[ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ]
Στις διεθνείς και πανευρωπαϊκές έρευνες για την κατάθλιψη η Ελλάδα εμφανίζεται σταθερά στις πρώτες θέσεις, χωρίς όμως να μπορεί να αποσαφηνίσει κανείς με βεβαιότητα τους λόγους. Ωστόσο, αναρωτιέται κανείς: ο Θρακιώτης καταθλίβεται ή άγχεται για τους ίδιους λόγους με έναν Κρητικό; Πόσο ρόλο παίζουν η ιστορία, η γεωγραφία αλλά και η οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα μιας περιοχής στην έξαρση ψυχικών φαινομένων;
Η «Κ» μίλησε με πέντε ψυχιάτρους από την Κομοτηνή, το Ηράκλειο, την Πάτρα, τη Λάρισα και την Αθήνα για την τυπολογία των περιπτώσεων που συναντούν στην καθημερινή τους πρακτική σε νοσοκομεία, πανεπιστημιακές κλινικές και ιδιωτικά ιατρεία. Πέραν των ιδιαίτερων επιστημονικών ενδιαφερόντων του κάθε ψυχιάτρου, είναι σαφές ότι ανάλογα με το σημείο του χάρτη στο οποίο δραστηριοποιείται οι ιστορίες διαφέρουν, φανερώνοντας την καθοριστική επίδραση του πολιτισμικού υποστρώματος. Ωστόσο, υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής, στον οποίον όλοι τους συμφωνούν. Η πατρίδα μας πρέπει να κάνει περισσότερα πράγματα ώστε να ενισχύσει τις δομές ψυχικής υγείας, οι οποίες από την πανδημία και ύστερα καλούνται να διαχειριστούν συντριπτικά μεγαλύτερο αριθμό συμπολιτών μας. Το θετικό είναι ότι σε σχέση με το παρελθόν περισσότεροι Ελληνες προστρέχουν σε ειδικούς, δίχως πλέον να φοβούνται τόσο το θέμα του κοινωνικού στιγματισμού. Εκεί όμως η πολιτεία δεν έχει φροντίσει να στελεχώσει σωστά το σύστημα της υποδοχής και περίθαλψής τους.
ΚΟΜΟΤΗΝΗ: «Γιατρέ, σφίγγεται η ψυχή μου»
«”Πες στον άνδρα σου να βρει μια δουλειά στο νοσοκομείο γιατί θα πεινάσετε. Σιγά μην τολμήσουν να πάνε στον ψυχίατρο εδώ. Και αν ανοίξει ιατρείο, ας μη διαλέξει το κέντρο της πόλης διότι κανένας ασθενής δεν θα θέλει να τον βλέπει ο κόσμος να περνάει το κατώφλι”. Αυτά άκουγε η σύζυγός μου από τους συμπατριώτες μου όταν αποφάσισα να επιστρέψω από το εξωτερικό για να δραστηριοποιηθώ επαγγελματικά στην Ελλάδα», λέει ο Γκάρο Εσαγιάν, ιδιώτης ψυχίατρος στην Κομοτηνή, που δίδαξε επί σειρά ετών στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο. «Είμαι ο πρώτος με την ειδικότητα του ψυχιάτρου που ήρθα στη Θράκη τη δεκαετία του 1990, αφότου εργάστηκα για 14 χρόνια στην Ιταλία, στη Γαλλία και στην Ελβετία. Από τη Θεσσαλονίκη έως την Ορεστιάδα δεν υπήρχε κανείς και οι άνθρωποι πήγαιναν σε νευρολόγους τότε. Βλέποντας το πελατολόγιό μου στην ευρύτερη περιοχή με πλουσιότατη πια πείρα 35 ετών, διακρίνω χονδρικά τρεις κατηγορίες. Η πρώτη είναι εκείνοι που ζουν στο άστυ, με ψυχιατρική φαινομενολογία όμοια μ’ εκείνη των μεγάλων πόλεων. Yστερα ο αγροτικός πληθυσμός με ιδιαιτερότητες στην έκφανση των ψυχιατρικών δυσλειτουργιών. Τρίτη κατηγορία είναι οι συμπολίτες μας διαφορετικού θρησκεύματος, αυτοί που αποκαλούμε μειονοτικούς, αλλά εγώ προτιμώ τον όρο διαπολιτισμικοί.
