Δύο σκηνοθετικές «φωνές» που υπηρετούν το ίδιο έργο είναι ο Ακύλλας Καραζήσης και ο Νίκος Χατζόπουλος, οι οποίοι ανεβάζουν «Τα χρόνια», τη θεατρική μεταφορά του μυθιστορήματος Γαλλίδας νομπελίστριας συγγραφέως Ανί Ερνό.
Η συζήτηση ξεκίνησε από το βιβλίο της Ερνό, μια «αυτοβιογραφία απρόσωπη», όπως έχει χαρακτηριστεί. Από την παιδική της ηλικία στη Νορμανδία μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα, η συγγραφέας καταγράφει όχι μόνο τις δικές της εμπειρίες αλλά και τις μεταμορφώσεις της γαλλικής κοινωνίας: από τον πόλεμο και την ανοικοδόμηση, στις πολιτισμικές επαναστάσεις του ’68 μέχρι την είσοδο της καταναλωτικής εποχής και της τεχνολογίας.
Καταξιωμένοι δημιουργοί και οι δύο, ανήκουν στην ίδια καλλιτεχνική γενιά. Ανθρωποι αφιερωμένοι στο θέατρο είναι παράλληλα ηθοποιοί και σκηνοθέτες που ενδιαφέρονται για τις σκηνικές διασκευές της λογοτεχνίας, ενώ το βλέμμα τους παραμένει βαθιά πολιτικό. Τους ρωτάμε γιατί άραγε όλο και συχνότερα, πλέον, το θέατρο στρέφεται στη λογοτεχνία. «Για μένα η λογοτεχνία είναι πολυδιάστατο δημιούργημα. Η ανάγνωση ενεργοποιεί πολλές πλευρές της σκέψης. Συχνά θεωρώ πιο περιοριστικό το θέατρο των ρόλων. Η πεζογραφία μάς δίνει ελευθερία, και όλα τα θεατρικά μέσα μπορούν να μπουν στην υπηρεσία της. Επίσης μεγάλο μέρος της σύγχρονης λογοτεχνίας διαθέτει μεγαλύτερη πολιτική οξύτητα από τα θεατρικά έργα του ρεπερτορίου· κάτι που ο σημερινός θεατής αναζητεί», σχολιάζει ο Ακύλλας Καραζήσης.
Ωστόσο αναφερόμαστε σε ένα βιβλίο που δεν ακολουθεί γραμμική αφήγηση, αλλά υιοθετεί μια συλλογική φωνή και το προσωπικό συναντά το κοινωνικό. Μπορεί άραγε να χωρέσει και άλλος δημιουργός στο «πλήρες» σύμπαν της Ερνό; «Για μένα, αυτό το βιβλίο είναι μια αυτοβιογραφία χωρίς “εγώ”. Ενας καθρέφτης μέσα στον οποίο ο θεατής μπορεί να δει το δικό του πρόσωπο. Διαβάζοντάς το ένιωθα πως η συγγραφέας αφήνει επίτηδες έναν κενό χώρο στο συλλογικό βίωμα, για να το γεμίσει ο αναγνώστης με το δικό συναίσθημα», υπογραμμίζει ο κ. Χατζόπουλος. Ο δε Καραζήσης, λάτρης της γαλλικής λογοτεχνικής «σχολής» των Ερνό, Εριμπόν και Λουί, μιλάει για γραφές μοντέρνες, πολιτικές και άμεσα συνδεδεμένες με το εδώ και τώρα.
Στην παράσταση λοιπόν, που πλέον ολοκληρώνει τις πρόβες της, οι έντονες γαλλικές αναφορές του βιβλίου –όπως ο Μάης του ’68– μπορούν να συναντήσουν το ελληνικό κοινό μέσα από κοινά ευρωπαϊκά θέματα, όπως η εμπειρία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, της πείνας, των οικογενειακών αφηγήσεων, των ιδεολογιών και των κοινωνικών μεταβολών. «Η αίσθηση αυτών των αλλαγών αφορά και τις δικές μας γενιές», λέει ο Ακύλλας Καραζήσης ενώ ο Νικος Χατζόπουλος προσθέτει ότι επέλεξαν να κρατήσουν για την παράσταση όσες αναφορές αντηχούν και την ελληνική πραγματικότητα: το αποτύπωμα στη λαϊκή κουλτούρα μιας καθημερινότητας πέντε δεκαετιών που αναφέρονται στη Γαλλία, αλλά με τρόπο που επιτρέπει στον καθένα μας να αναγνωρίσει εκεί τον εαυτό του.
Σημαντικό μέρος της σύγχρονης λογοτεχνίας διαθέτει μεγαλύτερη πολιτική οξύτητα από τα θεατρικά έργα του ρεπερτορίου· κάτι που ο σημερινός θεατής αναζητεί.
Η θεατρική μεταφορά των «Χρόνων» έχει γνωρίσει ιδιαίτερη απήχηση στο εξωτερικό, με πιο γνωστή την εκδοχή της Ολλανδής σκηνοθέτιδος Ελίνε Αρμπο, η οποία μάλιστα παρουσιάστηκε το 2023 στο Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου. Και στην παράσταση που τώρα ετοιμάζεται, η έμφαση δίνεται στη συλλογική εμπειρία. «Δεν δουλέψαμε με ρεαλιστικά κριτήρια. Επιλέξαμε δύο νεότερες και δύο μεγαλύτερες γυναίκες ηθοποιούς, όχι για να αναπαραστήσουν τις διαφορετικές ηλικίες της Ερνό, αλλά για να δημιουργήσουμε μια παλέτα γυναικείων φωνών που μαζί συνθέτουν την αφηγήτρια», εξηγεί ο Καραζήσης.
Και ο Χατζόπουλος συμπληρώνει: «Για εμάς, η ζωή αυτής της γυναίκας λειτουργεί ως ένα συλλογικό πρόσωπο. Η παράσταση είναι μια εξιστόρηση: μέσα από ψηφίδες συντίθενται το πέρασμα του χρόνου και οι μεταμορφώσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος».
«Τελικά, πώς είναι να δουλεύετε μαζί;» ρωτάμε. «Συν-σκηνοθεσία δεν σημαίνει ότι συμφωνείς πάντα», απαντούν. «Η τελική μορφή της παράστασης γεννιέται στην πρόβα. Δουλεύουμε με τους ηθοποιούς, αλλάζουμε το κείμενο, ξαναφτιάχνουμε τη δομή. Δεν αξιώνουμε την αυθεντία. Αντιμετωπίζουμε τη θεατρική περιπέτεια ως κοινό ταξίδι με τους ηθοποιούς, ως μια διαδικασία σύνθεσης απόψεων».
«Τα χρόνια», θέατρο Θησείον, πρεμιέρα 11 Δεκεμβρίου.
