Από τη μια η κλιματική κρίση και το ντόμινο των επιπτώσεών της. Και από την άλλη η «δίδυμη μετάβαση» (πράσινη και ψηφιακή οικονομία), η ψηφιοποίηση, η τηλεργασία και η τεχνητή νοημοσύνη με τις αμέτρητες εφαρμογές της, που δημιουργούν νέα δεδομένα σχεδόν σε κάθε πτυχή της ζωής μας. Η εργασία υφίσταται τις συνέπειες τεκτονικών αλλαγών. Σ’ αυτές, στους κινδύνους που κρύβουν για τους εργαζομένους και στους τρόπους πρόληψης και αντιμετώπισής τους θα εστιάσει το 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο που διοργανώνει στις 28 και 29 Νοεμβρίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το Ελληνικό Ινστιτούτο Υγείας και Ασφάλειας στην Εργασία (ΕΛΙΝΥΑΕ), με τη συμμετοχή ακαδημαϊκών, επαγγελματιών, εμπειρογνωμόνων και φορέων χάραξης πολιτικής από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
«Tα σημαντικότερα ζητήματα είναι το πλήθος, η ταχύτητα και η έκταση των αλλαγών και όχι οι ίδιες οι αλλαγές. Στις μέρες μας γίνονται με τόσο έντονο ρυθμό και εξαπλώνονται τόσο άμεσα, που η θεσμική και τεχνική ανταπόκριση σε αυτές αντιμετωπίζει σοβαρές δυσκολίες. Το μοντέλο της σταθερής εργασίας, υπό την έννοια του περιβάλλοντος, των μεθόδων και των μέσων εργασίας δεν είναι πια δεδομένο και βρισκόμαστε σε διαρκή διερεύνηση πιθανών απειλών, αλλά και καινούργιων δυνατοτήτων», εξηγεί η Ρένα Μπαρδάνη, πρόεδρος του Δ.Σ. του ΕΛΙΝΥΑΕ. «Οι απειλές μπορεί να οφείλονται είτε σε προοδευτικές αλλαγές (όπως η κλιματική αλλαγή, η τεχνητή νοημοσύνη, κ.λπ.) είτε σε ασυνεχείς κρίσεις (όπως η πανδημία COVID). Είναι δύσκολο να εστιάσουμε μακροχρόνια σε μία μόνο απειλή, καθώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και μεταβάλλονται διαρκώς. Σε μια τέτοια συνθήκη αβεβαιότητας για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων πρέπει να εστιάσουμε ακόμη περισσότερο στον άνθρωπο και την ανθεκτικότητά του, χρησιμοποιώντας τις νέες τεχνολογίες προς όφελός του». «Βιώνουμε μια επανάσταση αντίστοιχη με τις εντυπωσιακές τεχνολογικές ανακαλύψεις της δεκαετίας του 1980. Επαναπροσδιορίζει τον ρόλο της εργασίας, αλλάζει τη δυναμική της ανάπτυξης και της χρήσης δεξιοτήτων, καθώς και την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, ενώ κλονίζει και τις διαπροσωπικές σχέσεις. Ολα αυτά απαιτούν ευελιξία, συνεχή μάθηση και ανθεκτικότητα», συμφωνεί ο Γκιούλα Σάμπο, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης.
«Η υβριδική εργασία έχει παγιωθεί μετά την πανδημία. Πρόκειται για μια επανάσταση: οι σφαίρες της επαγγελματικής και της προσωπικής ζωής είναι πια αλληλένδετες», λέει στην «Κ» ο Tουόμο Αλασόινι, καθηγητής στο Φινλανδικό Ινστιτούτο Επαγγελματικής Υγείας. «Η τηλεργασία είναι μεν νέα πραγματικότητα, όμως οι οργανώσεις των εργαζομένων δεν έχουν ακόμη προσαρμοστεί πλήρως στις συνέπειές της. Αυτή είναι μεγάλη πρόκληση, μαζί με τη διατήρηση της συνεργασίας και του πνεύματος ομαδικής εργασίας ανάμεσα σε όσους δουλεύουν εξ αποστάσεως», τονίζει η Στεφανί Μπουανί, στέλεχος του Εθνικού Ινστιτούτου Eρευνας και ασφάλειας της Γαλλίας.