«Στην κουλτούρα της Θράκης δεν συζητούνται τα θέματα κακοποίησης εντός της οικογένειας. Τα διαισθανόμουν και έκανα πολύ κόπο να τα βγάλω από το αφήγημα των ασθενών μου. Σήμερα τα πράγματα είναι καλύτερα. Από την άλλη, στην Ελλάδα όλοι μπορούν να δηλώνουν ψυχολόγοι δίχως τη σωστή εκπαίδευση και να καταστρέφουν ανθρώπους σε ανάγκη».
Στην πρώτη ομάδα, λ.χ., θυμάμαι όταν στην κρίση γίνονταν απολύσεις από τράπεζες, είδα πολλά στελέχη, που δοκιμάζονταν από την αγωνία τού να χάσουν τη δουλειά τους, να εμφανίζουν κατάθλιψη. Στην αγροτική ομάδα, ιδιαίτερα στο παρελθόν, κάθε άνοιξη γέμιζε το ιατρείο από γυναίκες από χωριά με αγχώδεις διαταραχές. Σταδιακά άρχισα να καταλαβαίνω ότι ήταν απότοκο των σκληρών εργασιών που έκαναν όλο τον χειμώνα, από το να υφαίνουν βελέντζες έως τα ασπρίσματα. Hταν η σωματική τους κόπωση που ξέσπαγε. Στη διαπολιτισμική ομάδα υπάρχουν ξεκάθαρα άλλες συνθήκες ζωής. Oταν παντρεύεται ένα νέο ζευγάρι δεν θα πιάσει δικό του σπίτι, αλλά η κοπέλα θα πάει να ζήσει με την οικογένεια του γαμπρού. Το πρόσταγμα θα το έχει η πεθερά. Πολύ συχνά οι άνδρες του σπιτιού εργάζονται για πολλούς μήνες στη Γερμανία και την Ολλανδία σε υπεργολαβίες και φυτώρια. Και έτσι τα κορίτσια μένουν μόνα με την οικογένεια του συζύγου. Αυτές οι νέες γυναίκες εμφανίζουν συχνότατα καταθλιπτικές διαταραχές. Γίνεται πολύ μεγάλη κατάχρηση και στα ψυχοφάρμακα, διότι στην Ελλάδα μπορείς να πάρεις αρκετά τέτοια σκευάσματα από το φαρμακείο. Οι άνδρες το ρίχνουν στο ποτό και στον τζόγο. Από την άλλη, έχει τύχει να δέχομαι μέιλ από 30άρηδες με καταγωγή από τα Πoμακοχώρια που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στην Ελλάδα, σπούδασαν στο ελληνικό πανεπιστήμιο, βρήκαν δουλειά στο εξωτερικό. Και με αναζητούν μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου να κλείσουν ραντεβού για κάποιον από τους γονείς στο χωριό που έχει πρόβλημα. Είναι η γενιά που έχει κάνει ρήξη στη σχέση της με τον τόπο. Οι ίδιοι οι νέοι το βλέπουν ως σωτηρία. Οι ηλικιωμένοι, όμως, το αντιμετωπίζουν σαν να χαλάει η οικογένεια», λέει ο κ. Εσαγιάν.
