία και το γέλιο.
