«Νομίζω ότι είναι από τα πιο πολιτικά έργα που έχω κάνει ποτέ», μας λέει ο σκηνοθέτης Γιώργος Κουτλής για την «Κουζίνα», τη νέα παράσταση που ετοιμάζει. Το έργο του Βρετανού θεατρικού συγγραφέα Αρνολντ Γουέσκερ είναι μια πολιτική αλληγορία για την πίεση της παραγωγικότητας και την αποξένωση του σύγχρονου ανθρώπου μέσα στον καπιταλιστικό μηχανισμό, και μιλάει όχι τόσο για την πολιτική όπως την ξέρουμε, αλλά «για τις ζωές μας μέσα στο σύστημα», όπως μας εξηγεί ο σκηνοθέτης, δηλαδή τον ανταγωνισμό στην εργασία, τη μοναξιά και για την ανάγκη για όνειρο.
Ο Γιώργος Κουτλής είναι από τους πιο δυναμικούς σκηνοθέτες της νέας γενιάς. Η ιδιαίτερη σκηνική γλώσσα έδωσε το στίγμα του από την πρώτη του σκηνοθετική εμφάνιση, το «Παίζοντας το θύμα» των αδελφών Πρεσνιακόφ, που τον «σύστησε» σε ακριβώς 400 θεατές, όσους χώρεσαν στις 13 παραστάσεις που παρουσίασε το Εθνικό Θέατρο, μεταξύ των δύο lockdowns της πανδημίας, το 2020.
Εκτοτε η πορεία του είναι μόνον ανοδική. Οι «Παίχτες» του έκαναν τεράστια επιτυχία με τρεις χρονιές sold out, όπως επίσης και «Ο άνθρωπος απ’ το Παντόλσκ», η πολυσυζητημένη «Στρέλλα» στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ, το «Οξυγόνο» του Ιβάν Βιριπάγιεφ, που ανέβηκε στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση. Και τώρα κάνει πρόβες με την ομάδα του για να μπουν στην κουζίνα ενός εστιατορίου.
«Εγώ λέω: όλος ο κόσμος μια κουζίνα», σημειώνει ο Κουτλής, παίζοντας με τη γνωστή ρήση του Σαίξπηρ. Και αυτή η κουζίνα, που στήνεται επί σκηνής, είναι ένας αλληγορικός χώρος. Ενας δυτικός μικρόκοσμος όπου εργάζονται άνθρωποι από κάθε γωνιά του πλανήτη, σε ακραίες συνθήκες. «Μέσα σ’ αυτή την κουζίνα δεν παράγεται ποιοτικό φαγητό. Δεν έχει σημασία τι βγαίνει. Σημασία έχει η παραγωγικότητα. Δεν υπάρχει χρόνος να ονειρευτείς, να ερωτευτείς, να ζήσεις. Αυτό δεν είναι, τελικά, και το μεγάλο πρόβλημα του σύγχρονου κόσμου; Η φράση “Βγάλε τον καλύτερό σου εαυτό στη δουλειά” δεν έχει γίνει το νέο μότο της εκμετάλλευσης;».
Δεν παράγεται ποιοτικό φαγητό. Σημασία έχει η παραγωγικότητα. Δεν υπάρχει χρόνος να ονειρευτείς, να ερωτευτείς, να ζήσεις. Αυτό δεν είναι, τελικά, και το μεγάλο πρόβλημα του σύγχρονου κόσμου;
Το ομώνυμο έργο του Γουέσκερ γράφτηκε το 1957. Ο συγγραφέας είχε δουλέψει σε κουζίνες εστιατορίων, ήταν παιδί της εργατικής τάξης και ανήκε στο ρεύμα των «angry young men» που έφερε την κοινωνική του τάξη στη σκηνή. «Μαζί με τον Οσμπορν, τον Μπρεντ και άλλους έβαλαν στο προσκήνιο τους ανθρώπους του περιθωρίου – μάγειρες, λαντζέρηδες, μετανάστες. Αυτό που λέμε “kitchen sink realism”, “ο ρεαλισμός του νεροχύτη”. Η παράσταση δεν έχει καμία σχέση με τη γαστρονομία. Το φαγητό εδώ είναι μόνο το φόντο για να μιλήσουμε για τους ανθρώπους. Για τις ζωές που μαγειρεύονται καθημερινά μέσα στο σύστημα», εξηγεί.
Ο σκηνοθέτης τονίζει τη σημασία αυτής της αναλογίας με τη ζωή. Στο έργο βλέπουμε μια πλήρη κοινωνική διαστρωμάτωση: από τον ιδιοκτήτη και τον σεφ μέχρι τις σερβιτόρες, τους μάγειρες, τη λάντζα, ένα ensemble 14 ηθοποιών και μουσικών. Κεντρικός ήρωας είναι ένας μάγειρας, που τον υποδύεται ο Μιχάλης Σαράντης, ο οποίος προσπαθεί να ξεφύγει. Αλλά η πίεση της δουλειάς τον συνθλίβει. Αυτό που επιδιώκει ο Κουτλής δεν είναι να σηκώσει ένα «πανό» στη σκηνή, αλλά ένα θεατρικό βίωμα που μιλάει για την πολιτική μέσα από την καθημερινότητα. «Με ενδιαφέρει ένας άνθρωπος που θα δει την παράσταση και ίσως θελήσει να ξαναπάει στο θέατρο. Ή να ψάξει ποιος ήταν ο Γουέσκερ – που υπήρξε ένα κατεξοχήν πολιτικό ον. Θέλω να θυμίσω –πρώτα σε εμένα τον ίδιο– ότι η ζωή είναι πιο σημαντική από τη δουλειά. Γι’ αυτό και φέτος κάνω μόνο αυτή την παράσταση. Μία. Και υπόσχομαι στον εαυτό μου ότι έτσι θα συνεχίσω από εδώ και πέρα».
Ιδιαίτερη θέση στην «Κουζίνα» έχει και ο ήχος. Σχολιάζουμε ότι αυτό αποτελεί επίσης χαρακτηριστικό της δουλειάς του. «Νομίζω ότι τώρα συμβαίνει περισσότερο από κάθε άλλη φορά», λέει. Δύο επαγγελματίες μουσικοί, αρκετοί ηθοποιοί με μουσική παιδεία και ένα ηχητικό σύμπαν που συντίθεται από τα ίδια τα αντικείμενα της κουζίνας πρωταγωνιστούν. «Eχουμε κουρδίσει τον θόρυβο, προσπαθώντας να δούμε πώς μπορείς να κάνεις το αυτί σου να ακούσει μουσικά κάτι που φαίνεται απλώς σαν φασαρία. Θα υπάρχουν ποτήρια με νερό που παίζονται σαν πιάνο, όπως αυτά που βλέπαμε μικροί και μας φαινόταν μαγικό». Πίσω από τη μουσική βρίσκεται ο Πάνος Εμμανουηλίδης, παλιός συνεργάτης του Κουτλή. «Ο Πάνος γράφει τη μουσική, αλλά κάνει και το μοντάζ του ήχου. Είναι εφευρέτης οργάνων. Παίζουμε μουσική με αντικείμενα – χωρίς να φαίνεται ότι “παίζουμε μουσική”. Είναι περισσότερο ένα σύγχρονο sound design».
«Η κουζίνα», θέατρο «Κιβωτός», πρεμιέρα 7 Νοεμβρίου.