«Ο τρόπος με τον οποίον χειρίζεται κανείς τις εσωτερικές τους εντάσεις έχει να κάνει και με τη μόρφωση, την καλλιέργεια. Οι μορφωμένοι μπορούν να περιγράψουν ένα πρόβλημα: να το πρώτο βήμα προς τη θεραπεία. Τα άτομα από αγροτικές περιοχές, είτε χριστιανοί είτε μουσουλμάνοι, δεν έχουν τη σκευή να επεξεργαστούν εσωτερικά αυτό που τους συμβαίνει. Συνεπώς το σωματοποιούν, έρχονται και μου λένε: “Γιατρέ, σφίγγεται η ψυχή μου, χτυπάει η καρδιά μου, με πονάει η πλάτη μου, με πονάνε όλα”. Αυτό είναι καλυμμένη κατάθλιψη. Εννοείται ότι έχουν πάει πιο πριν σε παθολόγους και εδώ είναι το οξύμωρο. Στις περισσότερες περιπτώσεις πιστεύω ότι οι συνάδελφοί μου βλέπουν πως το θέμα δεν είναι παθολογικό και όμως δεν τους στέλνουν στον ειδικό της ψυχικής υγείας. Στην κουλτούρα της Θράκης επίσης δεν συζητούνται τα θέματα κακοποίησης εντός της οικογένειας. Τα διαισθανόμουν και έκανα πολύ κόπο να τα βγάλω από το αφήγημα των ασθενών μου. Σήμερα τα πράγματα είναι καλύτερα. Από την άλλη, στην Ελλάδα όλοι μπορούν να δηλώνουν ψυχολόγοι, δίχως τη σωστή εκπαίδευση και να καταστρέφουν ανθρώπους σε ανάγκη».
ΠΑΤΡΑ: Η οικονομική κρίση έγινε ψυχική
Αν στη Θράκη αναδεικνύεται ανάγλυφα το ζήτημα της διαφορετικής θρησκευτικής ταυτότητας, αλλά και της αγροτικής ζωής, στην Πάτρα η οικονομική και κοινωνική ιστορία της πόλης έχει αφήσει το αποτύπωμά της στα ψυχικά θέματα που έχουν σήμερα οι κάτοικοι. Ο Πάνος Αλεξόπουλος είναι διδάκτωρ και υφηγητής του Τεχνικού Πανεπιστημίου του Μονάχου, ενώ από τον Απρίλιο του 2015 συνεχίζει τη μάχιμη κλινική, διδακτική και ερευνητική δραστηριότητά του στην Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Πατρών. Είναι επιστημονικός υπεύθυνος του Ειδικού Ιατρείου Ψυχογηριατρικής και πρώιμης Διάγνωσης Νευρονοητικών Διαταραχών στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο της πόλης και διευθυντής της Πανεπιστημιακής Ψυχιατρικής Κλινικής των Πατρών. «Εργάζομαι ως ψυχίατρος από το 2004, στην αρχή στη Γερμανία και την Ιρλανδία και από το 2015 στη γενέτειρά μου. Στην πόλη μας μπορώ να δω τα τραύματα που έχει αφήσει η αποβιομηχάνιση –και κατ’ επέκτασιν η ανεργία– να καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τα προβλήματα ψυχικής υγείας που βλέπω σε αρκετούς ηλικιωμένους, αλλά και στους νεοτέρους. Οι πρώτοι είναι συνήθως περιπτώσεις των οποίων τα παιδιά έχουν μεταναστεύσει, ζουν και κάνουν καριέρα στο εξωτερικό. Οι ίδιοι οι γονείς είναι εκείνοι που προέτρεψαν τα τέκνα τους να εκπατριστούν ώστε να βρουν καλύτερη τύχη. Βρίσκονται όμως αναγκαστικά δίχως την καθημερινή κοντινή επαφή. Μ’ έχουν λοιπόν συγκλονίσει οι άνθρωποι αυτοί που έρχονται στο ιατρείο και στην αρχή λάμπουν τα μάτια τους από καμάρι όταν μου μιλάνε για τη σταδιοδρομία των παιδιών τους σε κάποιο μακρινό μέρος και μετά βγαίνει όλο το πρόβλημα της μοναξιάς και της απουσίας φροντίδας. Η κατάθλιψη τους τρώει».