Την παράμετρο του κλίματος βάζει στη συζήτηση ο Ανδρέας Φλουρής, καθηγητής Φυσιολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας: «Η κλιματική αλλαγή εντείνει τα κύματα καύσωνα και αυξάνει τις θερμοκρασίες στους εργασιακούς χώρους, επιβαρύνει δηλαδή την υγεία των εργαζομένων και μειώνει την παραγωγικότητά τους, με σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία. Στην Ελλάδα χάνουμε 1,8 δισ. ευρώ κάθε χρόνο εξαιτίας της μειωμένης παραγωγικότητας λόγω ζέστης. Η θεσμοθέτηση μέτρων για την προστασία των εργαζομένων από τη θερμική καταπόνηση θα βελτιώσει τις συνθήκες στους χώρους εργασίας, προσφέροντας μακροπρόθεσμα οφέλη για την υγεία, την ασφάλεια και την αποδοτικότητά τους, αλλά και για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας».
Οι κίνδυνοι
Τι φοβίζει περισσότερο τους ειδικούς; Ποιο κομμάτι της νέας εργασιακής πραγματικότητας περικλείει πιο σοβαρούς κινδύνους; «Η ψηφιοποίηση», απαντάει ο Γουίλιαμ Κόκμπερν, εκτελεστικός διευθυντής του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία. Πολλές θέσεις εργασίας αλλάζουν, συχνά με κακό σχεδιασμό, εντατικοποίηση, υψηλότερο φόρτο εργασίας και απομόνωση. Αυτά συνεπάγονται χειρότερους δείκτες υγείας και ασφάλειας. Ωστόσο, είναι σημαντικό να διευκρινίσουμε ότι δεν είναι η ίδια η τεχνολογία που εγκυμονεί κινδύνους, αλλά ο τρόπος με τον οποίο εφαρμόζεται». «Το μέγεθος της απειλής εξαρτάται από τη χώρα στην οποία ζει κάθε εργαζόμενος, από τον τομέα στον οποίο εργάζεται και το είδος του επαγγελματικού έργου που εκτελεί. Πάντως, διεθνώς, η αύξηση των ασθενειών λόγω της έκθεσης σε ψυχοκοινωνικούς κινδύνους κατά την εργασία είναι ραγδαία, προκαλώντας τεράστια επιβάρυνση σε οικογένειες, κοινότητες και κοινωνίες», επισημαίνει η Μανάλ Αζί, επικεφαλής του αρμόδιου τμήματος της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας του ΟΗΕ.
Την καθοριστική σημασία του καθαρού αέρα στους εργασιακούς χώρους αναδεικνύει o Κωνσταντίνος Σιούτας, καθηγητής Αστικής και Περιβαλλοντικής Μηχανικής στο Πανεπιστήμιο Νότιας Καλιφόρνιας. «Τεράστιος κίνδυνος για την υγεία των εργαζομένων σε εσωτερικό περιβάλλον είναι η αερογενής μετάδοση παθογόνων –όπως της γρίπης, της COVID μεταξύ άλλων– τα οποία ευθύνονται για τουλάχιστον 95% των αναπνευστικών λοιμώξεων. Είναι αυτό που αποκαλούμε “σύνδρομο άρρωστου κτιρίου”. Πώς θα αντιμετωπιστεί; Με φορητές συσκευές καθαρισμού αέρα, που πρέπει να μπουν σε όλους τους κλειστούς εργασιακούς χώρους».
Φυσικά, εκτός από τους μελλοντικούς κινδύνους, είναι και οι ήδη υπάρχοντες, που έχουν πάρει διαστάσεις επιδημίας. Τους απαριθμεί ο Σάμπο Γκιούλα: «Οι μυοσκελετικές διαταραχές από τη σωματική εργασία ή τις παρατεταμένες στατικές στάσεις. Το χρόνιο στρες. Ο φόβος απέναντι στην τεχνολογία που “τρώει” θέσεις εργασίας. Οι εντάσεις μεταξύ των εργαζομένων που προσαρμόζονται γρήγορα και εκείνων που δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα. Και, τελικά, η απώλεια της εργασιακής ικανοποίησης».