Οι νέοι που παραμένουν στην Πάτρα «διαποτίζονται από την αγωνία της επιβίωσης, κάτι που επίσης φέρνει άγχος και κατάθλιψη. Δείτε λ.χ. την Καλαμάτα που γνωρίζει ανάπτυξη. Δεν είναι ότι εκεί τα έχουν ξεπεράσει όλα. Oταν όμως ρέει ο παράς, μπορεί να τα παραμερίσεις κάποια ζητήματα, χωρίς να τα λύνεις».
«Στην Πάτρα, μεγάλες ομάδες πληθυσμού κλήθηκαν να κάνουν τη διαχείριση μιας συλλογικής ήττας, που είχε ορόσημο το κλείσιμο μεγάλων βιομηχανικών μονάδων. Συνήθως επρόκειτο για άνδρες και γυναίκες που άφησαν πίσω τα χωριά τους στον νομό Αχαΐας ή Αιτωλοακαρνανίας, χάνοντας ένα τμήμα της καταγωγικής τους ταυτότητας και ήρθαν τις δεκαετίες του ’50, του ’60 και του ’70 στην τρίτη σε μέγεθος ελληνική πόλη να πιάσουν δουλειά στα εργοστάσια. Εκεί γνώρισαν αφεντικά όπως ο Στράτος και ο Λαδόπουλος. Τη δεκαετία του ’80 τα πράγματα πήγαν στραβά, οι επιχειρήσεις κρατικοποιήθηκαν όταν το παντοδύναμο τότε ΠΑΣΟΚ είχε μεγάλη επιρροή. Οι συνδικαλιστές στους οποίους πίστευαν οι εργαζόμενοι δεν διαχειρίστηκαν καλά τα πράγματα και έτσι μπήκε το τελειωτικό λουκέτο. Eμειναν χιλιάδες άνεργοι βουτηγμένοι στην αίσθηση της προδοσίας του ονείρου για καλύτερη ζωή, στο μέρος μάλιστα που νόμιζαν ως τόπο της Επαγγελίας. Τα οικονομικά προβλήματα σταμάτησαν την ομαλή ενσωμάτωση και την πρόοδό τους: άφησαν τα χωράφια, δεν δημιούργησαν κάτι, δεν διαμόρφωσαν ευκαιρίες για το μέλλον, απλώς εργάστηκαν και ύστερα έχασαν και τη δουλειά. Στην καθημερινή κλινική μου πράξη βλέπω συνεχώς τα αποτελέσματα αυτής της κατάστασης να εκφράζονται κυρίως με αγχώδεις διαταραχές και κατάθλιψη. Οι νεότεροι τα βιώνουν λόγω της κακής οικονομικής κατάστασης στην πόλη, της έλλειψης επαγγελματικής προοπτικής, της καθυστέρησης στην εξέλιξη της ζωής, της μοιρολατρίας που τους εμφυσούν οι γονείς ότι αν δεν φύγουν δεν θα προκόψουν. Oσοι μένουν, διαποτίζονται από την αγωνία της επιβίωσης, κάτι που επίσης φέρνει άγχος και κατάθλιψη. Δείτε, λ.χ., την Καλαμάτα που γνωρίζει ανάπτυξη. Δεν είναι ότι εκεί τα έχουν ξεπεράσει όλα. Oταν όμως ρέει ο παράς, μπορεί να τα παραμερίσεις κάποια ζητήματα, χωρίς να τα λύνεις».
ΛΑΡΙΣΑ: Τραύματα και αποστάγματα
Στην πρόσφατη Ευρωπαϊκή Κοινωνική Ερευνα, που παρουσιάστηκε από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο τον Δεκέμβριο του 2024, οι Θεσσαλοί βγήκαν οι πιο θλιμμένοι Ελληνες. Πολλοί απέδωσαν τα ευρήματα στον πρόσφατο «Daniel» και στις καταστροφές του. Ο Νίκος Χριστοδούλου εργάζεται ως ψυχίατρος εδώ και 13 χρόνια. Είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, αλλά και πρόεδρος του τομέα Ψυχιατρικής των Καταστροφών στην Παγκόσμια Ψυχιατρική Εταιρεία. Μεγάλωσε στην Αθήνα, σπούδασε και εργάστηκε στη Βρετανία για 23 χρόνια. Οταν άνοιξε μια θέση για τη διεύθυνση της Ψυχιατρικής Κλινικής Λάρισας επέστρεψε στην πατρίδα εν μέσω πανδημίας το 2020: «Στη Θεσσαλία υπάρχει έντονο το στοιχείο της κατάθλιψης. Μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει σαφές ποιοι είναι οι λόγοι που οι επιδημιολογικές μελέτες βγάζουν αυτό το αποτέλεσμα. Θα είναι όμως αυθαίρετο από τη συσχέτιση να κάνουμε άλματα για να πάμε στην αιτιότητα. Αναφορικά με τον “Daniel”, λ.χ., δεν είναι κάτι που ισχύει διότι και παλαιότερες μελέτες εμφάνιζαν υψηλά ποσοστά κατάθλιψης σ’ αυτή τη γεωγραφική ζώνη. Για την Ελλάδα, πάντως, μια έρευνα που “τρέχει” εδώ και χρόνια από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Global Burden of Disease) έβγαζε ένα αντιθετικό δίδυμο ακόμη και πριν από την οικονομική κρίση: υψηλά ποσοστά κατάθλιψης, χαμηλά ποσοστά αυτοκτονιών. Η αίσθησή μου είναι ότι το πολιτισμικό μας πλαίσιο και η οικογένεια έπαιξαν τον δικό τους ρόλο στο ότι οι άνθρωποι δεν έβαζαν τέλος στη ζωή τους, όπως στις αγγλοσαξονικές χώρες. Σχετικά με την κατάθλιψη, πάντως, ξέρουμε ότι τόσο οι πλέον ακραίες εκδηλώσεις της –π.χ. ψυχωσική κατάθλιψη– όσο και οι πιο ελαφρές εκφάνσεις συνδέονται με τη χρήση αλκοόλ ή και ουσιών. Ανεξάρτητα από αυτό, γνωρίζουμε επίσης ότι η Κρήτη και η Θεσσαλία είναι περιοχές που παράγουν αλκοολούχα ποτά, όπως η τσικουδιά και το τσίπουρο και μπορεί κανείς με φειδώ να εικάσει ότι ενδέχεται να υπάρχει σύνδεση», λέει ο κ. Χριστοδούλου.
«Τα τελευταία χρόνια διερευνάται η σχέση που έχουν με την ψυχική υγεία ακόμη και περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η ηλιοφάνεια. Πηγαίνοντας στη Λάρισα ή στα Τρίκαλα ο επισκέπτης θα δει ευημερούσες πόλεις – δεν είναι ορατή στο μάτι η κατάθλιψη, ίσως διότι είναι κεκαλυμμένη ή διότι οι πάσχοντες δεν βγαίνουν έξω τόσο εύκολα».
«Βεβαιότητες όμως δεν υπάρχουν. Επίσης, όσες φορές η επιστημονική κοινότητα έχει προσπαθήσει να εστιάσει σε έναν λόγο αποτυγχάνει, διότι είναι ένα πλέγμα παραγόντων που επηρεάζει την ψυχική υγεία. Τα τελευταία χρόνια διερευνάται η σχέση που έχουν με την ψυχική υγεία ακόμη και περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η θερμοκρασία, η ηλιοφάνεια. Πηγαίνοντας στη Λάρισα ή στα Τρίκαλα, ο επισκέπτης θα δει ευημερούσες πόλεις, δεν είναι ορατή στο μάτι η κατάθλιψη, ίσως διότι είναι κεκαλυμμένη, ή διότι οι πάσχοντες δεν βγαίνουν έξω τόσο εύκολα». Εχοντας την εργασιακή πείρα της Βρετανίας, ο κ. Χριστοδούλου μιλάει για το γεγονός ότι η οικονομική κρίση, η πανδημία αλλά και καταστροφές τύπου «Daniel» βγάζουν στην επιφάνεια την αδυναμία του συστήματος να φροντίσει τους πιο αδύναμους κρίκους του, τους ανθρώπους που έχουν θέματα ψυχικής υγείας. «Hταν μια περίοδος που γεμίσαμε ακούσιες νοσηλείες έπειτα από εισαγγελικές παραγγελίες», τονίζει. Ο ίδιος έχει και μια εξήγηση για την αυξημένη χρήση ψυχοφαρμάκων: «Δεν υπάρχουν ανεπτυγμένες οι υπηρεσίες κοινοτικής ψυχιατρικής, ένα κέντρο ή μια κινητή μονάδα. Για να κρατήσεις έναν ασθενή να “επιπλεύσει”, αναγκάζεσαι να του δίνεις περισσότερα φάρμακα. Από την άλλη, η πρόσβαση στα ψυχοφάρμακα είναι πολύ πιο εύκολη για τον μέσο άνθρωπο στην Ελλάδα σε σχέση με το εξωτερικό».
ΗΡΑΚΛΕΙΟ: Ο ρόλος των ουσιών και των όπλων
Η Μαρία Μπάστα, τακτική καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης και διευθύντρια της Ψυχιατρικής και Παιδοψυχιατρικής Κλινικής του ΠΑΓΝΗ, είναι και επιστημονικά υπεύθυνη και της νέας μονάδας έγκαιρης παρέμβασης στην ψύχωση «Ξένιος Ζευς». Εχει ξεκάθαρη εικόνα του τι συμβαίνει στην Κρήτη. «Στην καραντίνα, λ.χ., φαίνεται να υπήρξε μια έξαρση στη χρήση ουσιών και αλκοόλ, που δυστυχώς συνεχίζει και μετά την πανδημία. Πρόσφατα μια μεταπτυχιακή φοιτήτρια στην Ιατρική Σχολή του Ηρακλείου παρουσίασε τα αποτελέσματα έρευνας με βάση τις εισαγωγές στην ψυχιατρική κλινική του ΠΑΓΝΗ από το 2019 έως και το 2024. Εκεί φάνηκε πως υπήρξε σαφέστατα μια αυξητική πορεία, ενώ μια από τις διαγνώσεις (όχι η μόνη) στους ανθρώπους αυτούς ήταν η χρήση αλκοόλ ή ουσιών. Οσο πιο μεγάλη χρήση υπάρχει τόσο πιο πολύ επιθετικός γίνεται κάποιος, είτε ενήλικος είτε ανήλικος. Μπορούμε να πούμε ότι με τις ουσίες, που είναι πανελλήνιο φαινόμενο αλλά σίγουρα πιο έντονο στην Κρήτη, σχετίζεται η έξαρση της επιθετικότητας που βλέπουμε τα τελευταία χρόνια. Σχετικά με το αλκοόλ, σκεφθείτε ότι έρχονται Ευρωπαίοι να συνταξιοδοτηθούν εδώ διότι έχει θάλασσα, ήλιο και πολύ φθηνό οινόπνευμα. Επίσης ας μην ξεχνάμε ότι στην Κρήτη το να βάλουν σε ένα αγόρι του δημοτικού να πιει λίγη τσικουδιά είναι κάτι που συνηθίζεται, δεν θεωρείται επιλήψιμο».
«Μπορούμε να πούμε ότι με τις ουσίες, που είναι πανελλήνιο φαινόμενο, αλλά σίγουρα πιο έντονο στην Κρήτη, σχετίζεται η έξαρση της επιθετικότητας που βλέπουμε τα τελευταία χρόνια. Σχετικά με το αλκοόλ, σκεφθείτε ότι έρχονται Ευρωπαίοι να συνταξιοδοτηθούν εδώ διότι έχει θάλασσα, ήλιο και πολύ φθηνό οινόπνευμα. Επίσης, ας μην ξεχνάμε ότι στην Κρήτη το να βάλουν σε ένα αγόρι του δημοτικού να πιει λίγη τσικουδιά είναι κάτι που συνηθίζεται, δεν θεωρείται επιλήψιμο».
Ρωτήσαμε την κ. Μπάστα, που εργάζεται επί μια 25ετία στο νησί, ποιος είναι ο ρόλος των διακριτών εθίμων και του τρόπου ζωής στην Κρήτη με την πανελλαδική πρωτιά στις αυτοκτονίες. «Οι υποθέσεις που κάνουμε είναι ότι μπορεί να υπάρχει μια γενετική προδιάθεση. Το πολιτισμικό κομμάτι παίζει βέβαια τον ρόλο του, όπως η οπλοκατοχή και η οπλοχρησία. Οταν υπάρχει πρόσβαση σε όπλο είναι πολύ πιο πιθανό να υλοποιήσει κανείς τον αυτοκτονικό του ιδεασμό, πατώντας τη σκανδάλη. Είναι μαζί με τον απαγχονισμό ένας από τους συνηθέστερους τρόπους στην Κρήτη, με τους άνδρες να είναι τετραπλάσιοι σε αριθμό από τις γυναίκες. Στο ταμπεραμέντο του Κρητικού δεν μπορείς να παρέμβεις. Αλλά στα όπλα και στις ουσίες μπορεί η πολιτεία να κάνει κάτι, γνωρίζοντας ότι αυτό επηρεάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό τα τροχαία, την επιθετικότητα και τις αυτοκτονίες. Οσο για εκείνους που αναζητούν βοήθεια από ειδικούς της ψυχικής υγείας είναι συχνότερα οι μορφωμένοι εν γένει, οι γυναίκες, οι μεγαλύτεροι άνδρες και αυτοί που έχουν λιγότερο σοβαρά προβλήματα». Και με τις κακοποιήσεις τι συμβαίνει στην Κρήτη; Είδαμε πρόσφατα την περίπτωση του τριάχρονου Αγγέλου, που συγκλόνισε το πανελλήνιο. «Υπάρχει αύξηση τα τελευταία χρόνια στην κακοποίηση και παραμέληση παιδιών. Στους εφήβους αυτό που σημειώνεται είναι επιθετικότητα από τη δική τους μεριά προς τρίτους, κάτι που επίσης παρουσιάζει αυξητική τάση και συνδέεται με την αύξηση της χρήσης ουσιών και την παραβατικότητα».
ΑΘΗΝΑ: Κουβαλούν στην πόλη τα τραύματα του χωριού
Και ένας Αθηναίος ψυχίατρος; Τι αντιμετωπίζει στη δική του καθημερινότητα; Πόσο ορατά είναι τα νήματα του πολιτιστικού περιβάλλοντος στους ασθενείς του; «Πριν πάμε σ’ αυτό νομίζω ότι πρέπει να μιλήσουμε για το πώς ο σημερινός παγκόσμιος πολιτισμός, όπως τον βιώνουμε στη Δύση, επηρεάζει όλους τους ανθρώπους, με αιχμή τον υπερκαταναλωτισμό, τον ναρκισσισμό, την επιφανειακότητα στις σχέσεις. Ομως, αυτή η κυρίαρχη τάση φοράει κάθε φορά “τις τοπικές ενδυμασίες” κάθε χώρας, θα εκφραστεί με άλλο τρόπο σε κάθε κουλτούρα», λέει ο Σάββας Σαββόπουλος, που έζησε και εργάστηκε στη Γενεύη επιστρέφοντας πριν από 34 χρόνια στην ελληνική πρωτεύουσα. Εκτοτε έχει ασθενείς από όλες τις κοινωνικές τάξεις, τις ηλικίες, τις καταγωγές. «Στην ανάλυση, μέσα από τις ταυτίσεις που έχουν οι ασθενείς με τους γονείς τους βγαίνουν τα τραύματα παλαιοτέρων γενεών. Μπορεί, λ.χ., να βλέπεις έναν νέο Αθηναίο, εγγόνι ενός θύματος του Εμφυλίου στην επαρχία και μέσα από την τραυματική θεματική που αποκαλύπτεται να προκύπτει η σύνδεση με το χωριό ή την κωμόπολη. Αφουγκράζεσαι τον απόηχο των επιθυμιών, των καταστροφών, των επιτευγμάτων και των εντολών που κληροδότησαν οι γονείς και οι παππούδες από τη μεριά της μάνας και του πατέρα, άρα αναγκαστικά θα βρεις συνδέσεις με άλλον τόπο και χρόνο και πολιτισμική κατάσταση. Κανένας ασθενής δεν προσέρχεται μόνος του στη θεραπεία, κουβαλάει μαζί νοερά την οικογένειά του και ό,τι δύσκολο έχουν περάσει τα μέλη της. Το ενδιαφέρον είναι ότι όσο πιο τραυματικό είναι αυτό το παρελθόν τόσο ενδεχομένως πιο σοβαρή είναι η παθολογία που εμφανίζει αυτός ο άνθρωπος στο εδώ και τώρα. Μπορεί να μην εμφανίσει μόνο αγχώδη διαταραχή ή κατάθλιψη –ουσιαστικά μιλάμε για διάφορες μορφές κατάθλιψης–, αλλά να εκδηλώσει έντονες ναρκισσιστικές διαταραχές, παραβατικές συμπεριφορές ή και σωματοποιήσεις».
«Στη χώρα μας δεν πορευόμαστε με βάση την αρχή της πραγματικότητας, αλλά με βάση την αρχή της ηδονής, πορευόμαστε ορμώμενοι από αυτό που μας ευχαριστεί, όχι από αυτό που πρέπει. Και οι κυβερνήσεις για να εκλεγούν, πάνω σε αυτόν τον άξονα κινούνται. Οταν λοιπόν έρχεται η πραγματικότητα και μας κατατροπώνει, αντί να τη δούμε στα μάτια αισθανόμαστε προδομένοι και μας πιάνει κατάθλιψη, επειδή συντρίβεται η αίσθηση του κόσμου που είχαμε».
Oσο για την κατάθλιψη για την οποία «διακρίνονται» οι Ελληνες, έχει σε κάποιο βαθμό και την εξής εξήγηση: «Είναι τα ιδεώδη που επικρατούν στον δικό μας πολιτισμό. Ολοι θέλουν να είναι μεγάλοι και τρανοί. Να έχουν δόξα, πλούτο και ισχύ, χωρίς οριοθέτηση. Δείτε τι συνέβη στην οικονομική κρίση, αλλά και στην εποχή πριν από αυτήν. Κανένα κόμμα και κανένας ηγέτης δεν βγήκε –παρόλο που πολλοί αρμόδιοι προειδοποιούσαν– να πει: “Δεν μας παίρνει, παιδιά, ας μαζευτούμε γιατί θα την πατήσουμε”. Και όταν έγινε το κακό, πολλοί ηγέτες από όλη την γκάμα του πολιτικού φάσματος, από Αριστερά έως Δεξιά, ήθελαν να σκίσουν τα μνημόνια, αλλά στο τέλος τα υπέγραψαν. Στη χώρα μας λοιπόν δεν πορευόμαστε με βάση την αρχή της πραγματικότητας, αλλά με βάση την αρχή της ηδονής, πορευόμαστε ορμώμενοι από αυτό που μας ευχαριστεί, όχι από αυτό που πρέπει. Και οι κυβερνήσεις για να εκλεγούν, πάνω σ’ αυτόν τον άξονα κινούνται. Οταν λοιπόν έρχεται η πραγματικότητα και μας κατατροπώνει, αντί να τη δούμε στα μάτια αισθανόμαστε προδομένοι και μας πιάνει κατάθλιψη, επειδή συντρίβεται η αίσθηση του κόσμου που είχαμε. Κι όμως, υιοθετούμε ως αντίδραση να πάμε στα άκρα, ακολουθώντας όποιον λαϊκιστή μπορεί να κρατήσει ζωντανό το στρεβλό όνειρό μας».
